Vis kilden til Kjeldearkiv:Paa Reiser

{{Infoboks kjelde
| målform       =nn
| bgfarge       = 
| tittel        = Paa Reiser
| bilde         = 
| bildestr      = 
| bildetekst    =  
| type          = Avisartikkel.
| navn          =
| forfatter     = R. S.
| født          = 
| død           =
| tema          = Reiseskildring. 
| sted          = [[Høydalsmo]], [[Øyfjell]] og [[Rauland]].
| tidsrom       = 1894.
| nedtegnet     = ''[[Den 17de Mai]], 30. januar 1894:'' <br /> [https://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digavis_den17demai_null_null_18940130_1_10_1 Lenke] til digital utgåve på [[bokhylla.no]]. <br /> ''Den 17de Mai, 1. februar 1894:'' <br /> [https://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digavis_den17demai_null_null_18940201_1_11_1 Lenke] til digital utgåve å bokhylla.
| metode        = 
| nedtegnet av  = 
| transkribertav=[[bruker: Per Ormestøyl|Per Ormestøyl]].
| ekstern       = 
| beskrivelse   = Skildring av ein tur frå Høydalsmo til Rauland.  
}}

=='''[[Kjeldearkiv: Paa Reiser| Paa Reiser]]'''==
(Av R. S.)
===[[Høydalsmo]]-[[Rauland]].===
For ein sundagsmorgon! Eg ligg paa sengi og ser uti himmelen, lufti, solskinet, — det liksom sprenger paa og vil inn. Eg maa ut; men ikkje klæ paa meg; halvnaken vil eg gaa. Her er ingen aa ræddast fyr; — ingen turist, ingre vertsfolk; berre ei einsleg gjente so hugmild og bonderein at eg gjerne skulde gaa framfyr herrens altar med ho. 

So spring eg ut paa altanen i berre skjorta og syp og syp fyr aa faa i meg av denne lufti so fjellrein og morgonfrisk, og so duftande og angande av all naturens vælsigning. — Og sjaa himmelen blaablank og tindrande som han er; og eldkula der langt aust som mutar og mutar seg uppyver himmelblaanen og breier sin glitterglans yver aasarne og furuskogen og bjørkelundarne, og yver tjønni der burte med himmelen avspegla i sitt djupe dulme fang, og yver alle bakkar og vollar der soleierne stend og sprikjer. Aa du sol du sol, du er daa væl signa likevæl! — Alt dette er dit verk du herlege himmel-dronning! Skin du berre alt du kan, — skin til eg daanar i varmen din, berre eg av og til kan faa stunder som denne og kan lauga mi sjæl i dit straalehav og din heite elskovs underverk. — Du var heit i gaar, men du blir nok heitare i dag. Men idag vil eg ikkje banna deg. I dag vil eg liggja som belaren fyr føterne dine og berre undra og elska. I natt naar det er svalt og du ikkje stikk meg i hjarta daa kan eg gaa desse 3-4 mil til Rauland. 

So gjeng eg inn att og legg meg og blundar so sagte og drøymer um himmelgydja som sender meg sine brennande smil og vil kjøva meg med sine famntak. 

Men daa eg vaknar er klokka yver 10. Eg stend upp og fær meg mat. Men med maten fær eg det i meg at eg maa avstad lell; det hjelp ikkje um det blir varmt; helder kvila lid fram paa dagen: Var nok gildt aa faa sitja her i dag og prata med den hyggelege gjenta; eg hadde mest ikkje raad til aa gaa ifraa ho; men no maatte eg gaa, tok ranselen paa ryggen og baud vælliva. 

Aa so varmt som det er! Soli like i ryggen. Ranselen tek nok av; men han er full av bøker, so han skal nok ikkje meg stort. Og handkufferten er tung og leid; eg blir so sveitt og sleip paa fingrarne av han. Rett som det er maa eg slengja meg atti bakken og turka sveite. Men der i bakken er endaa heitare; ingi buske aa gjøyma seg under. 

Men der nede renn elvi blank og fin; — smaa fossar her og der, og nedanfyr djupe hyljar der bylgjurne fraa fossen leikar seg med skumperlur glitrande i soli. Kor eit laug skulde gjera godt! — Eg slengjer ransel og handkuffert fraa meg, spring nedaat elvi, riv klædi av meg og kastar meg uti. — Aa det vælsigna vatnet, det er godt fyr alt! Her kan ikkje solsteiken naa meg. Her er svalt og godt; og fossen ovanfyr bruser so herlegt, og smaabaara skvatlar kring steinarne. Den som kunna gjera seg til ein laks liksom Loke! — Nei ikkje laks, — då kom engelsmennerne. Men, — — nei, eg maa nok vidare. Eg klær paa meg; vaskar sokkarne og bind dei bak paa ranselen, so soli kan ha eit slag vaatt aa slikka paa. 

Vegen ligg etter bratte lidi. Det er ved middagsleite no og soli stend beint paa. Eg gjeng inn paa ein gard fyr aa faa meg lidt mat, og fyr aa svala meg; inne maa daa vera skugge. Men inne er like ille som ute; flugur surrar i glaset, og paa veggjer og tak sit dei og heng dei so der er svart. Stova er ruskutt og fæl. Ein flokk karar sit og pratar; kjeringi steller i gruva med ein sterk eld. Eg fær meg ein sess og blir sitjande utan aa mæla eit ord. Kararne steller med ei flaske. Tvo av dei sit smaakjeklar. Den eine vil liksom vera vittig. — Herregud at dei orkar kjekle i slik ein varme! — Etan med flaska kiem til meg au. Det var det verste han kunne by meg; men eg orkar ikkje seia nei; eg let drammen beisk og brennande siga nedgjenom halsen. Dei spør kva eg hev i kufler ten. Bøker, seier eg. Dei flokkar seg um meg, rotar kufferten upp og bladar kvar bok igjenom med sine skitne fingrar. Hev eg ikkje fleire bøker, spør dei. Eg maa upp med ranselen au. Dei bladar kvar bok igjenom. «Hev du kji fleire no», spør dei. Nei, seier eg – «Det var ille», seier dei. Um dei vil kaupa? Nei, smaatt um skillingar. Ikkje so mykje som fyr ro øre kjøper dei. Men fyr aa syna at eg er like bli, so spør eg um eg kan faa kjøpt mat. Jau det fær eg. Frisk god tjukk-mjølk og flatbrau; det smakar herlegt. Eg et godt og ruslar vidare. 

Soli hev flytt seg ein god del no; og sokkarne er snart turre. Beint paa bakken stend straalarne, steikjande, brennande. Eg kjem til ein furuskog. maa daa vel finnast so pass skugge at eg kan faa kvila meg eit bil. — Eg finn ei mosetuve under ei stor furu; tek regnfrakken og breier utyver mosen, tek trøya um hovudet og legg meg. Men fyr eit liv og fyr eit leven! Der kjem ein kveps surrande; eg slær etter han, men han kjem att; eg slær han fraa meg, men han kjem att igjen. Eg maa reisa meg heilt upp fyr aa jaga han pokker ivold. Men just som eg hev lagt meg, kjenner eg noko stinga paa handebaken; — ein diger klegg sit der: — eg slær han til døde, og blir liggande sjaa mitt eie blod farge handi rau. Ei tvo tri til maa lata livet; dei er so velsigna tye desse kleg garne. — So sting eg henderne upp under trøya og pakkar meg hermetisk inn; lat dei no koma desse beist gled eg meg med. Men uff, det vert so kjovande varmt; eg maa opne litegrand, so eg kan faa stikka ut nosetippen. So gudskelov! Men eit par myhankar kjem svint og set seg fast. Eg skubbar dei vekk, men dei kjem att; eg slær etter dei, men dei kjem att. So tek eg lomeduken og breier yver andlitet; eg vil so gjerne, so gjerne faa blunda litegrand. Men ein myhank kjem og sting snabelen inn gjenom lomeduken og langt inn i min arme nosetipp. — «Dit satans beist!» — Eg reiser meg heilt upp og slær i lufti som ein galen. Men naar eg daa skal leggja meg att, ser eg at der kryr av maur paa regnfrakken. Og paa klædi mine utvendes og innvendes kryr det av maur; og fæle digre kvepsar og ørnestyngjer krinsar i lufti so eg maa slaa um meg med lomeduken fyr aa halda dei fraa meg. 

Nei dette held eg ikkje ut. Eg ruslar vidare og læt soli steikja meg som ho best synest. 

Eg naar [[Øyfjell]] ut paa kvelden. Trøytt og bleik-rau sig ho daa nedfyr fjellrandi i vest den store runde kula; og eg dreg ein letnande sukk; fyr lufti blir med ein gong so sval, og den skarpe skjerande glansen er burte; augo fær kvila seg i skuggen og i kveldsdismet som breier seg yver bygdi. 

Fyrste huset eg kjem til er posthus. Eg gjeng inn og fær meg lidt mat — lidt flatbrau og smør og svart kaffe, —og ruslar so vidare. Ein gamall mann gjev seg ilag med meg paa vegen. Han vil vita kva kar eg er, og kva erend eg gjeng i. Og daa han fær hoyra at eg hev bøker, maa eg upp med ranselen; kvar ei bok maa han blada igjenom. Og hadde han so sant pening, so skulde han ha kjøpt den der «Sundhedsraad» til 25 øre; men han hadde ikkje. Men vilde eg ta med han yver vatnet, so lovad han meg gull og grøne skogar; fyr der budde fire mann, og dei skulde nok kaupa baade «Sundhedsraad» og anna. 

Men eg trudde kje paa han; eg hadde so ofte vorte narra baade yver tjønn og tind. Eg sa farvel og fylgde vegen vidare. Eg vilde til Rauland i natt. 

Men kveldshimmelen vart dimare og dimare, og der la seg som myrke skuggar yver aasar og heiar; — og der vart stilt i skogarne so eg høyrde klangen av mine eigne fotslag etter meg. Heile naturen liksom somnad inn. – Nei ikkje myhankarne, – dei tunnad seg umkring i lufti og var etter meg som vonde aander. Og ikkje fjellfisken. — Tjønn etter tjønn for eg langsmed; og det kraumad og krydde av fisk kvar eg meg vende, – øret og røyr som hoppad i veret fyr aa nappa ein myhank elder eit flaks elder kva dei kunne finna. — Tjønn paa tjønn, og allstad det same yrande liv. 

Natti er paa det dimaste. Og denne fred og stille gjer meg so rar. Tankarne fer som dei var galne og kan ikkje skilja millom laust og fast. Steinarne livnar og tredi løyser seg fraa rotom og svingar seg i villaste dans. Og elvi siklar og syd, og det gjer seg til leikar og slaattar som stein og tre dansar etter. Altslag livnar ikring meg, baade framanfyr og attanfyr; og det tuskar og skraavar i kvart eit byskje. Rett som det er høyrer eg noko tungt klumputt kome travsande etter meg. Det fræser og hæser, og eg synest kjenna dei gloande augo i ryggen paa meg. Eg ser meg skræmd um til alle kantar, men kan inkje vondt sjåa. Men so snart eg gjeng att, høyrer eg den same travsing og hæsing, og eg kjenner dei eldande augo i ryggen paa meg. Eg vender meg um, ser og gløser, gløser og lyer, so hjartet held upp aa slaa. Men ikkje ein kvist knett; det er gravstilt so langt øyra nåar; — og trei stend rolege paa sin plass og steinarne ligg der rolege og stille som dei skal liggja. So lær eg høgt aat meg sjølv, gjeng vidare og læt tankarne tumla som dei vil. Her er daa ingen ting aa ræddast fyr; her er so trygt og godt; ikkje so godt som ein bjønn i vegom. — Bjønn ja. — Um der no kom ein? Kunne det nytte aa verja seg? Eg hev no berre ein tolekniv. Jau verja meg vil eg. Det er dumt, like so dumt som aa setja seg upp mot politiet. Men fyr ingen ting skal han ikkje faa meg det beistet. — Eg tek tolekniven og kjøyrer i han; og paa ein undarleg maate nåar eg like i hjarteroti paa han, so han sig att og ned, — og berre riv av meg den eine armen i det same han sloknar. — Endaa bra at det berre var vinstre armen, so kan eg daa. . . . 

Huff. — Men fort maa eg ha gjenget denne stundi; og sveiten tiplar. Eg maa setja meg ei rid fyr aa faa pusten normal att. Og lidt etter lidt sig eg so inn i trollheimen att, der trei dansar og elvi er spele-mann. 
Men sjaa der opnar det seg ein dal i nord med høge fjell ikring. Er det Rauland? — Eg ser det lyse av himmelen i aust, og glans legg seg um tindarne. Er det attelysingi? den nye dag som kjem med sitt ljos og vil stråa sin gullglans yver heimen? — Eg kveikjest fyr bringa og vert lett og glad og helsar raulandstindarne god morgon. 

Men langt burte durer og syd det av elv og foss, — og lange milde mjuke tonar kjem drysjande utor denne sansetakande fosseduren; — og gløymde strofer av tonen hans [[Edvard Grieg|Grieg]] til «Ved Rundarne» kjem tøymande fram, — vend fyr vend, til eg ser og høyrer heile sangen fyr meg, og ser [[Aasmund Olavsson Vinje|Vinje]] sjølv standande der paa høgste tinden med glorie um panna. Men rett som det er, er det ikkje Vinje, men [[Thorvald Lammers]] som stend der stor og brei og sender heile diktet og tonen utyver dalen so det dirrar og skjelv i lufti: 

:No ser eg atter slike fjell og dalar <br />
:som dei eg i min fyrste ungdom saag, <br />
:og sama vind den heite panna svalar; <br />
:og gullet ligg paa snjo som fyrr det laag. <br />
:Det er eit barnemaal som til meg talar, <br />
:og gjer meg tankefull men endaa fjaag. <br />
:Med ungdomsminne er den tala blandad; <br />
:det strøymer paa meg so eg knapt kan anda.<br />

:Alt er som fyrr, men det er meir forklaarat <br />
:so dagsens ljos meg synes meire bjart. <br />
:Og det som beit og skar meg so det saarad <br />
:det gjerer sjølve skuggen mindre svart: <br />
:Sjølv det som til aa synda tidt meg daarad, <br />
:sjølv det gjer harde fjellet mindre hardt. <br />
:Forsonad koma atter gamle tankar: <br />
:Det sama hjarta er, som eldre bankar. <br />

:Og kvar ein stein eg som ein kjenning finner; <br />
:for slik var den eg flaug ikring som gut. <br />
:Som det var kjempur, spyrr eg, kven som vinner<br />
:av den og denne andre haage nut. <br />
:Alt minner meg; det minner og det minner, <br />
:til soli burt i snjoen sloknar ut, <br />
:og inn i siste svevn meg eingong huggar <br />
:dei gamle minne og dei gamle skuggar. <br />

So sig Lammers burt, og inne i meg græt det etter desse vekjømelege gripande tonarne. Men tvo vender er det som et seg fast og ligg liksom og riv og slit i noko saart inne i bringa; det riv so blodet kann renna: 

:Alt minner meg, det minner og det minner <br />
:Det støymer paa meg, so eg knapt kann anda. <br />

Uppatt og uppatt gneg og et det seg lenger og lenger inn.

:Alt minner meg, det minner og det minner, <br />
:Det strøymer paa meg, so eg knapt kann anda. <br />

Og so fær det blodet til aa renna, og eg ligg der paa vegkanten som ein morken klut og laugar meg i stille taarers milde sonande laug. Men doggdroparne i graset smiler aat meg, og ei lett nattgust viftar meg kjølande um panna, og fuglarne livnar i tretopparne og tek til aa syngja livsens underfulle sigersong. Eg skjemmest der eg ligg, samlar meg saman og ruslar vidare.
No er det morgon, frisk og tingjøre sit skrabud og høre sit tindrande. — Og framfyr meg ligg Rauland den fagre fjellbygd.

[[Kategori:Tokke kommune]]
[[Kategori:Vinje kommune]]
[[Kategori:Høydalsmo]]
[[Kategori:Rauland]]
[[Kategori:Reiseskildringer]]
[[Kategori:Avisklipp]]