291 440
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
(→Færing) |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| (16 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|13700 åfjordsbåtar Bygdøy.jpg|Åfjordsbåtar i [[Gjøahavn (Oslo)|Gjøahavn]] ved [[Norsk Maritimt Museum]] på [[Bygdøy]] i [[Oslo kommune]]. Frå venstre ser vi ein [[færing]] (2½ rom, 2 par årar) og ein [[halvfjerming]] (3½ rom, 4 par årar); og lengst til høgre ein ca. 6-roms båt som kan vera ein febøring.|Olve Utne|2009}} | <onlyinclude>{{thumb|13700 åfjordsbåtar Bygdøy.jpg|Åfjordsbåtar i [[Gjøahavn (Oslo)|Gjøahavn]] ved [[Norsk Maritimt Museum]] på [[Bygdøy]] i [[Oslo kommune]]. Frå venstre ser vi ein [[færing]] (2½ rom, 2 par årar) og ein [[halvfjerming]] (3½ rom, 4 par årar); og lengst til høgre ein ca. 6-roms båt som kan vera ein febøring.|Olve Utne|2009}} | ||
Ein '''[[åfjordsbåt]]''' eller '''åfjording''' er ein tradisjonell [[open båt|open]], [[spissgatta]] ro- og seglbåt frå [[Fosen]], [[Namdalen]] og området kring [[Trondheimsfjorden]]. Namnet «åfjordsbåt» kjem av at den viktigaste staden der desse båtane har vorte bygd er [[Åfjord]]en i [[Fosen]]. Typiske trekk for åfjordsbåten, som på [[Nordmøre]] gjerne blir kalla '''grisbåt''', er lang og grunn kjøl og rette og bratte stamnar. Åfjordsbåtane er tradisjonelt rigga med eit relativt høgt og smalt, symmetrisk [[råsegl]]. Dei største båtane kan i tillegg ha eit [[råtoppsegl|toppsegl]].</onlyinclude> | Ein '''[[åfjordsbåt]]''' eller '''åfjording''' er ein tradisjonell [[open båt|open]], [[spissgatta]] ro- og seglbåt frå [[Fosen]], [[Namdalen]] og området kring [[Trondheimsfjorden]] og [[Trondheimsleia]]. Namnet «åfjordsbåt» kjem av at den viktigaste staden der desse båtane har vorte bygd er [[Åfjord]]en i [[Fosen]]. Typiske trekk for åfjordsbåten, som på [[Nordmøre]] gjerne blir kalla '''grisbåt''' (medan [[Helgeland|helgelendingane]] gjerne kallar han ''geitbåt''), er lang og grunn kjøl og rette og bratte stamnar. Åfjordsbåtane er tradisjonelt rigga med eit relativt høgt og smalt, symmetrisk [[råsegl]]. Dei største båtane kan i tillegg ha eit [[råtoppsegl|toppsegl]]. </onlyinclude> | ||
Åfjordsbåten er ein | Åfjordsbåten er ein relativ nykommar som trulig vart utvikla kring [[1700-talet]]. Før den tida ser det ut til at [[geitbåt]]ar av nordlig type vart brukt der åfjordsbåten seinare slo gjennom. Utover [[1800-talet]] og innpå [[1900-talet]] vart åfjordsbåten vanlig heilt sørvest til [[Smøla]] og tildels [[Kristiansund]] på Ytre [[Nordmøre]]. Åfjordsbåten har òg påverka [[geitbåt]]ane på Nordmøre ein del — først og fremst [[aurgjeldgeit]]a. Lånte trekk frå åfjordingen til aurgjeldgeita inkluderer blant anna fast drigle i attrommet, vaterbord, flatkeipar (heller enn skjeggkeipar) og rorkult (heller enn styrvol). Det er elles påfallande likheit mellom åfjordsbåten og dei gamle [[krumstemning]]ane i [[Nord-Noreg]]. | ||
== Størrelsar og typar == | == Størrelsar og typar == | ||
| Linje 10: | Linje 10: | ||
Det finst tre hovudtypar av åfjordsfæringen: Ein '''toknefæring''' har to rorsrom i tillegg til framskott og bakskott. Den vanlige '''færing'''en har i tillegg eit halvrom mellom rorsromma; og '''storfæring''' er ein kring 20-fots færing der halvrommet er opp mot trekvart av eit rorsrom. Færingen er den tradisjonelle heimefiske- og ærendsbåten. | Det finst tre hovudtypar av åfjordsfæringen: Ein '''toknefæring''' har to rorsrom i tillegg til framskott og bakskott. Den vanlige '''færing'''en har i tillegg eit halvrom mellom rorsromma; og '''storfæring''' er ein kring 20-fots færing der halvrommet er opp mot trekvart av eit rorsrom. Færingen er den tradisjonelle heimefiske- og ærendsbåten. | ||
<gallery> | <gallery widths="200" heights="200"> | ||
C24469cr Museet Kystens Arv - toknefæring.jpg|Ein nybygd toknefæring ved [[Museet Kystens Arv]] i [[Stadsbygd]]. {{byline|Olve Utne|2017}} | C24469cr Museet Kystens Arv - toknefæring.jpg|Ein nybygd toknefæring ved [[Museet Kystens Arv]] i [[Stadsbygd]]. {{byline|Olve Utne|2017}} | ||
C18143 Gunnar Eldjarn og åfjordsfæring.jpg|[[Gunnar Eldjarn]] sitt i fjøresteinane attmed ein oppdregen åfjordsfæring under kapproing på Råseglseminaret 2015 i [[Valsøyfjord]]en. {{byline|Olve Utne}} | C18143 Gunnar Eldjarn og åfjordsfæring.jpg|[[Gunnar Eldjarn]] sitt i fjøresteinane attmed ein oppdregen åfjordsfæring under kapproing på Råseglseminaret 2015 i [[Valsøyfjord]]en. {{byline|Olve Utne}} | ||
| Linje 24: | Linje 24: | ||
Ein '''seksring''', gjerne uttala som '''sækstreng''', er ein båt med tre fulle rorsrom i tillegg til fram- og bakskott. Ein seksring med tre rorsfolk gjev mykje rorskraft, og båten er òg meir sjøsterk enn ein færing. Seksringen er dermed særlig god som skyssbåt, men han har sjølvsagt vorte mykje brukt til lokalt fiskeri òg. | Ein '''seksring''', gjerne uttala som '''sækstreng''', er ein båt med tre fulle rorsrom i tillegg til fram- og bakskott. Ein seksring med tre rorsfolk gjev mykje rorskraft, og båten er òg meir sjøsterk enn ein færing. Seksringen er dermed særlig god som skyssbåt, men han har sjølvsagt vorte mykje brukt til lokalt fiskeri òg. | ||
<gallery> | <gallery widths="200" heights="200"> | ||
Fil:C18174j åfjordsseksring.jpg|Åfjordsseksring under kapproing på Råseglseminaret [[2015]] i [[Valsøyfjord]]en. {{byline|Olve Utne}} | Fil:C18174j åfjordsseksring.jpg|Åfjordsseksring under kapproing på Råseglseminaret [[2015]] i [[Valsøyfjord]]en. {{byline|Olve Utne}} | ||
Fil:C18262 åfjordsseksring.jpg|Åfjordsseksring under kappseglas på Råseglseminaret [[2015]] i [[Valsøyfjord]]en. {{byline|Olve Utne}} | Fil:C18262 åfjordsseksring.jpg|Åfjordsseksring under kappseglas på Råseglseminaret [[2015]] i [[Valsøyfjord]]en. {{byline|Olve Utne}} | ||
| Linje 36: | Linje 36: | ||
=== Halvfjerming === | === Halvfjerming === | ||
Ein '''halvfjerming''' (eigentlig ''halvfjerd-rømming'') svarar til ''honnfyring'' blant geitbåtane på Nordmøre. Her er fremste rorsrommet eigentlig i framskotten, eller òg så kan eitt eller to av rorsromma mangle ein tomme eller to på å vera fullromma. | Ein '''halvfjerming''' (eigentlig ''halvfjerd-rømming'') svarar til ''honnfyring'' blant geitbåtane på Nordmøre. Her er fremste rorsrommet eigentlig i framskotten, eller òg så kan eitt eller to av rorsromma mangle ein tomme eller to på å vera fullromma. | ||
<gallery> | |||
<gallery widths="200" heights="200"> | |||
Fil:13698 åfjordshalvfjerming Gjøahavn.jpg|Åfjords-halvfjerming i [[Gjøahavn (Oslo)|Gjøahavn]] på [[Bygdøy]] i [[Oslo kommune|Oslo]]. {{byline|Olve Utne|2009}} | Fil:13698 åfjordshalvfjerming Gjøahavn.jpg|Åfjords-halvfjerming i [[Gjøahavn (Oslo)|Gjøahavn]] på [[Bygdøy]] i [[Oslo kommune|Oslo]]. {{byline|Olve Utne|2009}} | ||
13699cr åfjordshalvfjerming Gjøahavn.jpg | 13699cr åfjordshalvfjerming Gjøahavn.jpg | ||
| Linje 59: | Linje 60: | ||
'''Storfyringen''' er den største varianten av fyringen og overlappar med lestabåten i lengda og konstruksjonen (sjå nedanfor). Storfyringen er kring 25½–26½ fot og lastar éin lest (15 tynner). | '''Storfyringen''' er den største varianten av fyringen og overlappar med lestabåten i lengda og konstruksjonen (sjå nedanfor). Storfyringen er kring 25½–26½ fot og lastar éin lest (15 tynner). | ||
<gallery> | <gallery widths="200" heights="200"> | ||
Sildgarnsfyringen ved Aure (Kielland 1936).jpg|Sildgansfyring ved [[Aure kommune|Aure]] på [[Nordmøre]]. {{byline|[[Kristian | Sildgarnsfyringen ved Aure (Kielland 1936).jpg|Sildgansfyring ved [[Aure kommune|Aure]] på [[Nordmøre]]. {{byline|[[Kristian Kjelland (1869–1951)|Kristian Kjelland]]|1936}} | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linje 71: | Linje 72: | ||
Den typiske '''toskgansbåt'''en har 7–8 rom, og han har gjerne tre rorar. Lengda kan vera kring 40 fot, og han kan romme 60–66 tynner i lasta. | Den typiske '''toskgansbåt'''en har 7–8 rom, og han har gjerne tre rorar. Lengda kan vera kring 40 fot, og han kan romme 60–66 tynner i lasta. | ||
<gallery> | <gallery widths="200" heights="200"> | ||
Fil:Siglurd.jpg|«Siglurd» (41 fot). {{byline|[[Jøa kystlag]]}} | Fil:Siglurd.jpg|«Siglurd» (41 fot). {{byline|[[Jøa kystlag]]}} | ||
Fil:Skaarungen.jpeg|Torskgarnsbåten «Skårungen» (42 fot). | Fil:Skaarungen.jpeg|Torskgarnsbåten «Skårungen» (42 fot). | ||
| Linje 79: | Linje 80: | ||
'''Lofotbåt'''ane kom til ganske seint. Dei har trulig utvikla seg frå ''storbåtar'' (vengbåtar). Forma fram mot slutten av segltida følgte toskgansbåten, men med dimensjonar tekne frå storbåten. Lofotbåten var 44–50 fot og var nirømt eller større. Lasteevnen var minst 80 tynner, og dei største lofotbåtane kunne ta opp til 117 tynner i lasta. Dei største lofotbåtane viste seg å vera ufanslige som fiskefarty og vart heller sett i fraktfart. | '''Lofotbåt'''ane kom til ganske seint. Dei har trulig utvikla seg frå ''storbåtar'' (vengbåtar). Forma fram mot slutten av segltida følgte toskgansbåten, men med dimensjonar tekne frå storbåten. Lofotbåten var 44–50 fot og var nirømt eller større. Lasteevnen var minst 80 tynner, og dei største lofotbåtane kunne ta opp til 117 tynner i lasta. Dei største lofotbåtane viste seg å vera ufanslige som fiskefarty og vart heller sett i fraktfart. | ||
<gallery> | <gallery widths="200" heights="200"> | ||
Storbåt og fembøring (anon., c.1930).jpg|Storbåt (lofotbåt) og fembøring. {{byline|ukjent|ca. 1930}} | Storbåt og fembøring (anon., c.1930).jpg|Storbåt (lofotbåt) og fembøring. {{byline|ukjent|ca. 1930}} | ||
Den Siste Viking Munkholmen 1930.jpg|Storbåten (lofotbåten) [[Den Siste Viking (storbåt)|Den Siste Viking]] ved [[Munkholmen]] i [[Trondheim kommune|Trondheim]]. {{byline|ukjent|1930}} | Den Siste Viking Munkholmen 1930.jpg|Storbåten (lofotbåten) «[[Den Siste Viking (storbåt)|Den Siste Viking]]» ved [[Munkholmen]] i [[Trondheim kommune|Trondheim]]. {{byline|ukjent|1930}} | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linje 89: | Linje 90: | ||
Frå andre halvpart av 1900-talet av har det vorte bygd ein del båtar av denne sorten, men da ofte i mindre format. Båtane, som gjerne blir kalt '''vengbåtar''' i dag, kan vera ned mot 35 fots lengd og blir helst bruka som lystfarty i dag. | Frå andre halvpart av 1900-talet av har det vorte bygd ein del båtar av denne sorten, men da ofte i mindre format. Båtane, som gjerne blir kalt '''vengbåtar''' i dag, kan vera ned mot 35 fots lengd og blir helst bruka som lystfarty i dag. | ||
<gallery> | <gallery widths="200" heights="200"> | ||
Storbåt (Margit Kielland ca. 1900).jpg|Storbåt kring 1900. {{byline|Margit Kielland}} | Storbåt (Margit Kielland ca. 1900).jpg|Storbåt kring 1900. {{byline|Margit Kielland}} | ||
Nidaros.jpg|Vengbåten [[Nidaros (vengbåt)|Nidaros]]. {{byline|Kystlaget Trondheim}} | Nidaros.jpg|Vengbåten [[Nidaros (vengbåt)|Nidaros]]. {{byline|Kystlaget Trondheim}} | ||
| Linje 110: | Linje 111: | ||
</gallery> | </gallery> | ||
<gallery> | <gallery widths="200" heights="200"> | ||
12114 jekt Sara Kjerstine (Hitra).jpg|[[Tendring]]/bygdabåt «Sara Kjerstine» av [[Hitra]] ved kai ved [[Trondheim S.]] {{byline|Olve Utne|2009}} | 12114 jekt Sara Kjerstine (Hitra).jpg|[[Tendring]]/bygdabåt «Sara Kjerstine» av [[Hitra]] ved kai ved [[Trondheim S.]] {{byline|Olve Utne|2009}} | ||
12115 jekt Sara Kjerstine (Hitra).jpg|Tendring/bygdabåt «Sara Kjerstine» av Hitra ved kai ved Trondheim S. i 2009. {{byline|Olve Utne|2009}} | 12115 jekt Sara Kjerstine (Hitra).jpg|Tendring/bygdabåt «Sara Kjerstine» av Hitra ved kai ved Trondheim S. i 2009. {{byline|Olve Utne|2009}} | ||
| Linje 129: | Linje 130: | ||
Den tradisjonelle trønderjekta følgjer gjerne stort sett åfjordsbåten i form og teknikk og er stort sett ei større utgåve av vengbåten. Jekta skil seg først og fremst ut ved drektigheita, som alltid er minst 200 tynner. Fram mot slutten av segltida vart mange klinkbygde fartøy, inkludert jekter, [[klavering|klavert]]. | Den tradisjonelle trønderjekta følgjer gjerne stort sett åfjordsbåten i form og teknikk og er stort sett ei større utgåve av vengbåten. Jekta skil seg først og fremst ut ved drektigheita, som alltid er minst 200 tynner. Fram mot slutten av segltida vart mange klinkbygde fartøy, inkludert jekter, [[klavering|klavert]]. | ||
<gallery> | <gallery widths="200" heights="200"> | ||
Fil:Pauline.JPG|Den [[klavering|klaverte]] jekta «Pauline» ved kai. {{byline|Per Hillesund}} | Fil:Pauline.JPG|Den [[klavering|klaverte]] jekta «Pauline» ved kai. {{byline|Per Hillesund}} | ||
Fil:Forbundet KYSTENs landsstevne 2016 - defilering Pauline 01.JPG|Jekt «Pauline» defilerer under [[Forbundet KYSTENs landsstevne 2016]] i [[Bodø]]. {{byline|Chris Nyborg}} | Fil:Forbundet KYSTENs landsstevne 2016 - defilering Pauline 01.JPG|Jekt «Pauline» defilerer under [[Forbundet KYSTENs landsstevne 2016]] i [[Bodø]]. {{byline|Chris Nyborg}} | ||
| Linje 136: | Linje 137: | ||
=== Ymse === | === Ymse === | ||
<gallery> | <gallery widths="200" heights="200"> | ||
Fil:Bygging av åfjordsbåt.JPG|Bygging av åfjordsbåt under Forbundet KYSTENs landsstevne i 2014. {{byline|Chris Nyborg}} | Fil:Bygging av åfjordsbåt.JPG|Bygging av åfjordsbåt under Forbundet KYSTENs landsstevne i 2014. {{byline|Chris Nyborg}} | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linje 152: | Linje 153: | ||
[[kategori:Fosen]] | [[kategori:Fosen]] | ||
[[Kategori:Namdalen]] | [[Kategori:Namdalen]] | ||
[[kategori:Midt-Norge]] | |||
[[kategori:åfjordsbåter|*]] | [[kategori:åfjordsbåter|*]] | ||
[[kategori:trønderbåter]] | [[kategori:trønderbåter]] | ||
[[Kategori:Klinkbygging]] | [[Kategori:Klinkbygging]] | ||
{{nn}} | {{nn}}{{ikke koord}} | ||