Skribenter
1 560
redigeringer
Åmelfot notlag – Notbruk i Dalsfjorden (Volda) (vis kilde)
Sideversjonen fra 24. feb. 2023 kl. 00:04
, 24. feb. 2023Opprydding, eit stykke på veg
(Åmelfot notlag – Notbruk i Dalsfjorden (Volda)) |
m (Opprydding, eit stykke på veg) |
||
| (2 mellomliggende versjoner av 2 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{Opprydding}} | |||
<onlyinclude>'''Åmelfot notlag''' vart truleg skipa på midten av 1930 åra, men det har sikkert eksistert notbruk i Åmelfot langt attende i tida, men ein manglar skriftlege kjelder på det | <onlyinclude>'''Åmelfot notlag''' vart truleg skipa på midten av 1930 åra, men det har sikkert eksistert notbruk i Åmelfot langt attende i tida, men ein manglar skriftlege kjelder på det | ||
Sverre Lyngnes skriv i boka Dalsfjord gard og ætt om notbruka i indre Dalsfjord, og nemnar at Dalsfjordingane endåtil hadde vore utabygds - i Østefjorden/Austefjorden - på sildefiske. | Sverre Lyngnes skriv i boka Dalsfjord gard og ætt om notbruka i indre Dalsfjord, og nemnar at Dalsfjordingane endåtil hadde vore utabygds - i Østefjorden/Austefjorden - på sildefiske. | ||
Parteigarane i det nye notlaget | ==Parteigarane i det nye notlaget== | ||
* Rasmus H.Åmelfot f.1887, | * Rasmus H. Åmelfot f.1887, Martingarden * Sverre E. Åmelfot f.1904, Massagarden (notbas) * Rasmus O. Åmelfot f.1882, Peragarden | ||
* Sverre E. Åmelfot f.1904, | * Sivert K. Åmelfot f. 1885, Samundegarden * Per J. Vassbakke f. 1904, Jogarden (Vassbakke) * Daniel Selbervik f. 1894, Jogarden (Åmelfot) | ||
* Rasmus O.Åmelfot f.1882, | |||
* Sivert K | |||
* Per | |||
* Daniel Selbervik | |||
==Båtane i Åmelfot notlag== | |||
'''«Gamlespelbåten»''': Den første notbåten var ein gavlbåt med to keipepar. Dette var ein «snidbetning», og etter det ein veit kom den frå Høydal notlag rundt 1937-38, då laget i Åmelfot vart skipa. Den er truleg bygt av Sjur Straume (Straumshamn) ved hundreårsskiftet 1800/1900 | |||
Denne båten vart seinare nemnt «Gamlespelbåten», og var i bruk i Åmelfot til ut i 1960-åra, og den har såleis vore ein trugen «slitar» for notlaget | Denne båten vart seinare nemnt «Gamlespelbåten», og var i bruk i Åmelfot til ut i 1960-åra, og den har såleis vore ein trugen «slitar» for notlaget | ||
</onlyinclude> | </onlyinclude> | ||
Snidbetningen var brukt til storenota, og det var vanlegvis 3 mann som rodde når dei sette nota. | Snidbetningen var brukt til storenota, og det var vanlegvis 3 mann som rodde når dei sette nota. | ||
Båten hadde desse måla: Lengste lengde målt etter senterlinje i riphøgde er 5.4 m til senter notrull bak. Største breidde 1.94 m og djupte 0.65 m. Breidde og djupte er målt ved speltofta som er 3 m frå forstamnen. Breidde på spegelen er 1.55 m og høgda er 0.38 m. Båten hadde 2 par keipar, minste | Båten hadde desse måla: Lengste lengde målt etter senterlinje i riphøgde er 5.4 m til senter notrull bak. Største breidde 1.94 m og djupte 0.65 m. Breidde og djupte er målt ved speltofta som er 3 m frå forstamnen. Breidde på spegelen er 1.55 m og høgda er 0.38 m. Båten hadde 2 par keipar, minste | ||
åreparet var på framkeipane og kunne høve for ein mann. Bakårane høvde vel best for ein mann på kvar åre. Spantet for speltofta kan sjå ut som det er kappa ned til ripa på eit seinare tidspunkt.Truleg har spjakespelet vore lagra der. Når mekanisk spel vart montert på tofta så er nedkappinga av spantet forståleg. | åreparet var på framkeipane og kunne høve for ein mann. Bakårane høvde vel best for ein mann på kvar åre. Spantet for speltofta kan sjå ut som det er kappa ned til ripa på eit seinare tidspunkt.Truleg har spjakespelet vore lagra der. Når mekanisk spel vart montert på tofta så er nedkappinga av spantet forståleg. | ||
Dette utstyret var i bruk fram til 1946. | '''Færingane''': Utanom «Gamlespelbåten» måtte dei ha hatt fleire store færingar til bruk til stengjenøter. Dette utstyret var i bruk fram til 1946. | ||
1946: Notbruk frå Vatne (Vatne kommune, så Haram, så Ålesund) Vatnelaget. I kjøpet var med '''spelbåt, basbåt, storenot og stengjenot'''. Dei to båtane som var med vart kalla «Grønen» og «Gulen». Det var p.g.a.fargen som var på båtane | |||
«Grønen» var den største, og han var 20,3 fot, og den vart brukt til å setje storenota frå. Den hadde septer på sidene som notrullen låg i. Når dei sette nota var det 3 mann som rodde, og ein mann sveiva ut nota. Det var vanlegvis Hans R. Åmelfot som hadde denne jobben | '''«Grønen»''' var den største, og han var 20,3 fot, og den vart brukt til å setje storenota frå. Den hadde septer på sidene som notrullen låg i. Når dei sette nota var det 3 mann som rodde, og ein mann sveiva ut nota. Det var vanlegvis Hans R. Åmelfot som hadde denne jobben | ||
«Grønen» var registrert med M 27 D | «Grønen» var registrert med M 27 D | ||
«Gulen» vart brukt av og til som spelbåt, men vanlegvis som basbåt | '''«Gulen»''' vart brukt av og til som spelbåt, men vanlegvis som basbåt | ||
MB «Levan» M 10 VA/ «Gimbra» https://media.digitalarkivet.no/view/111201/18 | MB '''«Levan»''' M 10 VA/ '''«Gimbra»''' https://media.digitalarkivet.no/view/111201/18 | ||
{{thumb| MB «Levan» M 10 VA a.jpg|MB «Levan» 1950-1951}} Så er vi komne fram til hausten 1951. Då kjøpte Åmelfot notlag brukt notbåt (gavlbåt) frå [[Holsvik notlag]] i Austefjorden. Det var ein gavlbåt på 25 fot, bredde på 8 fot og djupte på 5 fot. Den var utstyrt med ein 8-10 hk. Levahn oppfyringsmotor frå 1919. Båten var opprinneleg bygt i 1924 som klinkerbygd robåt, men vart ombygt i 1936 til gavlbåt. Han fekk no innsett motor. Reg.nr. M 10 VA | {{thumb| MB «Levan» M 10 VA a.jpg|MB «Levan» 1950-1951}} Så er vi komne fram til hausten 1951. Då kjøpte Åmelfot notlag brukt notbåt (gavlbåt) frå [[Holsvik notlag]] i Austefjorden. Det var ein gavlbåt på 25 fot, bredde på 8 fot og djupte på 5 fot. Den var utstyrt med ein 8-10 hk. Levahn oppfyringsmotor frå 1919. Båten var opprinneleg bygt i 1924 som klinkerbygd robåt, men vart ombygt i 1936 til gavlbåt. Han fekk no innsett motor. Reg.nr. M 10 VA | ||
| Linje 42: | Linje 39: | ||
Levan/Gimbra vart seld til ein mann i Bremanger rundt 1976. Då hadde den nye eigaren sett inn ein annan motor og Levahnmotoren står no i notanaustet på Vauleneset ihoprusta | Levan/Gimbra vart seld til ein mann i Bremanger rundt 1976. Då hadde den nye eigaren sett inn ein annan motor og Levahnmotoren står no i notanaustet på Vauleneset ihoprusta | ||
«Sputnik». Vinteren 1958-59 vart det kjøpt brukt basbåt frå Herøy. Den fekk namnet «Sputnik» og hadde ein Marna bensinmotor på 8-11 hk. Det var endåtil ekkolodd i båten, som var 16 fot. Han vart seld til Peder Stave, og seinare vart den seld ut frå Dalsfjorden på slutten av 1960- talet | '''«Sputnik»'''. Vinteren 1958-59 vart det kjøpt brukt basbåt frå Herøy. Den fekk namnet «Sputnik» og hadde ein Marna bensinmotor på 8-11 hk. Det var endåtil ekkolodd i båten, som var 16 fot. Han vart seld til Peder Stave, og seinare vart den seld ut frå Dalsfjorden på slutten av 1960- talet | ||
==Nøtene i Åmelfot notlag== | ==Nøtene i Åmelfot notlag== | ||
Storenota som dei brukte ombord i tidlegare nemnde snidbetningen (gamlespelbåten) då dei fekk denne midt i 1930 åra, var på ca. 90 famner og omlag 14 famner djup. Utover denne hadde dei eit par stengjenøter | '''Storenota''' som dei brukte ombord i tidlegare nemnde snidbetningen (gamlespelbåten) då dei fekk denne midt i 1930 åra, var på ca. 90 famner og omlag 14 famner djup. Utover denne hadde dei eit par '''stengjenøter''' | ||
Som nemnt ovanfor kjøpte dei brukt notbruk frå Vatne (Vatnelaget) i 1947. I dette kjøpet var med storenot på 100 famner og djupte på 18 famner. Vidare var her med nokre stengjenøter og orkastenot på ca. 25 famner. Den siste var brukt til å kaste inne i stengjenota når ein skulle levere fangst | Som nemnt ovanfor kjøpte dei '''brukt notbruk frå Vatne (Vatnelaget) i 1947'''. I dette kjøpet var med storenot på 100 famner og djupte på 18 famner. Vidare var her med nokre '''stengjenøter''' og '''orkastenot''' på ca. 25 famner. Den siste var brukt til å kaste inne i stengjenota når ein skulle levere fangst | ||
Det fanst også ei gamal seinot tilhøyrande notbruket. Eigarane gjorde eit storarbeid då dei forlengde denne nota og sette inn mindre lin i «bussen». Den vart no på 145 famner lang og 15 famner djup, men denne nota vart brukt berre i eit kast på inste Løvikbugen. Bandet i «jeilane» var så stort at silda «netja» seg, så nota gjekk til botns. Det vart eit storarbeid med å tine silda ut av nota | Det fanst også ei gamal '''seinot''' tilhøyrande notbruket. Eigarane gjorde eit storarbeid då dei forlengde denne nota og sette inn mindre lin i «bussen». Den vart no på 145 famner lang og 15 famner djup, men denne nota vart brukt berre i eit kast på inste Løvikbugen. Bandet i «jeilane» var så stort at silda «netja» seg, så nota gjekk til botns. Det vart eit storarbeid med å tine silda ut av nota | ||
Her trengs ei lite forklaring: | '''Her trengs ei lite forklaring:''' | ||
• Gjeilane/ «jeilane» er landendane på nota – om det er noko betre | • Gjeilane/ «jeilane» er landendane på nota – om det er noko betre | ||
• Stort band/store mauskar/maskar i sildegarnstørrelse gjer at silda går seg fast som i eit sildegarn | • Stort band/store mauskar/maskar i sildegarnstørrelse gjer at silda går seg fast som i eit sildegarn | ||
• «Tine» er å riste/plukke silda ut av mauskane | • «Tine» er å riste/plukke silda ut av mauskane | ||
• Notlin - namn brukt på notdelen - berre mauskane/maskane | |||
• Barking - impregnering - laga på turr bjørkebork - og litt anna som tjøre-stoff som ein gav eit oppkok | |||
==Notarbeid== | ==Notarbeid== | ||
Kvar vinter seinhaustes samlast karane i notlaget på «MassaJohuset» (sjøhuset til MassaJo) for å bøte og skifte ut notlin. Dette kunne naturlegvis vere eit storarbeid om her var rive i nota | Kvar vinter seinhaustes samlast karane i notlaget på «MassaJohuset» (sjøhuset til MassaJo) for å bøte og skifte ut '''notlin'''. Dette kunne naturlegvis vere eit storarbeid om her var rive i nota | ||
Årvisst måtte dei også ha nøtene til barking | Årvisst måtte dei også ha nøtene til '''barking''' Sjå seinare om barkekara i notanaustet. | ||
På 1950 talet vart det slutt på å barke nøtene sjølve, for då fekk ein gjort dette i Spjelkavikområdet, på dei store notbøteria der - ved Hjellens notbøteri. | På 1950 talet vart det slutt på å barke nøtene sjølve, for då fekk ein gjort dette i Spjelkavikområdet, på dei store notbøteria der - ved Hjellens notbøteri. | ||
| Linje 76: | Linje 75: | ||
Det første notanaustet var oppsett på Vauleneset. Når dette var bygt veit ein ikkje noko sikkert om. Her var trekrokar som ein hengde kavl og grunn på, men notlinet vart hengt på små jarnkrokar | Det første notanaustet var oppsett på Vauleneset. Når dette var bygt veit ein ikkje noko sikkert om. Her var trekrokar som ein hengde kavl og grunn på, men notlinet vart hengt på små jarnkrokar | ||
I det gamle notanaustet var det støypt eit kar for barking av nøter. Der var også ein rund | I det gamle notanaustet var det støypt eit kar for '''barking''' av nøter. Der var også ein rund «'''treså'''» på ca. 3 m³. '''Borken''' - stort sett teken på eigen skog i Åmelfot - var naturlegvis av bjørk. Blandinga kunne vere tilsett andre impregneringsstoff og gjerne kokt for å få fram den beste impregneringsstyrken. Å barke nøter var eit skikkeleg «griseri» | ||
Nytt notanaust vart bygt vinteren 1951-52. Dette var oppsett på gamlenausttomta og deler av dette gjekk inn i nybygget. Størrelsen var 19 x 6,2 m. I tillegg del av gamlenaustet 15 x 2,9 m. | Nytt notanaust vart bygt vinteren 1951-52. Dette var oppsett på gamlenausttomta og deler av dette gjekk inn i nybygget. Størrelsen var 19 x 6,2 m. I tillegg del av gamlenaustet 15 x 2,9 m. | ||
| Linje 86: | Linje 85: | ||
I indre Åmelfot fanst tidlegare også eit anna notlag. Dette er truleg det eldste notlaget i Åmelfot, men her var det berre 3 parteigarar, men når dette laget var skipa veit ein svært lite om. Notanaustet stod ved nausta i indre Åmelfot | I indre Åmelfot fanst tidlegare også eit anna notlag. Dette er truleg det eldste notlaget i Åmelfot, men her var det berre 3 parteigarar, men når dette laget var skipa veit ein svært lite om. Notanaustet stod ved nausta i indre Åmelfot | ||
Parteigarane | ==Parteigarane i notlaget== | ||
• Sverre E. Åmelfot f.1904 | • Sverre E. Åmelfot f.1904, Massagarden (notbas) ● Rasmus H. Åmelfot f. 1887, Martingarden | ||
● Rasmus H. Åmelfot f. 1887 | ● Daniel Selbervik f. 1894, Jogarden ● (Rasmus Nordal) f. 1886, Jogarden | ||
● Daniel Selbervik f. 1894 | |||
● (Rasmus Nordal) f. 1886 | |||
Som ein ser var dette berre eit 3-mannslag og difor vart laget på folkemunne kalla «Trettelaget» | Som ein ser var dette berre eit 3-mannslag og difor vart laget på folkemunne kalla «Trettelaget» | ||