Åsmund Sveen (1910–1963): Forskjell mellom sideversjoner

'''[[Åsmund Sveen (1910–1963)|Åsmund Sveen]]''' (fødd 28. april 1910 i [[Sørskogbygda]], død 31. januar 1963 i [[Oslo]]) var lyrikar. Han er særleg kjend for erotiske dikt, ofte homoerotiske og autoerotiske. Under [[andre verdskrigen]] meldte han seg inn i [[Nasjonal Samling]], og etter ein [[Rettsoppgjøret etter andre verdenskrig|landssvikdom]] møtte han stengde dører hos forlaga. Først mot slutten av livet var han teken inn i varmen att.  

Han var son av gardbrukar [[Gudbrand G. Sveen (1868–1935)|Gudbrand G. Sveen]] (1868–1935) og [[Bertha Amanda Emilie Lundquist (1873–1947)|Bertha Amanda Emilie Lundquist]] (1873–1947).

Frå kring 1934 til 1953 var han sambuar med fotograf [[Conrad Malvin Bringe (1901–1984)|Conrad Malvin Bringe]] (1901–1984), som til skomakar [[Ingebrigt Knutson Bringe (1863–1913)|Ingebrigt Knutson Bringe]] og [[Jondine Severine Johnsen (1861–1929)|Jondine Severine Johnsen]].

== Liv og verke ==

Han vaks opp på [[Moen (Elverum gnr. 158/47)|Moen]] i Sørskogbygda i [[Elverum kommune]]. På skulen oppdaga han landsmålet (seinare nynorsk), sjølv om riksmål (seinare bokmål) var hovudmålet i bygda. Det var særleg lærarane [[Nils Kulsveen]] på [[Brattberget folkeskole|Brattberget folkeskule]] og [[Halvor Floden]] på [[Hernes framhaldsskole|Hernes framhaldsskule]] som påverka han. Han byrja tidleg å skrive dikt, og debuterte 16 år gamal i avisa [[Austland (avis)|''Austland'']]. Der fekk han dei neste år 35 dikt på prent.

Skuleåret 1928/1929 gjekk Sveen på ein ettårig middelskule i Oslo, på [[Lektor Jensens Middelskole og Gymnasiumkurs]] i [[Josefines gate (Oslo)|Josefines gate]]. Der vart han kjend med mellom anna [[Halldis Moren Vesaas|Halldis Moren]], [[Kai Fjell]], [[Johs. Rian]] og [[Torleiv Moren]]. Medan han var i Oslo budde han på [[Heim for landsungdom (Oslo)|Heim for landsungdom]] i [[Nordahl Bruns gate (Oslo)|Nordahl Bruns gate]] 22. Han gjekk så på toårig latingymnas i [[Nordfjordeid]], og etter [[examen artium]] tok han [[Examen philosophicum|førebuande prøver]] ved [[Universitetet i Oslo]] og byrja studere filologi.  

I 1934 flytta han saman med fotografen Conrad Bringe. Utad delte dei hybel i [[Wergelandsveien (Oslo)|Wergelandsveien]] 5 for å spare penger, men det er ingen tvil om at dei var sambuarar. Sveen drog dette året til Tyskland etter å ha fått eit stipend. På denne tida seier han ikkje så mykje om [[Nazisme|nazismen]]; han er rett så nøytral, men sier at det ser ut til at dei fleste er nøgd med Hitler sitt regime. Medan han var der kom «dei lange knivars natt», ei valdeleg utrensing av nazipartiet. Sveen bryr seg lite om det, og ser ikkje ut til å ha fått med seg at ain av grunnane til at SA-leiar Ernst Röhm måtte ryddast av vegen var at han var homofil. Attende i Noreg flyttar han fleire gonger, og alltid er Conrad Bringe med til neste bustad. Bringe var òg med heim til familien på Elverum fleire gonger, og fekk julegåver fra familien. Men i korrespondansen med familien er legning aldri eit tema - Sveen sin biograf Gatland meiner at mora i det minst må ha skjønt kva det gjekk i, men at ho ikkje snakka om det. Systera Aslaug ville heller ikkje snakke om det, men Gatland nemner at ungane hennar tok det opp.<ref>Gatland 2003: 127.</ref>

I 1940 var han anerkjend og respektert både som lyrikar og kritikar. Han hadde i fleire år levd saman med Conrad Bringe. Då er det overraskande at han omfamna nasjonalsosialismen og lot seg fascinere av [[Vidkun Quisling|Quisling]] som politisk tenkar. Skeiv, erotisk diktarkunst stod ikkje høgt i kurs i den rørsla. Men i november 1940 melde han seg inn i NS, og han fekk fleire viktige posisjonar i kulturlivet. Allereie nokre så dagar før han melde seg inn vart han førstesekretær ved [[Pressedirektoratet]] i [[Kultur- og folkeopplysningsdepartementet]], under [[Gulbrand Lunde]]. Han vart seinare mellom anna direktør for [[Statens teaterdirektorat]]. Eldstebroren Gustav og sonen hans vart òg medlem av NS. Halldis Moren Vesaas, som Sveen hadde et varmt og godt venskap med, snudde ryggen til Sveen så han gjekk inn i NS - ein gong dei møtest på gata under krigen snudde ho seg bokstaveleg tala vekk. I 1944 skreiv han artikkelen «Hvorfor jeg er medlem av NS» i ''[[Nationen]]''. Her argumenterar han for at vestverda - aftenlandene - treng ein sterk leiar. Han fryktar marxismen, og ser i nasjonalsosialismen eit forsvar av den guddommelege orden. NS var på papiret strengt imot homofili. Men i praksis var det ein del meir toleranse, til og med frå Quisling og Lunde. [[Johan Bernhard Hjort (1895–1969)|Johan Bernhard Hjort]], som var med på å skipe partiet, vart seinare ein viktig talsmann for homofiles rettigheiter. Der NS greip inn, var stort sett når norske menn hadde forhold til tyske soldatar - då havna ein gjerne på [[Grini fangeleir|Grini]]. Det er liten tvil om at mange i NS må ha visst at Sveen var skeiv, men så lenge det ikkje vart eit tema, ville dei heller ikkje ta det opp.

Då krigen var over omtala ''[[Aftenposten]]'' Sveen som ein av dei største kultursvikarane. Rett etter krigen gjekk han i dekning, men flytta raskt heim til Conrad Bringe. Han venta å bli arrestert, men ingenting skjedd. Han reiste fleire gonger ut av byen, og var ein fri mann. I september 1945 vart han innkalla til avhøyr, men vart ikkje arrestert. Men den 3. oktober 1945 kom eit oppslag i ''Dagbladet'' om at han reiste fritt rundt, medan andre med mindre rolle i partiet vart arrestert. Han meldte seg sjølv, og vart sendt til [[Ilebu fengsel]], det som før var Grini fangeleir. Etter ein tid slapp han ut, men vart så arrestert og sendt til Ilebu på ny den 6. desember 1945. Siktinga var medlemskap i NS, direktørstillinga i Teaterdirektoratet, medlemskap i [[Kulturtinget]] og kommissarisk leiar av [[Aschehoug forlag]]. I rettssaka fekk han ein dom på 4 1/2 års fengsel i [[Oslo byrett]] den 14. april 1947.

Det var til slutt [[Henrik Groth]], som hadde sitti på Grini, og [[J.W. Cappelens Forlag|Cappelen]] som slapp han inn. I 1959 fekk han jobb som litterær konsulent der. Etter ei tid ga de òg ut dikta hans.  

Han døydde av hjartesvikt i januar 1963. Urna hans vart satt ned i familiegrava ved [[Sørskogbygda kirke|Sørskogbygda kyrkje]]. Samlinga ''Brunnen'' kom ut hausten 1963, og ''Tonemesteren'' kom i 1966. Det har òg kome samleutgåver seinare. ''Tonemesteren'' er det einaste verket hans på bokmål.