Aasmund Olavsson Vinje: Forskjell mellom sideversjoner

Han var son av bygselsmann [[Olav Aasmundsson Plassen]] (1786–1864), også kalla Olav Aa. Vinje, og Torbjørg Gjermundsdotter (1787–1828). Han vart fødd på [[Uppistog Vinje]]. Faren rydda i 1824 plassen [[Plassevja (Vinje)|Plassevja]] under Uppigard, og Aasmund vaks opp der i lag med den eldre systera Margit. Faren var eigentleg [[husmann]] der, men han hadde betala leige og hadde ikkje pliktarbeid, så han blir nemnt både som husmann og bygselsmann. Mora døydde før Aasmund hadde fylt ti år, noko han sleit med seinare i livet - han kjente eit ansvar for at ho gjekk bort så tidleg, noko han sette ord på mellom anna i diktet «Gamle Moder». Faren var ein kjent kulturberar, og vert også hugsa som ein kjempekar. Han skal ha vore den einaste som nokon gong klarte å leggje [[Hallvard Ånundsson Vå]] i bakken. Hallvard Vå flytta seinare til [[Bykle kommune|Bykle]] og vart gardbrukar på [[Der nede (Bykle gnr 2/1)|Hovden Der nede]]; heller ikkje i Bykle var det nokon annan som greidde å ta han. Aasmund Vinje skreiv rosande om faren, og meinte han var ein betre filosof enn professorane han hadde møtt - så det var ikkje berre musklar, men også eit godt hovud på mannen.  

Aasmund Olavsson måtte tidleg byrja å arbeide på garden. Gjetarlivet skulle gje mykje stoff til seinare skriving, og han meinte at røynsle frå arbeid- og friluftsliv var vel så viktige som skulegang. Etter konfirmasjonen i 1834 meinte både presten og faren at han burde verta lærar, og han vart send til eit [[Kviteseid Seminar]]. Etter to vintrar der tok han eksamen i 1836, og fekk beste karakter. Han var omgangsskulelærar i to grender i Vinje i åra 1836–1841. Så drog han av stad for å få meir utdanning på [[Asker Seminar]], der han tok eksamen sommaren 1843.  

Aasmund Vinje søkte stillinga som klokkar i [[Vinje kyrkje (Telemark)|Vinje kyrkje]] og lærar ved fastskulen der, og hadde ei halv lovnad frå sokneprest [[Anton Elias Smitt]] om at han skulle få jobben. Denne kombinasjonen av klokkar og lærar var vanleg på bygda i denne tida. Han vart skuffa, for sambygdingen [[Olav Fetveit]] fekk jobben. Han hadde også gått på seminar, og Aasmund meinte at han hadde fått jobben fordi han var gardmannsson. Dei hadde båe to beste karakter i alle fag frå seminaret, men Vinje hadde betre hovudkarakter, «utdmærket duelig» mot Olav Fetveit sin «meget duelig»<ref>Berge (B. 3), ss. 294.</ref>. Det skal seiast at alt tyder på at Olav Fetveit var ein dugeleg lærar, og det nok presten, som hadde gått for langt i sine lovnader til Vinje, som er «skurken» i dramaet. Då [[Rauland sokn]] ga Aasmund Vinje eit tilbod om jobb som klokkar og omgangslærer tok han ikkje den posten; han var sår over det han såg som ein sosial forbigåing. Det var nær på at han reiste til Amerika, men i 1844 følgde han råd frå familien og søkte og fekk ein lærerpost ved borgarskulen i [[Mandal]].</onlyinclude>  

Ved sidan av undervisinga på skulen leste han også fag på eige hand på ettermiddagane. Han tok også privatundervising i fransk, tysk og latin, og sette seg inn i praktiske fag. I 1847 tok han handelsborgarskap, noko som gav han røysterett. Han vart ven med [[Søren Jaabæk]], som freista å få Aasmund Vinje med i politikken. Venskapen fekk ein knekk då Jaabæk kausjonerte for eit lån til Vinje, og gardhandelen gjekk gale. Jaabæk måtte betala heile lånet.  

I 1852 kom også ein språkstrid til overflata i Christiania. [[Frederik M. Bugge]] omsatte delar av ''Iliaden'' med innslag frå [[Ivar Aasen]] sitt arbeid, og i teateret sto striden om norsk eller dansk språk på scena. Han byrja i denne tida å utforske både språket og journalistfaget, mellom anna i ei serie artiklar kalla «Journalistiken» i ''Drammens Tidende''. I 1858 byrja han å gje ut sitt eige blad, ''[[Dølen]]'', og her vidareførte han tankane om faget og språket. Aasmund Vinje var ein tilhengar av eit fritt offentlig ordskifte. I dette skulle journalisten ikkje binde seg til ein side, men i staden vera rettleiar og opplysar. For å kunne gjere dette måtte journalisten ha kunnskap, røynsler og vurderingsevne, meinte han. Han meinte nok sjølv at han hadde dette, men motstandarane var ikkje alltid så sikre på vurderingsevna hans. I denne sida skreiv han om alle slags emne for å informere lesarane. Stilen hans var levande og frisk. Om han følte for det kunne han bryte opp ein prosatekst med vers, og han kunne ofte vere ironisk. Borgarskapet lot seg irritere over dette, og i ''Christiania-Posten'' vart hans tekstar ved eit høve omtalt som «Ordgyderi af værste Sort». Men andre hadde meir tiltro til Vinje, og roste stilen og engasjementet hans. Truleg var Vinje med i krinsen [[Tollekniven (foreining i Christiania)|Tollekniven]] i denne tide. Han var også med i krinsen rundt [[Kristiania norske Theater]]. Han vart også kjent med [[Peder Fauchald]], ein av dei mest liberale bonderepresentantane på Stortinget.

Språkleg gjekk han gjennom ein prosess i 1850-åra. Han tok ikkje sjølv særleg mykje del i språkstriden i 1852, men merka seg det som vart sagt. Då han byrja å gje ut ''Dølen'' i 1858 gjekk han over til landsmål. Språket han har vore sett som vinglande, men det går ei linje frå eit dansk skriftspråk til landsmålet. Linja tok nokre krumspring då han eksperimenterte med forma - den første landsmålsgrammatikken hadde kome berre ti år før - men den går tydeleg i retning av eit meir stabilt landsmål.

''Dølen'' skulle kome ut som vekeavis. Det første året var det på fire sider i veka, men seinare førte reiser til at han ofte ikkje klarte å ha det ferdig i tide. I 1860 gjekk han til [[Trondheim]] for å sjå kroninga av [[Karl IV]], og da vart det eit lengre opphold i utgjevinga. Men lesarane fekk sitt, for han skreiv ''Ferdaminni fraa Sumaren 1860'' og sende den til dei. I 1867 kom bladet ut som som del av ''[[Vort Land]]'', som vart utgitt av unionskritikarana i ''[[Døleringen]]''. Dette varte til september 1867, og så kom ''Dølen'' ut som eige blad fram til 24. juli 1870, ei veke før Aasmund Vinje døydde. Økonomisk var ''Dølen'' heile tida eit tapsprosjekt. Stoffet i ''Dølen'' dekka ei rekkje politiske emne, og ein hadde også dikt og soger. Unionsstriden, og særleg [[statthaldarstriden]], var eit viktig emne. Vinje prøvde der å dempe striden. Han skreiv også om [[Reformforeningen]], der mellom anna [[Ole Gabriel Ueland]] og [[Johan Sverdrup]] freista å samle venstreliberale. Dette var ein førelaupar for [[Venstre]]. Vinje var imot partidanning, mest på grunn av det bundne mandatet Sverdrup ville ha for partimedlemmane på [[Stortinget]], som Vinje mente var meiningstvang.  

Utdanningssaka var også viktig for Vinje. Han samarbeida ei tid med [[Ole Vig]], drøfta framlegg til ny skulelov og arbeida for lærarane sine kår. Litteraturmeldingar var også viktig i ''Dølen''. Vinje kritiserte Bjørnson sine bondeforteljingar i 1859; Bjørnson prøvde seg i ''Arne'' med eit fornorska bokmål og gav ein idealisert framstilling av bønder, og dette likte ikkje Vinje. Ibsens ''Brand'' fekk heller ikkje god omtale, sjølv om Vinje der finn ein del gode ting også. [[Ludvig Holberg]] og [[Johan Sebastian Welhaven]] vart framheva som ideal; dei var nasjonale forfattarer som Vinje framheva.