Ambrosius Rhodius: Forskjell mellom sideversjoner

<onlyinclude>{{thumb høyre|Rhodius-stjernetyding.jpg|Astrologisk-medisinsk illustrasjon og utgreiing av Ambrosius Rhodius, frå eit upublisert verk frå 1654.}}'''[[Ambrosius Rhodius]]''' (fødd [[10. november]] [[1605]] i Kemberg, Sachsen, død [[1696]] same stad) var lege, matematikar, fysikar og astrolog. Frå 1637 var han [[Leksikon:Helsevesen|stadsfysikus]] (bylege) og professor i Christiania. Han var ein sentral person i det vesle lærde miljøet som var sentrert rundt domkyrkja og katedralskulen der. Han hadde direkte kontakt med vitskapsfolk i fleire europeiske land, og han åtte det som venteleg var den største boksamlinga i Noreg i si tid.  

 

 

Foreldra var Jacob Rhodius (død 1636) og Elisabeth Freiwaldin (død 1636). Faren var rektor og sokneprest i Kemberg. Ambrosius Rhodius var gift to gonger, fyrst med Anna Frederiksdotter, dotter av legen Frederik Sørensen (Fredericus Severinus, ca. 1587-1637) i København. Farfaren hennar var Peder Sørensen (Petrus Severinus, 1540 eller 1542-1602), som hadde vore hofflege både for Fredrik 2 og Kristian 4. I 1643 utgav Rhodius ei avhandling om Peder Sørensens medisinske filosofi. Anna Rhodius døydde rundt 1670. Ambrosius Rhodius' andre ekteskap, inngått i Tyskland i 1675, var med Maria Dorothea Gröllmann (død 1729).

 

I 1635 kom han til København, der han same året forsvarte offentleg si avhandling om [[skjørbuk]]. Han utgav samstundes eit astrologisk arbeid om samanhengen mellom menneskeleg sjukdom og stjernekonstellasjonar. Han var påverka av den austerrikske medisinar, astrolog og alkymist Paracelsus (1493-1541). I boksamlinga til Rhodius i Christiania fanst det 14 verk av og om Paracelsus. Boksamlinga var elles imponerande etter si tid. I følgje ei buregistrering som vart gjort i samband med arrestasjonen i 1661, talde ho 437 band.<ref>Bull, E. 1920:263-270</ref>

 

Rhodius var i aktiv verksemd som lege under pestepidemiane i Christiania i 1645 og 1654, som han også hadde vore det under pesten i København i 1637. Han påpeikar sjølv dette i eit bønskrift til kongen. Det vanlege var at legane og andre kondisjonerte forlet byane under slike epidemiar, og overlet arbeidet med dei sjuke til dårleg faglærde [[Leksikon:Bartskjær|bartskjerarar]]  ([[Leksikon:Pestmester|pestmeistrar]]).<ref>Berner, J.H.</ref>

 

Til bustad hadde Rhodius kjøpt seg ein bygard i den nye byen som vart bygd under Akershus frå 1624. Huset vart for lite for han, og i slutten av 1640-åra sette han i gang og bygde på det. Da berre noko takarbeid stod att, fekk han vanskar med dei kommunale styresmaktene. Byfuten stogga arbeidet av di Rhodius ikkje hadde søkt om nødvendig byggeløyve. Rhodius påpeikte at han som medlem av domkapitelet ikkje låg under byens jurisdiksjon, men byfuten sende likevel sine menn til byggeplassen og befalte tømmermennene om å halde opp arbeidet.<ref>Statholderskabets Extractprotokol bd. 2 side 152-153</ref> Rhodius klaga med ein gong dette inn for statthaldaren, [[Hannibal Sehested]], som gav han medhald. Byfuten vart refsa for ikkje å sjå tilstrekkeleg forskjell på folk og for å la sine sveinar opptrå fornærmeleg. Ein meir enn anar her at det eksisterte spenningar mellom byens lærde og borgarlege sjikt, ei spenning som venteleg gjorde seg sterkt gjeldande da prosessen mot Anna og Ambrosius Rhodius starta ei tid etter.

 

Året før dette, i 1647, hadde Rhodius vorten løyvd ei av godssamlingane som tilhøyrde [[Leksikon:Domkapitel|domkapitelet i Christiania]].<ref>[http://da2.uib.no/cgi-win/WebBok.exe?slag=lesside&bokid=riksreg8&sideid=260&storleik= NRR VIII side 517-518 (9.6.1647).]</ref> Samlinga bestod av ei lang rad gardar og gardpartar spreidd over store delar av det sentrale [[Austlandet]], og som han altså fekk leigeinntektene av. Iallfall ein av gardane, [[Grorud gård|Grorud]] nær Christiania, kan det ut frå ei innførsel i [[skattematrikkelen 1647]]<ref>[http://da2.uib.no/cgi-win/WebBok.exe?slag=lesside&bokid=skattakershus1647&sideid=34&innhaldid=2&storleik= Skattematrikkelen 1647, Akershus side 68]</ref> sjå ut til at Rhodius dreiv for eiga rekning som [[Leksikon:Avlsgård|avlsgard]]. Han budde ikkje der, men hadde heller leigde folk til å drive gardsbruket. Det er kjent at Rhodius hadde urtehage for å dyrke planter til medisinsk bruk. Ein avlsgard som Grorud kan sjølvsagt ha vore nytta til det føremålet. Meir sannsynleg er det likevel at urtehagen låg på ei av løkkene rett ved byen, og at gardsbruket på Grorud heller vart drive for å forsyne doktorens hushald i Christiania med kjøt, korn og mjølk til dagleg bruk.

Ambrosius Rhodius’ hustru Anna retta i 1657 sterke skuldingar mot dei to borgarmeistrane i Christiania, [[Hans Eggertsen]] og [[Nils Lauritsen]]. Ho klaga dei for tjuveri, korrupsjon og umoral på andre måtar. Måten den saka utvikla seg på, gjorde at ho utvida klagene til også å omfatte [[Leksikon:Stattholder|statthaldaren]] [[Nils Trolle]] og biskop [[Henning Stockfleth]] (bror til borgarmeister Hans Eggertsen),  for misleg embetsførsel og rettshandheving, tyranni og heleri. Ho appellerte saka til kongen. Saka gjekk i fleire år, til dom fall på [[Leksikon:Herredag|herredagen]] som vart halden i samband med [[Enevelde|arvehyllinga]] i Christiania i 1661. Anna vart da saman med ektemannen, som hadde støtta henne i saka, dømd for injuriar, da herredagen meinte dei ikkje kunne føre gode nok prov for skuldingane. Dommen vart tap av ære og forvaring så lenge kongen fann det for godt.  

Rhodius' interesse for Paracelsus og Annas religiøse aktivisme har reist spørsmålet om det låg noko anna og meir enn injuriesaka bak dommen og straffeutmålinga. Dei kan ha tilhøyrt eit dissentarmiljø i Christiania som «utgjorde en trussel mot eneveldets luthersk-pietitiske statsform».<ref>Moseng, O.G. 2003:32. Moseng refererer til Shackelford, J. 1989.</ref>

 

[[Kategori:Personer fra Oslo kommune]]

[[Kategori:Personer fra Vardø kommune]]

[[Kategori:Personer fra Tyskland]]

[[Kategori:Straffedømte]]