291 440
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
|||
| (34 mellomliggende versjoner av en annen bruker er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{ | <onlyinclude>{{thumb|Anders Hovden portrett.jpg|Anders Hovden (1860-1943) var sokneprest på Østre Toten frå 1920 til 1931. Det var tradisjon i [[Hoff kirke|Hoffkjørkja]] at presten gav eit bilde av seg sjølv til kyrkja når han tok avskil, fortel Hovden i dagboka si. Dette måleriet, som heng i Hoffkjørkja, er måla av Frida Rusti. Anders Hovden betalde 300 kroner for det.}} | ||
'''[[ | '''[[Anders Hovden og Toten]]''' er ein artikkel som handlar om diktarpresten [[Anders Hovden]] (1860-1943) og tida hans på [[Toten]]. Hovden var sokneprest i [[Østre Toten]] frå 1920 til 1930. </onlyinclude> | ||
== Flyttelasset == | == Flyttelasset == | ||
{{thumb|Toten prestegard.jpg|Toten prestegard i 1919, året før Hovden-familien kom dit.|[[Anders Beer Wilse]]}} | |||
Ein dag tidleg i mai 1920 kom eit flyttelass opp gutua til [[Hoff prestegard|prestegarden på Hoff]]. Det var nypresten på Toten, diktarpresten Anders Hovden, som med kjerring og born inntok den store garden. Dei kom frå [[Melhus kommune|Melhus]] i [[Sør-Trøndelag]]. Der hadde Hovden vori prest i 10 år. Nå hadde han fått eit av dei største og rikaste prestegjelda i landet, Østre Toten, å bryne seg på. Den 9. mai 1920 vart nypresten innsett i kallet. Han som skulle innsetjast var like spent som dei som sat i benkane nede i kyrkjeskipet. I dagboka si har Anders Hovden skildra det fyrste møtet med totningane slik: «Kyrkja var full, sjølvsagt, fyrste messa mi, prost Domaas – den gilde venen min vart – innsette meg. Eg tenkte: ”Full fart forover!” som dei segjer frå styrebrui. Eg såg kje anna enn at folket skyna målet og vart tekne av talen. Eg høyrde kje eit vondt ord, alle tok vel i mot meg.» | <onlyinclude>Ein dag tidleg i mai 1920 kom eit flyttelass opp gutua til [[Hoff prestegard|prestegarden på Hoff]]. Det var nypresten på Toten, diktarpresten Anders Hovden, som med kjerring og born inntok den store garden. Dei kom frå [[Melhus kommune|Melhus]] i [[Sør-Trøndelag]]. Der hadde Hovden vori prest i 10 år. Nå hadde han fått eit av dei største og rikaste prestegjelda i landet, Østre Toten, å bryne seg på. Den 9. mai 1920 vart nypresten innsett i kallet.</onlyinclude> Han som skulle innsetjast var like spent som dei som sat i benkane nede i kyrkjeskipet. I dagboka si har Anders Hovden skildra det fyrste møtet med totningane slik: «Kyrkja var full, sjølvsagt, fyrste messa mi, prost Domaas – den gilde venen min vart – innsette meg. Eg tenkte: ”Full fart forover!” som dei segjer frå styrebrui. Eg såg kje anna enn at folket skyna målet og vart tekne av talen. Eg høyrde kje eit vondt ord, alle tok vel i mot meg.» | ||
Det hadde ikkje vorti teki vel imot da totningane fekk høyre at kongen i statsråd hadde utnemnt den frilynte teologen, målmannen og [[Sunnmøre|sunnmøringen]] Anders Hovden til sokneprest på Østre Toten. Det går ennå fråsegn om brevet som vart sendt frå Toten åt Melhus rett føre jul i 1919. Det lyder slik: | Det hadde ikkje vorti teki vel imot da totningane fekk høyre at kongen i statsråd hadde utnemnt den frilynte teologen, målmannen og [[Sunnmøre|sunnmøringen]] Anders Hovden til sokneprest på Østre Toten. Det går ennå fråsegn om brevet som vart sendt frå Toten åt Melhus rett føre jul i 1919. Det lyder slik: | ||
| Linje 22: | Linje 22: | ||
== Vi skriv 1920 == | == Vi skriv 1920 == | ||
{{thumb|Hoff prestegard Hovden.jpg|«Da foreldra mine første gongen svinga forbi karussdammen inn på prestegardstunet, - å, du, for velkomsthelsing!» fortel Øystein Hovden, «da grein og gapte heile det sørvestre takfeltet på den gamle hovudlåna imot deim som ein mektig, glupsk krokodillekjeft. (…) Og – regn og sludd bles derinn og draup ned i soveromma!» Dette bildet er teki rett etter at Kari og Anders Hovden flytta inn i 1920. «I 1922 fekk eg vølt um laani, innreidt med bad o.s.b. og paktarhuset. Baae no i heil stand. Rett ein triveleg heim», skriv Hovden i dagboka i 1924.|Privat}} | |||
Nå kan det vera på sin plass å sjå litt på det samfunnet desse hendingane utspant seg i. Det er nødvendig både for å forstå Anders Hovden og det han stod for og for å forstå totensamfunnet – og møtet mellom Hovden og totningane. | Nå kan det vera på sin plass å sjå litt på det samfunnet desse hendingane utspant seg i. Det er nødvendig både for å forstå Anders Hovden og det han stod for og for å forstå totensamfunnet – og møtet mellom Hovden og totningane. | ||
| Linje 30: | Linje 31: | ||
På Toten var det store gardar og små gardar. På dei store gardane var det mange folk, kvar gard var eit eige samfunn der gardbrukaren og frua regjerte, styrte økonomien og hadde hand om ressursane. Det var stor skilnad på fattig og rik, men truleg ingen eller få som leid direkte naud. Økonomien i landet hadde fått ein oppskuv under krigen som landet vårt ikkje hadde vori med i. Optimismen var ennå stor i 1920, ikkje minst i landbruket. Mange unge gardbrukarar hadde tru på framtida, lånte og investerte. Krona var lite verd. Ingen hadde ennå høyrt om paripolitikk og kroneoppskriving. Somme levde over evne, kjøpte og selde verdipapir og kausjonerte for låna åt einannan. | På Toten var det store gardar og små gardar. På dei store gardane var det mange folk, kvar gard var eit eige samfunn der gardbrukaren og frua regjerte, styrte økonomien og hadde hand om ressursane. Det var stor skilnad på fattig og rik, men truleg ingen eller få som leid direkte naud. Økonomien i landet hadde fått ein oppskuv under krigen som landet vårt ikkje hadde vori med i. Optimismen var ennå stor i 1920, ikkje minst i landbruket. Mange unge gardbrukarar hadde tru på framtida, lånte og investerte. Krona var lite verd. Ingen hadde ennå høyrt om paripolitikk og kroneoppskriving. Somme levde over evne, kjøpte og selde verdipapir og kausjonerte for låna åt einannan. | ||
{{thumb|Anders og Kari Hovden.jpg|Kari og Anders Hovden 1920.|Privat}} | |||
Østre Toten var eitt prestegjeld, med rundt 9000 innbyggarar, 4 kyrkjer, ein sokneprest og ein residerande kapellan. Til dette prestegjeldet og dette samfunnet kom sokneprest Anders Hovden. Han hadde nyss fylt 60 år. Han hadde med seg kona si, Kari, som var 41 år gammal da ho kom åt Toten. Dei hadde 9 born, den eldste 28, den yngste 1 år. Hovden var ein svært markert samfunnsdebatant, solid planta i den radikale delen av Venstre, i folkehøgskolerørsla, den frilynte ungdomsrørsla og målrørsla. I 1880-åra hadde han vori ein av dei fattige bondestudentane som svalt i [[Kristiania]]. Forteljinga om Kristianiatida hans Anders Hovden er som ei blanding av [[Knut Hamsun|Hamsuns]] ''Sult'' og [[Arne Garborg|Garborgs]] ''Bondestudentar''. I 1920 var han ein landskjend folketalar – særleg omtykt som stemnetalar på ungdomslagsstemne rundt om i landet. Han var ein kjend diktar, hadde gitt ut nokre prosabøker og mange diktsamlingar. Han vart rekna for å vera ein av dei fremste salmediktarane i landet. Han var ein kompromislaus målmann med ei kvass tunge og ein kvass penn: | Østre Toten var eitt prestegjeld, med rundt 9000 innbyggarar, 4 kyrkjer, ein sokneprest og ein residerande kapellan. Til dette prestegjeldet og dette samfunnet kom sokneprest Anders Hovden. Han hadde nyss fylt 60 år. Han hadde med seg kona si, Kari, som var 41 år gammal da ho kom åt Toten. Dei hadde 9 born, den eldste 28, den yngste 1 år. Hovden var ein svært markert samfunnsdebatant, solid planta i den radikale delen av Venstre, i folkehøgskolerørsla, den frilynte ungdomsrørsla og målrørsla. I 1880-åra hadde han vori ein av dei fattige bondestudentane som svalt i [[Kristiania]]. Forteljinga om Kristianiatida hans Anders Hovden er som ei blanding av [[Knut Hamsun|Hamsuns]] ''Sult'' og [[Arne Garborg|Garborgs]] ''Bondestudentar''. I 1920 var han ein landskjend folketalar – særleg omtykt som stemnetalar på ungdomslagsstemne rundt om i landet. Han var ein kjend diktar, hadde gitt ut nokre prosabøker og mange diktsamlingar. Han vart rekna for å vera ein av dei fremste salmediktarane i landet. Han var ein kompromislaus målmann med ei kvass tunge og ein kvass penn: | ||
Dei bed meg at eg skal fira<br /> | |||
og ikkje vera so brå,<br /> | |||
men retta meg meir etter andre<br /> | |||
og snusa i kring meg og sjå (…).<br /> | |||
Eg læt ikkje jamn meg klippa<br /> | |||
utav deira hagesaks,<br /> | |||
eg vil ikkje gå og lirka<br /> | |||
og tala alle til lags.<br /> | |||
Nei, fram vil eg fara som bylgja,<br /> | |||
Eg læt ikkje jamn meg klippa | som mektug i stormen stig,<br /> | ||
utav deira hagesaks, | og beintfram skal vera mitt merke,<br /> | ||
eg vil ikkje gå og lirka | til inn under det eg sig!<br /> | ||
og tala alle til lags. | |||
Nei, fram vil eg fara som bylgja, | |||
som mektug i stormen stig, | |||
og beintfram skal vera mitt merke, | |||
til inn under det eg sig! | |||
== Sjølvbiografi og dagbok == | == Sjølvbiografi og dagbok == | ||
{{thumb|Jorunn og Magnhild Hovden.jpg|Døtrene Jorunn og Magnhild.|Privat}} | |||
Korleis gjekk det så med denne beitframme merkesmannen i møtet med den austlandske flatbygda? Vi veit ein del om det. For det fyrste har Anders Hovden fortalt om totentida si i sjølvbiografien, ''Attersyn''. Den skreiv han på prestegarden på Toten vinteren 1925-26, etter at han hadde vorti ferdig med ''Nynorsk Salmebok''. I 1943 skreiv han eit tillegg til denne sjølvbiografien. For det andre har sonen hans, Øystein Hovden, gitt ut to bøker om far sin, der han fortel om totentida. Og i 2002 kom det ut ein hovdenbiografi der det sjølvsagt òg er fortalt om Hovden og Toten. Ser vi på desse trykte kjeldene, finn vi eit rett idyllisk bilde av ein prest som vart glad i bygda og folket der, og ei bygd som vart glad i presten sin. | Korleis gjekk det så med denne beitframme merkesmannen i møtet med den austlandske flatbygda? Vi veit ein del om det. For det fyrste har Anders Hovden fortalt om totentida si i sjølvbiografien, ''Attersyn''. Den skreiv han på prestegarden på Toten vinteren 1925-26, etter at han hadde vorti ferdig med ''Nynorsk Salmebok''. I 1943 skreiv han eit tillegg til denne sjølvbiografien. For det andre har sonen hans, Øystein Hovden, gitt ut to bøker om far sin, der han fortel om totentida. Og i 2002 kom det ut ein hovdenbiografi der det sjølvsagt òg er fortalt om Hovden og Toten. Ser vi på desse trykte kjeldene, finn vi eit rett idyllisk bilde av ein prest som vart glad i bygda og folket der, og ei bygd som vart glad i presten sin. | ||
| Linje 58: | Linje 60: | ||
Ved nyttår i 1924 tok Anders Hovden til å skrive dagbok. Han heldt fram med dagbokskrivinga til året han døydde, 1943. Ei dagbok kan vera ei god kjelde til å bli kjend med dagbokskrivaren og miljøet han levde i. Det som er skrivi i dagboka er tankar som er komne der og da. Det viser korleis dagbokskrivaren opplevde ting, kva humør han var i. Men vi skal vera varsame med å bruke dagbøkene utan vidare. Det ser i alle fall ut som Anders Hovden ofte avreagerte ved å skrive i dagboka, skreiv frustrasjonane av seg. At Anders Hovden hadde svært vekslande sinnsstemning er velkjent. Det var stutt veg frå dei høgaste tindar der alt var berre velstand, til dei djupaste dalar da alt butta imot. Det er tydeleg å sjå i dagboka. Og når han avreagerte, fekk både enkeltpersonar og bygda og samfunnet elles gjennomgå. Kjeldene til denne artikkelen er fyrst og fremst dagbøkene Hovden skreiv. Det finst andre kjelder som kan kaste enda meir ljos over tilhøvet mellom Hovden og totningane – aviser og brev frå samtida. Her skal vi likevel stort sett halde oss til det Hovden sjølv har notert i dagbøkene sine. | Ved nyttår i 1924 tok Anders Hovden til å skrive dagbok. Han heldt fram med dagbokskrivinga til året han døydde, 1943. Ei dagbok kan vera ei god kjelde til å bli kjend med dagbokskrivaren og miljøet han levde i. Det som er skrivi i dagboka er tankar som er komne der og da. Det viser korleis dagbokskrivaren opplevde ting, kva humør han var i. Men vi skal vera varsame med å bruke dagbøkene utan vidare. Det ser i alle fall ut som Anders Hovden ofte avreagerte ved å skrive i dagboka, skreiv frustrasjonane av seg. At Anders Hovden hadde svært vekslande sinnsstemning er velkjent. Det var stutt veg frå dei høgaste tindar der alt var berre velstand, til dei djupaste dalar da alt butta imot. Det er tydeleg å sjå i dagboka. Og når han avreagerte, fekk både enkeltpersonar og bygda og samfunnet elles gjennomgå. Kjeldene til denne artikkelen er fyrst og fremst dagbøkene Hovden skreiv. Det finst andre kjelder som kan kaste enda meir ljos over tilhøvet mellom Hovden og totningane – aviser og brev frå samtida. Her skal vi likevel stort sett halde oss til det Hovden sjølv har notert i dagbøkene sine. | ||
== Hovden og | == Hovden og «storbøndene» == | ||
{{thumb|Nordlia kirkegard.jpg|Nordlikyrkja kring 1928. Kyrkjegarden på vestsida av vegen blir opparbeidd. Bak til høgre kan ein sjå kyrkjestallane.|[[Mjøsmuseet]]}} | |||
Vi startar med å sjå på forhaldet til ei samfunnsklasse på Toten som Hovden hadde mykje omgang med, dei han gjennomført kaller storbøndene. «[Han lika] å koma saman med folk, bli kjend med deim og – sålangt tid og krefter rokk – gjerne vera saman med deim i lyd og lag – ved samver, snart i sorg og snart i glede», seier Øystein Hovden. I dagbøkene fortel Hovden om store lag han har vori i. Han legg detaljert ut om maten, drikkevarene som vart servert, pjoltringa og dansinga. Han er i dåpslag, konfirmasjon, bryllaup og gravferd, på den eine garden etter den andre. Det fyrste laget han skriv om er eit 70-årslag på [[Hammastad (Vestbygda)|Hammastad]] i [[Vestbygda (Østre Toten)|Vestbygda]] 3. februar 1924: | Vi startar med å sjå på forhaldet til ei samfunnsklasse på Toten som Hovden hadde mykje omgang med, dei han gjennomført kaller storbøndene. «[Han lika] å koma saman med folk, bli kjend med deim og – sålangt tid og krefter rokk – gjerne vera saman med deim i lyd og lag – ved samver, snart i sorg og snart i glede», seier Øystein Hovden. I dagbøkene fortel Hovden om store lag han har vori i. Han legg detaljert ut om maten, drikkevarene som vart servert, pjoltringa og dansinga. Han er i dåpslag, konfirmasjon, bryllaup og gravferd, på den eine garden etter den andre. Det fyrste laget han skriv om er eit 70-årslag på [[Hammastad (Vestbygda)|Hammastad]] i [[Vestbygda (Østre Toten)|Vestbygda]] 3. februar 1924: | ||
«3. februar preika i [[Nordlia kirke|Nordlia]]. Straalande solskin og fint føre. Køyrde attende over Djupdal og til Kvikstad på Hamarstad, der eg heimedøypte barnet hans. Det var 70 aars fødedagen hans. Stort gilde med burtimot 100 menneskje. Raaflott i lagi her, soleis i går: Fiskepudding, svine-, kalve- og dyresteik, forloren skilpadde, pølser o.s.b. Kaffi med kyrasaa og ei mengd av allslags kaker. Dessert med frukt og krem og pudding og alle sausar og portvin og cherry i store glas. Deretter pjolter, konjak og visky i lange banor. – Eit slikt lag gjer ein kje stort under kr 1000.» | |||
Meir skreiv han ikkje om 70-årslaget på Hammastad. | Meir skreiv han ikkje om 70-årslaget på Hammastad. | ||
| Linje 68: | Linje 72: | ||
Skal vi tru på dagboknotatane åt presten, var det «storbøndene» han gjekk i lag hos som hadde skulda for det meste av det som var skakt i samfunnet. Kva med dei totningane som ikkje var storbønder? Ingen tør mukke mot storbøndene, det er dei som rår, skriv Hovden i dagboka. Etter eit skolestyremøte i 1928, der det vart vedteki å ta bort sideformene i bokmålet i folkeskolen, kjem denne erklæringa: «Lærarane er rædde og torer kje hevda seg mot storbønderne. (…) Eg las deim teksti, men det hadde ingen verknad». Nokre dagar seinare skriv han: «Storbønderne hev kanskje imot meg no, etter at eg i skulestyremøtet sist uppmoda lærarane aa ikkje gaa krøkja seg for storbønderne, men vera seg sjølve og hævda seg. [[Ole Aass|Ordførar Aas]] tok til motmæle mot desse ordi mine.» | Skal vi tru på dagboknotatane åt presten, var det «storbøndene» han gjekk i lag hos som hadde skulda for det meste av det som var skakt i samfunnet. Kva med dei totningane som ikkje var storbønder? Ingen tør mukke mot storbøndene, det er dei som rår, skriv Hovden i dagboka. Etter eit skolestyremøte i 1928, der det vart vedteki å ta bort sideformene i bokmålet i folkeskolen, kjem denne erklæringa: «Lærarane er rædde og torer kje hevda seg mot storbønderne. (…) Eg las deim teksti, men det hadde ingen verknad». Nokre dagar seinare skriv han: «Storbønderne hev kanskje imot meg no, etter at eg i skulestyremøtet sist uppmoda lærarane aa ikkje gaa krøkja seg for storbønderne, men vera seg sjølve og hævda seg. [[Ole Aass|Ordførar Aas]] tok til motmæle mot desse ordi mine.» | ||
{{thumb|Slagsvoll Østre Toten.jpg|Slagsvoll, ein av storgardane på Toten.|Sigurd Røisli|1929}} | |||
Det er storbøndene som har skulda for nedgangstidene sist på 20-talet, berre dei. Ja, og så banksjefen da, som får nokre livlege karakteristikkar hengt på seg. Storbøndene har jobba, festa og kausjonert. Det er storbøndene, som han held fram med å gå i lag hos, som er syndarane, og når den eine etter den andre får akkord og blir kvitt storparten av gjelda, men beheld garden, blir han riktig ilsk. Han viser inga forståing for at den store verdioppskrivinga av gjelda som kroneoppskrivinga, paripolitikken, på 1920-talet førte til, var den viktigaste årsaka til at mange gardbrukarar fekk store økonomiske problem. Nei, storbønder hadde han ikkje mykje til overs for når han sat for seg sjølv og skreiv i dagboka. I 1924 var han på stemne i [[Austmannalaget]] på [[Nes på Hedmarken|Nes]]. Han budde hos statsråd Mellbye på [[Grefsheim]], var i «gild middag» og hadde det storveges. Da den same Mellbye bad Anders Hovden om å koma og lesa opp den prologen han hadde skrivi til årsmøtet [[Norges Bondelag]] skulle ha i [[Molde]] i 1927, var svaret tvert nei. «Nei! Eg soknar til det radikale vinstre og til smaabrukarane. Det skal kje sjaa ut soleis at eg er bondelagsmann», skriv han i dagboka. Så sit han i staden på prestegarden på Toten og er redd for at dei skal hoppe over ei og anna linja når dei les opp prologen. For prologen hans er som eit program for radikale venstre, skriv han. Seinare vart han beden om å tala på eit pedagogikkurs på [[Norges landbrukshøgskole|landbrukshøgskolen på Ås]]. Da sa han òg nei, for han ville ikkje at det skulle sjå ut som han heldt seg saman med «dei store». Men på Toten gjekk han i storgardslag og åt og drakk godt. Det siste var ei gravferd på [[Sukkestad]] 17. april 1931, 13 dagar før han slutta som prest. Som vanleg skriv han i dagboka at han helst ikkje ville gå, men Ole Sukkestad var ein gild storbonde. Og så skriv han i dagboka etterpå: «150 gjester, og mange matrettar og drikkeslag enn ved kongsbord. Folk barneglade og læande. Mot meg er alle vensame, dei tek seg nær av, at eg skal reisa. Ja, det er vondt aa fara herifraa prestegard og folk!» | Det er storbøndene som har skulda for nedgangstidene sist på 20-talet, berre dei. Ja, og så banksjefen da, som får nokre livlege karakteristikkar hengt på seg. Storbøndene har jobba, festa og kausjonert. Det er storbøndene, som han held fram med å gå i lag hos, som er syndarane, og når den eine etter den andre får akkord og blir kvitt storparten av gjelda, men beheld garden, blir han riktig ilsk. Han viser inga forståing for at den store verdioppskrivinga av gjelda som kroneoppskrivinga, paripolitikken, på 1920-talet førte til, var den viktigaste årsaka til at mange gardbrukarar fekk store økonomiske problem. Nei, storbønder hadde han ikkje mykje til overs for når han sat for seg sjølv og skreiv i dagboka. I 1924 var han på stemne i [[Austmannalaget]] på [[Nes på Hedmarken|Nes]]. Han budde hos statsråd Mellbye på [[Grefsheim]], var i «gild middag» og hadde det storveges. Da den same Mellbye bad Anders Hovden om å koma og lesa opp den prologen han hadde skrivi til årsmøtet [[Norges Bondelag]] skulle ha i [[Molde]] i 1927, var svaret tvert nei. «Nei! Eg soknar til det radikale vinstre og til smaabrukarane. Det skal kje sjaa ut soleis at eg er bondelagsmann», skriv han i dagboka. Så sit han i staden på prestegarden på Toten og er redd for at dei skal hoppe over ei og anna linja når dei les opp prologen. For prologen hans er som eit program for radikale venstre, skriv han. Seinare vart han beden om å tala på eit pedagogikkurs på [[Norges landbrukshøgskole|landbrukshøgskolen på Ås]]. Da sa han òg nei, for han ville ikkje at det skulle sjå ut som han heldt seg saman med «dei store». Men på Toten gjekk han i storgardslag og åt og drakk godt. Det siste var ei gravferd på [[Sukkestad]] 17. april 1931, 13 dagar før han slutta som prest. Som vanleg skriv han i dagboka at han helst ikkje ville gå, men Ole Sukkestad var ein gild storbonde. Og så skriv han i dagboka etterpå: «150 gjester, og mange matrettar og drikkeslag enn ved kongsbord. Folk barneglade og læande. Mot meg er alle vensame, dei tek seg nær av, at eg skal reisa. Ja, det er vondt aa fara herifraa prestegard og folk!» | ||
== Med hesteskyss == | == Med hesteskyss == | ||
{{thumb|Anders Hovden jr..jpg|Sonen Anders og motorsykkelen Lasarus. Sommaren 1927 var Anders Hovden i Eivindvik der sonen Øystein var sokneprest. 17. juli fortel han i dagboka at han hadde fått brev frå Kari. Ho fortel at Anders jr. hadde fått post ved Knaben gruver, og så kjem det: «Mori hev or mi bankbok teke ut kr 1000 til motorsykkel, han hev kjøpt.»|Privat}} | |||
Østre Toten var eit arbeidsamt soknekall. Det var mange folk å vera sjelesørgjar for og lange reiser med hest, til annekskyrkjene og i soknebod. Hovden brukte hest, heile si totentid. Historia om sølvbryllaupsgåva som totningane gav til Anders og Kari Hovden 5. mars 1922, to år etter dei kom åt bygda, er velkjend. Eg tek henne likevel med, slik Øystein Hovden skreiv henne ned i 1970: | Østre Toten var eit arbeidsamt soknekall. Det var mange folk å vera sjelesørgjar for og lange reiser med hest, til annekskyrkjene og i soknebod. Hovden brukte hest, heile si totentid. Historia om sølvbryllaupsgåva som totningane gav til Anders og Kari Hovden 5. mars 1922, to år etter dei kom åt bygda, er velkjend. Eg tek henne likevel med, slik Øystein Hovden skreiv henne ned i 1970: | ||
«Kor storslegne, rauste og romslege totningane var mot presten sin, fekk Anders Hovden røyne på mange måtar. Kjent er historia: Då Anders Hovden hadde vore eit par år i bygda, heldt han og ho Kari sølvbryllaup. Det var svært til greier. Folk i mengd frå alle kantar invaderte prestegarden. Sølvbryllaupsgåva går det enda gjetord om! I dei myrke nattetimane før dagen 5. mars hadde nokre totningar stilt og lumskt som tjuvar i natta fått smugla gåva inn på prestegarden i uthus, stall og vognbu. Kva det var? Bil? Nei, seinare vart det opplyst at totningane verkeleg hadde planlagt å gi presten ein bil, men dei hadde kome etter at Anders Hovden visstnok ikkje var serleg lysten på slikt! Og så vart det altså i staden dette: Hest, trille, breislede, karjol, hestesele, hestedekke m.m. Eg var heime på dagen. Eg hugsar litt av talen då gåva vart overlevert: ”Kjære prestefolk! Vi ønskjer til lykke med dagen! Men det vil vi ha sagt med det same, det er slett ikkje fordi du Hovden er målmann at vi gir dekk denne gåva i dag, men fordi du er ein bra kar osb”. Maken skulle du aldri ha sett! Det var som eit eventyr altihop! Kor ufatteleg, ikkje minst for Anders Hovden sjølv, å møta denne hjartevarme og denne forståing frå heile bygda! Alle desse vakre køyredoningane og ikkje minst den gilde hesten – jau, det var det gildaste Anders Hovden kunne få! Denne gåva vart òg flittig brukt på Toten gjennom alle år, på alleslags køyreturar, vinter og sommar, på kryss og tvers gjennom bygda.» | |||
I dagboka si fortel Hovden om turar med hest og slede om vinteren, med hest og trille om sommaren og når sledeføret ikkje heldt. Det kunne vera stabasiøst å ta seg fram til messe i Nordlia ein tidleg sundagsmorgon med stridt snødrev frå nord så ein nesten ikkje såg, eller med hest og trille til Totenvika 2. dag jul, når det korkje var skikkeleg sommar- eller vinterføre, eller i stummande mørke natterstid – heim frå eit hyggeleg, eller mindre hyggeleg, lag. Etter kvart vart det fleire bilar på vegane. Det vart vanskelegare å kjøre med hest. Bilane var nærgåande, hesten vart redd. Om sommaren støva det av bilane og om vinteren vart det djupe bilspor så det var farleg å kjøre med slede. Han fortel om ein gong utpå vårparten i 1928 han og ho Kari var riktig ille ute: | I dagboka si fortel Hovden om turar med hest og slede om vinteren, med hest og trille om sommaren og når sledeføret ikkje heldt. Det kunne vera stabasiøst å ta seg fram til messe i [[Nordlia]] ein tidleg sundagsmorgon med stridt snødrev frå nord så ein nesten ikkje såg, eller med hest og trille til Totenvika 2. dag jul, når det korkje var skikkeleg sommar- eller vinterføre, eller i stummande mørke natterstid – heim frå eit hyggeleg, eller mindre hyggeleg, lag. Etter kvart vart det fleire bilar på vegane. Det vart vanskelegare å kjøre med hest. Bilane var nærgåande, hesten vart redd. Om sommaren støva det av bilane og om vinteren vart det djupe bilspor så det var farleg å kjøre med slede. Han fortel om ein gong utpå vårparten i 1928 han og ho Kari var riktig ille ute: | ||
«I går kveld i gjestebod hjaa Taasen i lag med doktor Schjønsby og frue og frøken Sikveland. Sers hyggjelege folk. Me køyrde heimatt ved midnattstider. Det var litt maane, men yverskya og graatt, so me saag ingenting, og merri braadde paa heimferdi. Og vegarne hadde djupe hjulspor etter bilarne. I svingen ved Lillo hallar vegen sterkt, der velta me. Kari sat bak og eg datt or sleden. Heldt taumarne fast der eg laag. Eine skaaki var komen yver hesteryggen, og hesten slo seg reint vill. Han drog meg etter taumarne eit stykke, og drog taumarne or hendene mine. Kari skreik og ropte. Eg laag tagall og fortumla – i rædsla for at ho ikkje var komi laus, men fylgde med. Eg sprang etter i myrkret og ropte, vonte hesten hadde stogga. Men so fekk eg hald i, at ho kom gangande baketter. Hesten saag me kje noko til. Kari fekk doktor Schjønsby til å bila oss heim, han fylgde og saag etter hesten, som ingenstad var aa finna. Paktaren gjekk paa leiting. Ved 2-tidi um natti kom hesten av seg sjølv. Han hadde fare rundt paa Vangen, taumarne drog han under meidarne. Merkeleg nok so hadde korkje hest eller den fine breidsleden fenge skade. Og det er merkjelegt, at me tvo kom vel fraa det. Det saag stygt ut. Mest for Kari som med vanske fekk beina lause. Eg hev velta av og til før, men hestarne hev stogga og stae rolege. Dette var ein ny og ukjend hest. Vegarne er faarlege i vaarløysingi og ikkje til aa køyra i myrkret.» | |||
Anders Hovden var ein praktisk kar. Han visste at det var om å gjera å nytte godversdagane om våren for å få korn og poteter i jorda, og at grøda laut inn til rett tid om hausten. Etterjulsvinteren 1924 hadde vori særskilt hard og våren var sein. Sundag 1. juni, da han drog åt Nordlikapellet, var det mange som dreiv med våronn. Presten syntest det var heilt på sin plass. I dagboka si noterte han dette: | Anders Hovden var ein praktisk kar. Han visste at det var om å gjera å nytte godversdagane om våren for å få korn og poteter i jorda, og at grøda laut inn til rett tid om hausten. Etterjulsvinteren 1924 hadde vori særskilt hard og våren var sein. Sundag 1. juni, da han drog åt [[Nordlia kirke|Nordlikapellet]], var det mange som dreiv med våronn. Presten syntest det var heilt på sin plass. I dagboka si noterte han dette: «Eg preika i Nordlikapellet. Surt ver, regn på ettermiddagen. Mange stader arbeidde dei. Ja, det er sanne nødvendighetsgjerningar no aa faa grøda i jordi. Berre dei ikkje gjekk med vondt samvit og trudde dei synda med det. ”Sabaten er daa til for mennska si skuld – ”.» | ||
== Tidend og landskyld == | == Tidend og landskyld == | ||
{{thumb|Johan P. Hveem.jpg|Johan P. Hveem forpakta prestegarden dei fyrste åra Hovden var på Toten. Da Johan kjøpte eigen gard i 1923 og flytta frå prestegarden, vart det eit stort sakn for Hovden. I dagboka blir Johan omtala som «min gode ven».}} | |||
Inntekta åt presten var eit kapittel for seg. Hovden skriv mykje om inntekta si – og om utgiftene. Han synest heile tida at det kjem for lite inn og går for mykje ut. Presten hadde tre hovudinntektskjelder. For det fyrste hadde han ei fast statsløn. For det andre hadde han inntekta av prestegarden. Hovden forpakta bort garden og forpaktaren betalte forpaktingsavgift til presten. Så var det òg att restar av det eldgamle skattesystemet frå 1100-talet. Tienda hadde vorti gjort om til ei fast avgift i 1801. I 1918 vart kyrkjedelen og kongedelen av tienda tekne bort, men prestetidenda stod ved lag heilt til 1939. Prestetidenda var ei avgift som var lagt på kvar gard. Det var berre gardbrukarane som betalde tidend. Likeeins var det med restane av ei anna avgift som kvilte på somme gardar, landskylda. Lensmannen skulle krevja inn både tidend og landskyld frå gardbrukarane og betale vidare til presten. I kall der inntektene av prestegard og tidend var store, vart presten pålagd å betale ein del vidare til eit geistleg lønsfond. Presten på Østre Toten vart òg trekt ei årleg avgift som skulle gå til vedlikehald av husa på prestegarden. Han laut sjølv koste skjema til attestar, alt kontorhald, reise og vikarutgifter. Hovden avreagerte ved å skrive i dagboka når han tapte pengar på at forpaktaren gjekk konkurs og lensmannen ikkje fekk inn all tidenda og landskylda. | Inntekta åt presten var eit kapittel for seg. Hovden skriv mykje om inntekta si – og om utgiftene. Han synest heile tida at det kjem for lite inn og går for mykje ut. Presten hadde tre hovudinntektskjelder. For det fyrste hadde han ei fast statsløn. For det andre hadde han inntekta av prestegarden. Hovden forpakta bort garden og forpaktaren betalte forpaktingsavgift til presten. Så var det òg att restar av det eldgamle skattesystemet frå 1100-talet. Tienda hadde vorti gjort om til ei fast avgift i 1801. I 1918 vart kyrkjedelen og kongedelen av tienda tekne bort, men prestetidenda stod ved lag heilt til 1939. Prestetidenda var ei avgift som var lagt på kvar gard. Det var berre gardbrukarane som betalde tidend. Likeeins var det med restane av ei anna avgift som kvilte på somme gardar, landskylda. Lensmannen skulle krevja inn både tidend og landskyld frå gardbrukarane og betale vidare til presten. I kall der inntektene av prestegard og tidend var store, vart presten pålagd å betale ein del vidare til eit geistleg lønsfond. Presten på Østre Toten vart òg trekt ei årleg avgift som skulle gå til vedlikehald av husa på prestegarden. Han laut sjølv koste skjema til attestar, alt kontorhald, reise og vikarutgifter. Hovden avreagerte ved å skrive i dagboka når han tapte pengar på at forpaktaren gjekk konkurs og lensmannen ikkje fekk inn all tidenda og landskylda. | ||
Hovden meinte lensmannen var for slapp med å krevja inn tidenda. Han hadde møte med lensmann og prestegardstilsyn og han klaga til fylkesmann og departement, men fekk aldri det han meinte han hadde krav på. Det er ikkje langt mellom kvar gong lensmannen får passet sitt påskrivi i dagboka. Han hadde også ein annan ting han var usamd med lensmannen om. Hovden meinte lensmannen ikkje gjorde nok for å stoppe heimebrenning og fyll. Og fyll er det mykje av på Toten, seier Hovden. | Hovden meinte lensmannen var for slapp med å krevja inn tidenda. Han hadde møte med lensmann og prestegardstilsyn og han klaga til fylkesmann og departement, men fekk aldri det han meinte han hadde krav på. Det er ikkje langt mellom kvar gong lensmannen får passet sitt påskrivi i dagboka. Han hadde også ein annan ting han var usamd med lensmannen om. Hovden meinte lensmannen ikkje gjorde nok for å stoppe heimebrenning og fyll. Og fyll er det mykje av på Toten, seier Hovden. | ||
== Stundom var bygdene bjarte == | == Stundom var bygdene bjarte == | ||
{{thumb|Kristian Tollersrud.JPG|Kristian Tollersrud. «Gildaste skulen her er [[Valle landbruksskole|Småbrukarskulen]], der Tollersrud er styrar. Men han vil dei reint tyna».|''Norske landbrukskandidater''}} | |||
I dagboka fortel han om mishandla kjerringar som kjem åt presten og vil skiljast frå mannen sin, og om ungdommen som ikkje tenkjer på anna enn fyll. Ungdommen på Toten var det forresten uråd for han å få tak på. «Eg kjende meg ukjend og framand mellom denne ungdomen», skreiv han etter ein [[17. mai]]fest i [[Festiviteten (Østre Toten)|Festiviteten]] i 1927 der han hadde tala og eit par gutar hadde vori fulle alt ved 8-tida om kvelden. | I dagboka fortel han om mishandla kjerringar som kjem åt presten og vil skiljast frå mannen sin, og om ungdommen som ikkje tenkjer på anna enn fyll. Ungdommen på Toten var det forresten uråd for han å få tak på. «Eg kjende meg ukjend og framand mellom denne ungdomen», skreiv han etter ein [[17. mai]]fest i [[Festiviteten (Østre Toten)|Festiviteten]] i 1927 der han hadde tala og eit par gutar hadde vori fulle alt ved 8-tida om kvelden. | ||
I tungsame stunder angrar han på at han kom åt Toten. «Eg tregar paa eg kom til Toten, her dei berre tenkjer paa moro, dans, drikk og leven. Og ungdomen kann ein ikkje faa tak i. Skularne er aandlause. (…) Gildaste skulen her er [[Valle landbruksskole|Småbrukarskulen]], der [[Kristian Tollersrud|Tollersrud]] er styrar. Men han vil dei reint tyna». Det er ille å vera ungdom på Toten, seier han, når han er bekymra for korleis døtrene hans steller seg. Dei flyg ute og festar til langt på natt og spjåkar seg til. Og ikkje vil dei eta vanleg mat heller. Mjølk, graut og fisk grin dei på nasen av. Nei, «sukker på smør» vil dei ha. Her sit han i denne nasjonale øydemarka utan nokon å tala med. Han lyt ha folk rundt seg, det lyt skje noko. Og det gjer det som oftast. Han klagar ofte på at han blir forstyrra og at han skulle ønskt seg eit år da han berre kunne dikte, men når alle er borte og huset er tomt, blir han heilt nedfor – ingen å tala med og ingen å gå åt her på Toten. Det er aldri langt frå dei djupaste avgrunnar til dei høgaste glitretindar hos Hovden. Når «min gode ven» | I tungsame stunder angrar han på at han kom åt Toten. «Eg tregar paa eg kom til Toten, her dei berre tenkjer paa moro, dans, drikk og leven. Og ungdomen kann ein ikkje faa tak i. Skularne er aandlause. (…) Gildaste skulen her er [[Valle landbruksskole|Småbrukarskulen]], der [[Kristian Tollersrud|Tollersrud]] er styrar. Men han vil dei reint tyna». Det er ille å vera ungdom på Toten, seier han, når han er bekymra for korleis døtrene hans steller seg. Dei flyg ute og festar til langt på natt og spjåkar seg til. Og ikkje vil dei eta vanleg mat heller. Mjølk, graut og fisk grin dei på nasen av. Nei, «sukker på smør» vil dei ha. Her sit han i denne nasjonale øydemarka utan nokon å tala med. Han lyt ha folk rundt seg, det lyt skje noko. Og det gjer det som oftast. Han klagar ofte på at han blir forstyrra og at han skulle ønskt seg eit år da han berre kunne dikte, men når alle er borte og huset er tomt, blir han heilt nedfor – ingen å tala med og ingen å gå åt her på Toten. Det er aldri langt frå dei djupaste avgrunnar til dei høgaste glitretindar hos Hovden. Når «min gode ven» Johan P. Hveem stikk innom er han i godlage, og det er triveleg å vera i lag med gode vener både på Kraby og borti [[Lillo (Østre Toten)|Lillo]]. Og totningane er «meinlause og snilde». | ||
«Dei hev eit sterkt og godt mål på Toten, ekte norsk. Men det er det mange av dei som ikkje veit eller vil vita», skriv Hovden i sjølvbiografien sin. Han fortel òg om korleis det gjekk da han, [[Olaus Islandsmoen]] og Olav Moe ville starte mållag på Toten. Det var i 1920, like etter at Hovden hadde komi åt bygda. «Me leigde Festiviteten for kr 90, lyste til foredrag av Islandsmoen, Hovden og spel av Olav Moe. Det elektriske ljoset lyste festleg – der kom 2 – tvo – menneskje. Me ”agerande” gjekk der med millionærhaldning og breidde oss, me heldt foredrag og konsert for oss sjølve og hadde det utruleg kjækt i dette nasjonale Sahara». | «Dei hev eit sterkt og godt mål på Toten, ekte norsk. Men det er det mange av dei som ikkje veit eller vil vita», skriv Hovden i sjølvbiografien sin. Han fortel òg om korleis det gjekk da han, [[Olaus Islandsmoen]] og Olav Moe ville starte mållag på Toten. Det var i 1920, like etter at Hovden hadde komi åt bygda. «Me leigde Festiviteten for kr 90, lyste til foredrag av Islandsmoen, Hovden og spel av Olav Moe. Det elektriske ljoset lyste festleg – der kom 2 – tvo – menneskje. Me ”agerande” gjekk der med millionærhaldning og breidde oss, me heldt foredrag og konsert for oss sjølve og hadde det utruleg kjækt i dette nasjonale Sahara». | ||
| Linje 96: | Linje 103: | ||
Sjølv om dei fleste totningane var mot målet, hadde dei ikkje noko imot at han brukte det. «Dei ser gjerne at eg talar det», skriv han. Og ein av dei leiande storbøndene måtte endatil vedgå at «maalsaki hadde verka til det gode, at bondefolk i byen no kann tala sitt eige maal, og ingen gjer narr av det». Da Landstads reviderte salmebok vart innført i [[Hoff kirke (Østre Toten)|Hoffkyrkja]] rett føre jul i 1926, med 72 mot 23 røyster, skreiv han: «Det var for meg ein stor siger!» Sjølv om dette var riksmålssalmeboka, stod målsalmane mellom dei dansknorske. Sjølv hadde Hovden 34 eigne salmar og éin omsett salme i denne boka og han hadde vori med i revisjonsnemnda. | Sjølv om dei fleste totningane var mot målet, hadde dei ikkje noko imot at han brukte det. «Dei ser gjerne at eg talar det», skriv han. Og ein av dei leiande storbøndene måtte endatil vedgå at «maalsaki hadde verka til det gode, at bondefolk i byen no kann tala sitt eige maal, og ingen gjer narr av det». Da Landstads reviderte salmebok vart innført i [[Hoff kirke (Østre Toten)|Hoffkyrkja]] rett føre jul i 1926, med 72 mot 23 røyster, skreiv han: «Det var for meg ein stor siger!» Sjølv om dette var riksmålssalmeboka, stod målsalmane mellom dei dansknorske. Sjølv hadde Hovden 34 eigne salmar og éin omsett salme i denne boka og han hadde vori med i revisjonsnemnda. | ||
«Dei braakar og skriv um meg til bisp i Nidaros – eg som er 68 aar! Er dei galne?» – skreiv han på etterjulsvinteren i 1928. Det var fyrst og fremst dei frilynte ungdomslaga og venstreavisene som ville ha Hovden til biskop. Da han ikkje vart utnemnd, skreiv han i dagboka: «Eg er vel tilfreds med å sitja her i det nasjonale Sahara og preika for tome benkjer.» Sjølv i denne ørkenen fanst det oasar. Ungdomslaget Totningen og Småbruksskolen med den gilde Tollersrud, som storbøndene reint vil tyne, er slike oasar. Og ein 76 år gammal [[Totenvika|vikværing]] som hadde gått på folkehøgskole i ungdommen «var meg eit fund i den nasjonale øydemarki». Når han er i godlag, kan han sjå ut over bygda og seia: «No ligg fager raudleg glans yver bygdi og Skreia. Jau, det er ei storfin bygd!» Etter eit vellykka sanitetsmøte på [[Skreia]] skriv han: «Det er eit vent folkeferd her, og livsglade. Baade kona mi og eg likte oss godt i laget.» I dagboknotata er det ikkje langt mellom formuleringar som denne: «Folket her er livlege og venlege, og dei er glade i prest og kyrkja.» På 64-årsdagen sin skriv han blid og fornøgd: «Her sit eg som velvyrd prest i ei storstill bygd, paa ein herregard aa kalla, og eig livemaaten». I slike stunder kunne han skrive: | «Dei braakar og skriv um meg til bisp i Nidaros – eg som er 68 aar! Er dei galne?» – skreiv han på etterjulsvinteren i 1928. Det var fyrst og fremst dei frilynte ungdomslaga og venstreavisene som ville ha Hovden til biskop. Da han ikkje vart utnemnd, skreiv han i dagboka: «Eg er vel tilfreds med å sitja her i det nasjonale Sahara og preika for tome benkjer.» Sjølv i denne ørkenen fanst det oasar. Ungdomslaget Totningen og Småbruksskolen med den gilde Tollersrud, som storbøndene reint vil tyne, er slike oasar. Og ein 76 år gammal [[Totenvika|vikværing]] som hadde gått på folkehøgskole i ungdommen «var meg eit fund i den nasjonale øydemarki». Når han er i godlag, kan han sjå ut over bygda og seia: «No ligg fager raudleg glans yver bygdi og Skreia. Jau, det er ei storfin bygd!» Etter eit vellykka sanitetsmøte på [[Skreia]] skriv han: «Det er eit vent folkeferd her, og livsglade. Baade kona mi og eg likte oss godt i laget.» I dagboknotata er det ikkje langt mellom formuleringar som denne: «Folket her er livlege og venlege, og dei er glade i prest og kyrkja.» På 64-årsdagen sin skriv han blid og fornøgd: «Her sit eg som velvyrd prest i ei storstill bygd, paa ein herregard aa kalla, og eig livemaaten». I slike stunder kunne han skrive det som vart byrjinga på [[Totensongen]]: | ||
''Sjå desse bygder bjarte''<br /> | |||
''ved Mjøsens fagre strand.''<br /> | |||
''Ja, det er Noregs hjarte''<br /> | |||
''og kjernen av vårt land.''<br /> | |||
''På milevide vollar''<br /> | |||
''i djup og villig jord''<br /> | |||
''den gode grøda follar''<br /> | |||
''og raust og rikt det gror.''<br /> | |||
Vi treng ikkje tvile på at han kjende seg heime på Toten og meinte at dette var Noregs hjarte. Til andre tider hadde pipa ei anna låt: «Kor flate og flaue desse bygderne er mot det storslegne Vestland! Eg vert ikkje anna enn vestlending». | Vi treng ikkje tvile på at han kjende seg heime på Toten og meinte at dette var Noregs hjarte. Til andre tider hadde pipa ei anna låt: «Kor flate og flaue desse bygderne er mot det storslegne Vestland! Eg vert ikkje anna enn vestlending». | ||
== «Dei dansa og hadde gaman»== | == «Dei dansa og hadde gaman»== | ||
{{thumb høyre|Østre Toten middelskole postkort.jpg|Østre Toten middelskole, oppført i 1903. Vi ser Hoffkyrkja i bakgrunnen. Postkort frå Knut Borg si samling.}} | |||
Anders Hovden var glad i dans og var glad i å sjå at ungdommen hadde det morosamt. Men det kunne bli vel mykje dansing òg. Den 6. februar 1927 hadde han vori på fest på [[Østre Toten middelskole|middelskolen]]: «Ikkje songbøker med og ingen song hjaa denne ungdom. Dansen et upp alle andre og edlare hugmaal. Det nyttar kje faa denne ungdomen vekt. Eg freistar med lesarborni, ja, syngja fær eg dei i alle fall til». Oftast var dansing noko positivt, som da han fortalde om dansemoro i prestegarden 2. nyttårsdag 1925: Den 3/1 preika eg i Nordliakapellet. «Det var so vidt sledeføre. Men kvelden fyreåt heime hadde me gilde for ungdom hjaa meg i prestegarden. Der var ca 30. Dei dansa til kl 2 natt og hadde gaman.» Øystein Hovden har fortalt dette om livet i prestegarden: | Anders Hovden var glad i dans og var glad i å sjå at ungdommen hadde det morosamt. Men det kunne bli vel mykje dansing òg. Den 6. februar 1927 hadde han vori på fest på [[Østre Toten middelskole|middelskolen]]: «Ikkje songbøker med og ingen song hjaa denne ungdom. Dansen et upp alle andre og edlare hugmaal. Det nyttar kje faa denne ungdomen vekt. Eg freistar med lesarborni, ja, syngja fær eg dei i alle fall til». Oftast var dansing noko positivt, som da han fortalde om dansemoro i prestegarden 2. nyttårsdag 1925: Den 3/1 preika eg i Nordliakapellet. «Det var so vidt sledeføre. Men kvelden fyreåt heime hadde me gilde for ungdom hjaa meg i prestegarden. Der var ca 30. Dei dansa til kl 2 natt og hadde gaman.» Øystein Hovden har fortalt dette om livet i prestegarden: | ||
«Ei tallaus mengd gjester, kjende og mindre kjende menn i politikk og kulturliv, både unge og eldre, vitja oss òg framigjennom åra. Det var såleis stundom eit yrande liv i heimen vår. (…) Stor familie som vi var, hadde vi det elles stadig – serleg da i feriene – festleg og livleg heime. Om kveldane samlast vi gjerne i eit daglegrom som far kalla ”Båsen” – fordi det låg på skuggesida, mot nord. Mor spela piano. Norske folkemelodiar. Songar og salmar – og dansar, serleg reinlendarar, som far var så glad i. Jau, det var liv! Vi song med og dansa ofte til. Og far sjølv i stua? Ja, hadde han site i intenst arbeid heile dagen, som han tidt gjorde, kom han gjerne ned til oss på kjøkkenet eller i ”Båsen” om kveldane – og da vart det som oftast ”gymnastikk”. ”Kom no, Kari. Danse, danse dokka mi! No skal me ha ein reinlender!” Og dermed barst det i veg, så tollekniven hans sveiva og golvåsane svinga under vekta av eit dansande prestepar, som vog sine 200 kg og vel så det. Vi unge tykte det stod herleg til. ”Det er slik ein god gymnastikk i dette å dansa reinlender”, pla han seia.» | «Ei tallaus mengd gjester, kjende og mindre kjende menn i politikk og kulturliv, både unge og eldre, vitja oss òg framigjennom åra. Det var såleis stundom eit yrande liv i heimen vår. (…) Stor familie som vi var, hadde vi det elles stadig – serleg da i feriene – festleg og livleg heime. Om kveldane samlast vi gjerne i eit daglegrom som far kalla ”Båsen” – fordi det låg på skuggesida, mot nord. Mor spela piano. Norske folkemelodiar. Songar og salmar – og dansar, serleg reinlendarar, som far var så glad i. Jau, det var liv! Vi song med og dansa ofte til. Og far sjølv i stua? Ja, hadde han site i intenst arbeid heile dagen, som han tidt gjorde, kom han gjerne ned til oss på kjøkkenet eller i ”Båsen” om kveldane – og da vart det som oftast ”gymnastikk”. ”Kom no, Kari. Danse, danse dokka mi! No skal me ha ein reinlender!” Og dermed barst det i veg, så tollekniven hans sveiva og golvåsane svinga under vekta av eit dansande prestepar, som vog sine 200 kg og vel så det. Vi unge tykte det stod herleg til. ”Det er slik ein god gymnastikk i dette å dansa reinlender”, pla han seia.» | ||
{{thumb|Sigvat og Anders Hovden.jpg|«Borni mine spelar mykje saman, og alle er musikalske», skriv Hovden i dagboka. Her er sønene Sigvat og Anders i aktivitet.}} | |||
«Ø. Toten var i 20-åra – kanskje meir enn i dag – eit uvanleg kravfullt og strevsamt prestegjeld», seier Øystein Hovden, «[[Balke kirke|Balke]] høyrde jo òg med til soknekallet den gongen. Eg minnest kor ofte den stille tanken streifa oss der heime, når vi såg korleis far dreiv på. I grunnen er det eit under at han i den alder han da var, verkeleg kunde makta alle dei mange krav og oppgåver som møtte han – utan å gå trøytt. Det var reint eventyrleg, tykte vi». | «Ø. Toten var i 20-åra – kanskje meir enn i dag – eit uvanleg kravfullt og strevsamt prestegjeld», seier Øystein Hovden, «[[Balke kirke|Balke]] høyrde jo òg med til soknekallet den gongen. Eg minnest kor ofte den stille tanken streifa oss der heime, når vi såg korleis far dreiv på. I grunnen er det eit under at han i den alder han da var, verkeleg kunde makta alle dei mange krav og oppgåver som møtte han – utan å gå trøytt. Det var reint eventyrleg, tykte vi». | ||
| Linje 165: | Linje 175: | ||
== Eitt år ekstra på Toten == | == Eitt år ekstra på Toten == | ||
{{thumb|Hovden familie.jpg|Fire generasjonar på verandaen i prestegarden. Frå venstre: Hans Huglen (far åt Kari), Anders Hovden, Kari Hovden f. Huglen med vesle-Anders Sopp Hovden på armen, Hroar Hovden.}} | |||
Ei arbeidssam prestegjerning gjekk mot slutten. Hovden skriv ofte i dagboka si at nå er det ikkje lenge att til pensjonsalderen, og da vil han slutte, om han ikkje døyr føre den tida da. Kvar skulle Kari og han og borna gjera av seg når dei flytte frå prestegarden? Alt i 1926 har dei tala om dette: «Det er berre 3 ½ aar til aldersgrensa, 70 aar, og daa vil eg slutta (um eg liver saa lenge!) Men kvar skal me bu? Kari og eg kann aldri verte samde um det. Eg vilde helst vest og ho aust. Eg freistar spara pengar til hus». I 1929 tok dei til å sjå seg om etter hus. Dei var i [[Asker kommune|Asker]] og i [[Bærum kommune|Bærum]] og fleire turar til [[Oslo]]. Det vart ikkje noko kjøp. Utpå haustparten i 1929 har det nok dregi etter med han Anders at det ikkje hadde vori så dumt å bli i stillinga eit år ekstra. «Folk flest her er sers glade i meg og vil gjerne eg skal vera», skriv han i dagboka, «men eg vil helst slutta, jamvel um eg vart beden um aa staa eitt år.» | Ei arbeidssam prestegjerning gjekk mot slutten. Hovden skriv ofte i dagboka si at nå er det ikkje lenge att til pensjonsalderen, og da vil han slutte, om han ikkje døyr føre den tida da. Kvar skulle Kari og han og borna gjera av seg når dei flytte frå prestegarden? Alt i 1926 har dei tala om dette: «Det er berre 3 ½ aar til aldersgrensa, 70 aar, og daa vil eg slutta (um eg liver saa lenge!) Men kvar skal me bu? Kari og eg kann aldri verte samde um det. Eg vilde helst vest og ho aust. Eg freistar spara pengar til hus». I 1929 tok dei til å sjå seg om etter hus. Dei var i [[Asker kommune|Asker]] og i [[Bærum kommune|Bærum]] og fleire turar til [[Oslo]]. Det vart ikkje noko kjøp. Utpå haustparten i 1929 har det nok dregi etter med han Anders at det ikkje hadde vori så dumt å bli i stillinga eit år ekstra. «Folk flest her er sers glade i meg og vil gjerne eg skal vera», skriv han i dagboka, «men eg vil helst slutta, jamvel um eg vart beden um aa staa eitt år.» | ||
| Linje 176: | Linje 187: | ||
== Avskil med Toten == | == Avskil med Toten == | ||
{{thumb|Hoff kirke Toten.JPG|Hoffkyrkja i 2001.|[[Bruker:Dageb|Dag E. Bertelsen]]}} | |||
Den 3. desember 1930 sende han avskilssøknad. «Det er reint rart. Ein daarleg prest hev eg vore. Men eg trur, vil gjerne tru paa Gud og Frelsaren». Den 12. desember høyrde han i radioen at regjeringa hadde innvilga avskilssøknaden. «Det skal verta gildt å verta fri, fri!» utbryt han i dagboka. Dagen etter hadde ungdomslaget Totningen «Hovdenkveld». «Gjev eg slapp aa vera tilstae!» skriv han i dagboka. «Eg skjemmast. Her paa Toten hev eg kje fenge tak i ungdomen.» Og så skulle dei spela «dette fillestykket mitt Elskhug og giftarmaal». Men, da han hadde vori på kvelden, var alt berre solskin att: | Den 3. desember 1930 sende han avskilssøknad. «Det er reint rart. Ein daarleg prest hev eg vore. Men eg trur, vil gjerne tru paa Gud og Frelsaren». Den 12. desember høyrde han i radioen at regjeringa hadde innvilga avskilssøknaden. «Det skal verta gildt å verta fri, fri!» utbryt han i dagboka. Dagen etter hadde ungdomslaget Totningen «Hovdenkveld». «Gjev eg slapp aa vera tilstae!» skriv han i dagboka. «Eg skjemmast. Her paa Toten hev eg kje fenge tak i ungdomen.» Og så skulle dei spela «dette fillestykket mitt Elskhug og giftarmaal». Men, da han hadde vori på kvelden, var alt berre solskin att: | ||
| Linje 200: | Linje 212: | ||
Professor og kringkastingssjef [[Olav Midttun]] samanlikna Anders Hovden med [[Petter Dass]]: «Det stod mest som eit stormver kring han, det laga seg segner og legender om han, hans tale og åtferd.» | Professor og kringkastingssjef [[Olav Midttun]] samanlikna Anders Hovden med [[Petter Dass]]: «Det stod mest som eit stormver kring han, det laga seg segner og legender om han, hans tale og åtferd.» | ||
== Anekdotar == | |||
Her følgjer nokre prøver på det som blir fortalt om Anders Hovden på Toten, nesten 100 år etter at han var prest her. | |||
A Marja Hellna var mæ’ mor sinne åt kjørkjen. Hu var bærre 5 år gammal. - Nå lyt du sitta stille, for nå ska’ presten be Fadervår, sa mor hennes. Hovden bad på landsmål. Da såg småjinta opp på mor si, og så kom det, høgt, så ælle hørde det: - Dætta er itte Fadervår dætta ’ma, mor! | |||
Ein synndag dreiv ’n La’ars på mæ’ høykjøringen da Hovden kom kjøren’ forbi. ’N La’ars hadde litt då’lig samvittigheit fordæ’n itte hadde tenkt seg åt kjørkjen, men dreiv på mæ’ tørrhøyi. Derfor gjømte’n seg bak ein høystakk. Men Hovden hadde sett ’n. Hænn stænse, og så rofte’n: - Du Lars, du hev vel ikkje ein skrå til meg? | |||
Anders Hovden var godt likt i stuguom, fortalde Hans Bekkelund. Han gjekk nok i lag på storgardom, men han gjekk og til ”småfolket” og var saman med dei. | |||
Konfirmænta var samle i Hoffkjørkjen. Hovden gikk i midtganga, stor og myndig og med buskete auebryn. Da fækk ’n sjå at ein liten gutt frå oppi Lensbygden hadde med seg ein tællkniv. - Går du med kniv i Guds hus, sa Hovden, litt brysk. Gutten vart nok både skamfull og redd, og stakk ti å gråte. - Nei, nei, sa Hovden, - du må ikkje ta slik på veg. Og så drog ’n opp præst’kjo’ol og tedde fram den store tællkniven som ’n støtt hadde hengen’ i bælti. | |||
Det var medan Hans Bekkelund gjekk og las. Hovden spurde han kva han heitte. - Hans Olsen Bekkelund, svara guten. - Kva gjer far din? spurde presten. - Hænn har nå i lite småbruk. - Kva betyr det? - Hænn har nå lite jord, da. - Lite jord, sa Hovden, - for noko tull. Jordi er djup ho! | |||
Anders Hovden og hans gode ven distriktslege Schjønsby hadde vori i eit lystig lag. På veg heimattover i sommarnatta drøfta dei, som så ofte elles, eksistensielle spørsmål om tru og tvil. Brått vart vegen i smalaste laget for presten, så han hamna nedi grøfta. Da kom det frå Hovden, nede i grøfta: - Eg trur eg hev mist trui! | |||
På Hovsvangen skole var det avrøysting om radikale eller moderate former i bokmålet. Dei som gjekk inn for moderate former skulle samle seg i den eine enden av rommet, dei som ville ha dei radikale formene i den andre. Den radikale flokken talde fire personar: Hovden, ho Kari, frøken Kjølseth og adjunkt Toresen. Alle dei andre var samla i den andre enden. Da kom det frå Hovden: - Hvor salig er den lille flokk. | |||
Hovden var i konfirmasjonslag. Utpå kvelden ville jentene i huset danse. Mora var i tvil om det paste seg og spurde presten. Svaret frå Hovden var klart og greitt: - Syndi sit vel ikkje i føtene, fru Holm. | |||
Ein vinterdag opna Hovden preika si i Hoffskyrkja slik: - Då eg stod opp i dag såg eg det steig røyk or alle pipene i bygdi. Då tenkte eg med meg sjølv – no kokar dei mykje god mat på Toten. | |||
== Litteratur == | == Litteratur == | ||
Artikkelen er skriven av [[Olaf Nøkleby]], og vart opphaveleg publisert i årboka til [[Mjøsmuseet]] i 2011. Nøkleby bygger på: | |||
*Engeset, J.K. 2002, ''Anders Hovden. Diktarprest og folketalar'', Samlaget, Oslo. | *Engeset, J.K. 2002, ''Anders Hovden. Diktarprest og folketalar'', Samlaget, Oslo. | ||
*Fladby, R., S. Imsen og H. Winge (red), 1975, ''Norsk historisk leksikon'', Cappelen, Oslo. | *Fladby, R., S. Imsen og H. Winge (red), 1975, ''Norsk historisk leksikon'', Cappelen, Oslo. | ||
| Linje 211: | Linje 246: | ||
*Hovden, Ø. 1972, ''Anders Hovden i kvardagslaget'', Rune Forlag, Trondheim. | *Hovden, Ø. 1972, ''Anders Hovden i kvardagslaget'', Rune Forlag, Trondheim. | ||
*Kolsrud, O. (red), 1937, ''Nidaros og Stiklestad. Olavs-jubileet 1930. Minneskrift'', Steenske Forlag, Oslo. | *Kolsrud, O. (red), 1937, ''Nidaros og Stiklestad. Olavs-jubileet 1930. Minneskrift'', Steenske Forlag, Oslo. | ||
*Midttun, O. 1960, ''Anders Hovden. Liv og dikting'', Olaf | *Midttun, O. 1960, ''Anders Hovden. Liv og dikting'', Olaf Norlis Forlag, Oslo. | ||
*Øidne, G. 1957, «Litt om motsetninga mellom Austlandet og Vestlandet», i ''[[Syn og Segn]]'', 63. årgangen, Samlaget, Oslo, s. 97-114. | *Øidne, G. 1957, «Litt om motsetninga mellom Austlandet og Vestlandet», i ''[[Syn og Segn]]'', 63. årgangen, Samlaget, Oslo, s. 97-114. | ||
| Linje 217: | Linje 252: | ||
[[Kategori:Prester]] | [[Kategori:Prester]] | ||
[[Kategori:1920-åra]] | [[Kategori:1920-åra]] | ||
{{nn}}{{ikke koord}} | |||
{{F2}} | |||