Armfeldtfelttoget: Forskjell mellom sideversjoner

{{under arbeid}}

{{thumb|Stene skanse - en rekostruksjon.JPG|Rekonstruksjon av Steine [[skanse]]. Foto: Einar M. Finstad}}

'''[[Armfeldtfelttoget]]''' er ei vanleg nemning på krigshandlingane som gjekk føre seg i [[Trøndelag]] under [[Den store  nordiske krigen]] frå september 1718 til [[Karolinernes dødsmarsj|dødsmarsjen til karolinarane over Tydalsfjella]] i januar 1719.<ref>Datoar er etter norsk, det vil seie gregoriansk [[Leksikon:Kalender|kalender]]. Sverige heldt ennå på den julianske.</ref> Ein styrke på om lag 10000 soldatar, i samtida og ettertida ofte kalla Jemtlandsarméen, vart våren og sommaren 1718 samla kring Duved skanse i [[Jemtland]] for å foreta eit innfall i og erobre Trøndelag som ein del av svenskekongen [[Karl 12.]] [[Det andre Norgesfelttoget| andre forsøk]] på å ta Noreg under denne krigen. Arméen stod under kommando av generalløytnant [[Carl Gustaf Armfeldt]], og felttoget har også fått namn etter han.

Også under [[Det første Norgesfelttoget|det første forsøk]] Karl 12. gjorde på å ta Noreg, var det planlagt ein operasjon i Trøndelag, men den kom aldri i gang. Men no skulle det også opprettast ein front her, også for å forhindre at dei norske avdelingane i regionen vart sendt sørover for å forsterke forsvaret i Søre-Noreg. I utgangspunktet var Karl 12.s plan at Jemtlandsarméen skulle avmarsjere frå Duved 15. august og erobre Trøndelag innan 28. september, altså på seks veker. Det skulle altså vise seg å vere umuleg.

Sommaren 1718 hadde ikkje vore optimal for jordbruket i Trøndelag, med mykje regn og kaldt ver. Det hadde òg ført til at dei dårlege vegane vart enda dårlegare, særleg utanom dei sentrale bygdene. Utover hausten og førjulsvinteren skifta vere mykje, mellom regn, snø, mildvêr og frost. Dette skapte betydelege problem for arméen på to måtar: dei hadde i betydeleg grad basert seg på å skaffe forsyningar i landsdelen mot betaling, rett nok i dårleg svensk mynt, og det vart vanskeleg å flytte med så store avdelingar med folk og forsyningsmateriell (tren).

Etter ordre frå kongen skulle arméen altså avmarsjere frå Duved 15. august, men dei kom seg ikkje av garde før 26., altså nesten to veker etter planen.<ref>Datoane varierer mellom 26. og 29. i litteraturen om felttoget. 26. etter Sommerschilt.</ref> Marsjen gjekk sakte på grunn av dårleg veg og sjukdom blant soldatane. Først 7. september kunne styrken krysse grensa. På grunn av norske sperringar valde ikkje Armfeldt den normale vegtraseen over [[Sul (Verdal)|Sul]], men gjekk fjelleies gjennom Merraskardet til Feren og rundt Hermannssnasa for å kome inn mot Verdalen nokså rett frå sør.

11. september fekk Budde melding om at svenskane var på veg, og beordra tenning av [[vete]]ne over heile Trøndelag. Det var siste gang slik varsling om krig vart nytta.<ref>Haarstad side 114.</ref> To dagar seinare kom hovudstyrken ned i [[Inndalen (Verdal)|Inndalen]], der den viktige vegen frå Sverige kom ned mot Verdalen, og kryssa elva Inna ved Molda.

Ved Molda hadde Budde plasser 300 mann. Da Armfeldt stod framafor forhugningen gjorde han bare eit skinnangrep med ei mindre avdeling. Hovudstyrken sendte han vestover mot Tromsdalen og ned over ei bru over Trongdøla, slik at han kunne angripe skansen bakfrå. Budde beordra motangrep med ei dragonavdeling, men dei flykta. Da hovudstyrken vart trua, beordra Budde tilbaketrekning, og det klarte dei fleste. Svenskane fekk altså kontroll med skansen utan nemneverdige tap, og den vart seinare hovudbasen for forsyningstenesten til arméen. Men svenskane lot òg dei norske styrkane kome seg unna, sjølv om dei kunne påført dei betydeleg skade. Om lag 20 norske dragonar fall og ein del vart tatt til fange. Svenskane mista bare 1 død og 2 såra, og dei erobra tre kanonar, ammunisjon og proviant.<ref>Øverland s. 20f.</ref>

==Framrykkinga til Stjørdalen==

==Returen til Verdalen==

Etter at storminga av Trondheim tydelegvis var avlyst, trekte Armfeldt hvoudstyrken sørvestover mot Leira og [[Utleira (Trondheim)|Utleira]]. Det vart av Budde oppfatta som ein plan om å krysse Nidelva, følgje den nedover på vestsida og så angripe [[Skansen (Trondheim)|Skansen]]. Mottiltaket var å plassere Nordenfjeldske dragonregiment og 300 bønder på vestsida av elva, og å øydelegge den eine brua mellom Strinda- og [[Tiller (Trondheim)|Tiller]]sida. Også [[Stjørdalske kompani]], eit verva kompani og mindre avdelingar stod vest for elva for å hindre svensk kryssing.

Det viste seg at svenskane sikta seg inn på [[Øvre Leirfossen (Trondheim)|Øvre Leirfossen]] for å krysse. Det var truleg like ovanfor fossen det skjedde, der det låg ein husmannsplass Jonsplassen på Strindasida, og Sjetnøya eller Møllehaugen på Tillersida. Natta til 28. november bygde svenskane så ei stor flytebru på same vis som dei hadde prøvd ved Stjølrdalselva. Den var om lag 100 m (160 [[alen]]) brei nok til at fire dragonar eller seks soldatar kunne storme over i breidda. Brua vart så lagt langs elvebreidda, festa i nedre kant og sleppt laus øverst. Straumen tok tak i bruka og ført ho over mot Tillersida. Her låg ein liten styrke frå [[Gauldalske kompani]] som opna eld, og samstundes kom ei dragonavdeling på hest for å stoppe svenskane. Men svenskane hadde kanoner på Strindasida, og elden frå dei skremde hestane slik at dei stakk av. Dei norske trakk seg da unna opp mot Tiller gard der dragonregimentet låg.