lokalhistoriewiki.no

Arstun: Forskjell mellom sideversjoner

Side Samtale

Arstun (vis kilde)

Sideversjonen fra 5. feb. 2018 kl. 00:34

4 015 byte lagt til ,  5. feb. 2018
m
en til
m (en til)
 
(21 mellomliggende versjoner av 6 brukere er ikke vist)
Linje 1: Linje 1:
<onlyinclude>{{thumb høyre|Arstun Hval.jpg|Arstun Hval i [[Fet]] på Romerike.|Akershusbasen (ca. 1930)}}  
<onlyinclude>{{thumb høyre|Arstun Hval.jpg|Arstun Hval i [[Fet]] på Romerike.|Akershusbasen (ca. 1930)}}  
'''[[Arstun]]''' er eit bruksnamn og appellativ som har vori brukt på [[Romerike]], i [[Hedmark|Sør-Hedmark]], østfoldbygda [[Rømskog|Rømskauen]] og den nordvestre delen av [[Värmland]]. Arstun er framleis levande som appellativ på Romerike, og brukast oftast i tydinga nabogarden eller nabohuset. Ordet er ei samansetning av andre stova, der fyrste leddet er rekkjetalet andre, og der hovudleddet er ordet stove (f.). Tydinga kan samanliknas med det peikande pronomenet hin, som òg kan tyde den andre av to. Med ei slik tyding blir ordet òg gjensidig, alt etter kor ein sit eller står. Fra gammalt av ser det ut til at der ein gard har vori delt i to eller fleire bruk, har ein brukt Arstun om einannan, ofte med utmerkingsledd som Oppi eller Neri. Framleis finn ein den appellative bruken om gardsbruk på Romerike, men i dei fleste høva har Arstun stivna. </onlyinclude>
'''[[Arstun]]''' er eit bruksnamn og appellativ som har vori brukt på [[Romerike]], i [[Hedmark|Sør-Hedmark]], østfoldbygda [[Rømskog kommune|Rømskauen]] og den nordvestre delen av [[Värmland]]. Arstun er framleis levande som appellativ på Romerike, og brukast oftast i tydinga nabogarden eller nabohuset. Ordet er ei samansetning av andre stova, der fyrste leddet er rekkjetalet andre, og der hovudleddet er ordet stove (f.). Tydinga kan samanliknas med det peikande pronomenet hin, som òg kan tyde den andre av to. Med ei slik tyding blir ordet òg gjensidig, alt etter kor ein sit eller står. Fra gammalt av ser det ut til at der ein gard har vori delt i to eller fleire bruk, har ein brukt Arstun om einannan, ofte med utmerkingsledd som Oppi eller Neri. Framleis finn ein den appellative bruken om gardsbruk på Romerike, men i dei fleste høva har Arstun stivna. </onlyinclude>


Denne artikkelen byggjer på eit manuskript av historikaren [[Bruker:Frode Myrheim|Frode Myrheim]], men kan fritt endrast og byggjast ut.
Denne artikkelen byggjer på eit manuskript av historikaren [[Bruker:Frode Myrheim|Frode Myrheim]], men kan fritt endrast og byggjast ut.
Linje 6: Linje 6:
== Utbreiing ==
== Utbreiing ==
{{thumb høyre|Arstun_Svindal_maleri.jpg|Arstun Svindal i Fet. Måleri frå omkring 1920.}}
{{thumb høyre|Arstun_Svindal_maleri.jpg|Arstun Svindal i Fet. Måleri frå omkring 1920.}}
Ordet ser ut til å ha vori i bruk på heile Romerike, [[Rømskog|Rømskauen]] i [[Østfold]], [[Odalen]], [[Solør]] og Nordvestre [[Värmland]] i [[Sverige|Sverike]]. På den norske delen av dette området er det god dekning med gards- og slektshistorie, og ut frå desse ser ein at denne namnebruken må ha vori svært utbreidd i eldre tid. Det interessante med dette utbreiingsområdet på norsk side er at det er identisk med det gamle futedømet Romerike og Solør, som og omfatta Odalen. Dette området var ei syssel i mellomalderen. Ut frå gards- og slektshistorie kan det set ut til at bruken har vori mindre i dei sørlegaste delane av Romerike, som [[Høland]] og [[Enebakk]].
Ordet ser ut til å ha vori i bruk på heile Romerike, [[Rømskog kommune|Rømskauen]] i [[Østfold]], [[Odalen]], [[Solør]] og Nordvestre [[Värmland]] i [[Sverige|Sverike]]. På den norske delen av dette området er det god dekning med gards- og slektshistorie, og ut frå desse ser ein at denne namnebruken må ha vori svært utbreidd i eldre tid. Det interessante med dette utbreiingsområdet på norsk side er at det er identisk med det gamle futedømet Romerike og Solør, som og omfatta Odalen. Dette området var ei syssel i mellomalderen. Ut frå gards- og slektshistorie kan det set ut til at bruken har vori mindre i dei sørlegaste delane av Romerike, som [[Høland]] og [[Enebakk]].


Det ser ut til at det ordgeografiske området for arstun er skarpt avgrensa både i sør mot Østfold, om ein ser bort frå Rømskauen, i vest mot [[Hadeland]] og i nord mot [[Toten]] og [[Hedmarka]]. Ordet er truleg ikkje brukt i desse områda. På Hedmarka ser det ut til at det er forma «bo'Li ga'La» («borti garda»), som tilsvarar arstun. På Toten er ein parallell «bo'Li stu'gun» («borti stuggun»). Skal ein døme ut frå dei nyss omtalte bygdebøkene ser det ut til at tyngdepunktet for arstun på Romerike har vori på Øvre Romerike. I Høland er det i dag bare kjent tre bruk ved namn Arstun.
Det ser ut til at det ordgeografiske området for arstun er skarpt avgrensa både i sør mot Østfold, om ein ser bort frå Rømskauen, i vest mot [[Hadeland]] og i nord mot [[Toten]] og [[Hedmarka]]. Ordet er truleg ikkje brukt i desse områda. På Hedmarka ser det ut til at det er forma «bo'Li ga'La» («borti garda»), som tilsvarar arstun. På Toten er ein parallell «bo'Li stu'gun» («borti stuggun»). Skal ein døme ut frå dei nyss omtalte bygdebøkene ser det ut til at tyngdepunktet for arstun på Romerike har vori på Øvre Romerike. I Høland er det i dag bare kjent tre bruk ved namn Arstun.
Linje 32: Linje 32:
! Kjelde
! Kjelde
|-
|-
|[[Store Kvevli|Arstun Store Kvevli]]
|[[Arstun Store Kvevli]]
|60/1
|106/1
|Arstun går kanskje attende på ei deling av Kvevli på 1660-talet.
|Arstun går kanskje attende på ei deling av Kvevli på 1660-talet.
|Kåre Hoel, Norsk stadnamnarkiv SA (tidleg 1950-tal).
|Kåre Hoel, Norsk stadnamnarkiv SA (tidleg 1950-tal).
|-
|-
|[[Skukstad|Arstun Skukstad]]
|[[Skukstad|Arstun Skukstad]]
|63/4 og 6
|109/4 og 6
|Arstun går truleg attende til ei deling av Søndre Skukstad tidleg på 1800-talet.
|Arstun går truleg attende til ei deling av Søndre Skukstad tidleg på 1800-talet.
|Kåre Hoel, Norsk stadnamnarkiv SA (tidleg 1950-tal).
|Kåre Hoel, Norsk stadnamnarkiv SA (tidleg 1950-tal).
|-
|-
|[[Toreid|Arstun Toreid]]
|[[Toreid|Arstun Toreid]]
|68/5
|114/5
|Arstun går kanskje attende til ei deling av Toreid i 1678. Garden skal òg ha gått under namnet Storstua i fylgje "Ætten Toreid fra Blaker", side 74.
|Arstun går kanskje attende til ei deling av Toreid i 1678. Garden skal òg ha gått under namnet Storstua i fylgje "Ætten Toreid fra Blaker", side 74.
|Kåre Hoel, Norsk stadnamnarkiv SA (tidleg 1950-tal).
|Kåre Hoel, Norsk stadnamnarkiv SA (tidleg 1950-tal).
|-
|-
|[[Arstun Eid]]
|[[Eid (Blaker)|Arstun Eid]]
|71/4 og 5
|117/4 og 5
|Arstun går kanskje attende på ei deling av Syndre Eid i 1736. Garden har og vori kalla Neristun.
|Arstun går kanskje attende på ei deling av Syndre Eid i 1736. Garden har og vori kalla Neristun.
|Kåre Hoel, Norsk stadnamnarkiv SA (tidleg 1950-tal).
|Kåre Hoel, Norsk stadnamnarkiv SA (tidleg 1950-tal).
|-
|-
|[[Skauen|Arstun Skauen]]
|[[Skauen|Arstun Skauen]]
|74/15 og 25
|120/15 og 25
|Arstun går truleg attende på ei deling av husmannsplassen Skauen under Huseby før 1865.
|Arstun går truleg attende på ei deling av husmannsplassen Skauen under Huseby før 1865.
|Kåre Hoel, Norsk stadnamnarkiv SA (tidleg 1950-tal).
|Kåre Hoel, Norsk stadnamnarkiv SA (tidleg 1950-tal).
|-
|-
|[[Nord-Fossum|Arstun Nord-Fossum]]
|[[Nordre Fossum (Blaker)|Arstun Nord-Fossum]]
|71/4 og 5
|123/4 og 5
|Arstun går truleg attende på ei deling av ein lut av Nord-Fossum i 1847 eller 1848. Den andre luten vart heitande Øststun.
|Arstun går truleg attende på ei deling av ein lut av Nord-Fossum i 1847 eller 1848. Den andre luten vart heitande Øststun.
|Kåre Hoel, Norsk stadnamnarkiv SA (tidleg 1950-tal).
|Kåre Hoel, Norsk stadnamnarkiv SA (tidleg 1950-tal).
Linje 206: Linje 206:
|Store Bårli vart delt i to luter i 1823 som kalla einannan Arstun innbyrdes.  
|Store Bårli vart delt i to luter i 1823 som kalla einannan Arstun innbyrdes.  
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien III (1961), s. 144 og 152-153.  
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien III (1961), s. 144 og 152-153.  
|-
|[[Grova|Arstun Grova]]
|72/1 og 2
|Grova vart delt i to like store bruk i 1652 som gjensidig kalla einannan Arstun.
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien III (1961), s. 182 og 185-188.
|-
|[[Store Finstad|Arstun Store Finstad]]
|74/1
|Arstun vart frådelt Søgarden i 1831 med halve skylda.
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien III (1961), s. 189 og 196.
|-
|[[Løken (Løikje)|Arstun Løken]]
|75
|Løken vart delt i to jamstore luter i 1620. Den andre luten vart kalla Nystun. I 1857 vart Arstun lagt til Søstun (75/10 og 11).
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien III (1961), s. 204 og 212.
|-
|[[Haga|Arstun Haga]]
|76/
|Haga vart delt i Østgarden og Arstun i 1652. I 1868 vart Arstun og Østgarden slege saman.
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien III (1961), s. 216 og 224.
|-
|[[Kinn|Arstun Kinn]]
|77/5
|Kinn vart delt i to luter i 1822. Truleg kalla dei einannan Arstun innbyrdes. I 1923 vart Arstun lagt til Nordgarden.
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien III (1961), s. 230 og 236.
|-
|[[Østerud|Arstun Østerud]]
|79/1 og 4
|Østerud vart delt i to jamstore luter i 1805 som innbyrdes kalla einannan Arstun.
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien III (1961), s. 244 og 248.
|-
|[[Skytterseter|Arstun Skytterseter]]
|88/1 og 2
|Bruk 1 av Skytterseter vart delt i to bruk i 1790. Den andre luten vart kalla Nordstun (88/7).
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien III (1961), s. 292 og 295.
|-
|[[Negarden Hjera|Arstun Negarden Hjera]]
|92/23
|Arstun vart frådelt Negarden i 1613 med halve skylda.
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien III (1961), s. 313 og 324.
|-
|[[Sø-Fuglerud|Arstun Sø-Fuglerud]]
|94/3, 4 og 5
|Sø-Fuglerud vart delt i to jamstore luter i 1824, og i 1829 vart den eine luten delt i to jamstore. Alle dei tre bruka har innbyrdes kalla einannan Arstun.
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien III (1961), s. 338 og 343-344.
|-
|-
|[[Tærud|Arstun Tærud]]
|[[Tærud|Arstun Tærud]]
Linje 211: Linje 256:
|Arstun er truleg nytta gjensidig om dei to bruka sidan ei deling i 1827. I Eidsvoll Bygds Historie, Bind II, 3 del, s. 390ff, er òg Vest-Arstun og Øst-Arstun nytta.
|Arstun er truleg nytta gjensidig om dei to bruka sidan ei deling i 1827. I Eidsvoll Bygds Historie, Bind II, 3 del, s. 390ff, er òg Vest-Arstun og Øst-Arstun nytta.
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien II (1961), s. 389-393.  
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien II (1961), s. 389-393.  
|-
|[[Klaseie|Arstun Sø-Fuglerud]]
|110/1
|Klaseie vart i 1848 delt i Arstun og Nystun (110/2) med høvesvis 2/3 og 1/3 av skylda.
|[[Andreas Holmsen]]:''[[Eidsvoll Bygds Historie]]'' Gårdshistorien III (1961), s. 454 og 455.
|-
|-
|[[Kalsegg|Arstun Kalsegg]]
|[[Kalsegg|Arstun Kalsegg]]
Linje 372: Linje 422:
! Kjelde
! Kjelde
|-
|-
|Arstun Nitteberg
|[[Løvstad (Gjerdrum)|Arstun Løvstad]]
|1
|Oppistun (bnr. 2) og Nestun (bnr. 4) kallar einannan gjensidig Arstun, mens Nordgarden (bnr. 1) nyttar dette namnet på Nestun.
|[[Birger Kirkeby]]: ''[[Gjerdrum bygdebok]]'' I (1961), s. 15-16.
|-
|[[Nitteberg (Gjerdrum)|Arstun Nitteberg]]
|2/2 og 2/3
|2/2 og 2/3
|Har vori delt i Vest-Arstun, Nordvest-Arstun og Søvest-Arstun, men samla att i 1919.
|Har vori delt i Vest-Arstun, Nordvest-Arstun og Søvest-Arstun, men samla att i 1919.
Linje 510: Linje 565:
|2/?
|2/?
|Nordstun delt i Nystun og Arstun i 1796.
|Nordstun delt i Nystun og Arstun i 1796.
|[[Olav Tveter]]: ''Hurdal bygdebok bind II'', 1958, s. 29-31.
|[[Olav Tveter]]: ''Hurdal bygdebok bind II'', 1958, s. 29-31. {{Bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2009022400053}}
|-
|-
|Arstun Øver-Rognstad
|Arstun Øver-Rognstad
Linje 605: Linje 660:
|6/1 og 6/18
|6/1 og 6/18
|Har vorti brukt appellativt om dei to gardane på Melby, og i fylgje Kirkeby går bruken av Arstun attende på ei deling av garden på 1650-talet.
|Har vorti brukt appellativt om dei to gardane på Melby, og i fylgje Kirkeby går bruken av Arstun attende på ei deling av garden på 1650-talet.
|Birger Kirkeby: Nannestad Bygdebok, bind I (1962), s. 133, 141 og 144.
|{{Nannestad bygdebok I}}, s. 133, 141 og 144.
|-
|-
|Arstun Rustad
|Arstun Rustad
Linje 672: Linje 727:
|Birger Kirkeby: Nannestad Bygdebok, bind I (1962), s. 742.
|Birger Kirkeby: Nannestad Bygdebok, bind I (1962), s. 742.
|-
|-
|
|Arstun Finstad
|
|75/1 og 3
|
|Finstad vart kring 1700 delt i to like store bruk som gjensidig kalla einannan Arstun.
|
|{{Nannestad bygdebok II}}, s. 303.
|-
|-
|}
|}
Linje 690: Linje 745:
|162/1 og 5  
|162/1 og 5  
|Nedre (bnr. 1)- og Øvre (bnr. 5) Hunstad har kalla einannan Arstun.  
|Nedre (bnr. 1)- og Øvre (bnr. 5) Hunstad har kalla einannan Arstun.  
|[[Birger. Kirkeby]]: ''[[Nes på Romerike]]'' IV (1968), s. 406 og 410 og Arnhild Syvertsen personleg samtale 12. september 2007.  
|[[Birger Kirkeby]]: ''[[Nes på Romerike]]'' IV (1968), s. 406 og 410 og Arnhild Syvertsen personleg samtale 12. september 2007.  
|-
|}
 
=== Nittedal ===
{| class="wikitable"
|-
! Bruk
! Gnr./bnr.
! Kommentarar
! Kjelde
|-
|[[Ramstad (Nittedal)|Arstun Ramstad]]
|33/1
|Går attende på ei deling av Store-Ramstad på 1620-talet.
|Kirkeby, Birger: ''Bygdebok for Nittedal og Hakadal : gardshistorie. 1 : Nittedal'', Nittedal 1965, s. 573. {{Bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2013050708021}}
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|
|-
|-
|}
|}


=== Rælingen ===
=== Rælingen ===
Linje 756: Linje 836:
|[[Jan Erik Horgen]]: ''[[Sørum bygdebok]]'' Bind 1 (2003), s. 135 og 146. '
|[[Jan Erik Horgen]]: ''[[Sørum bygdebok]]'' Bind 1 (2003), s. 135 og 146. '
|-
|-
|[[Berg|Arstun Berg]]
|[[Berg (Sørum)|Arstun Berg]]
|16/2
|16/2
|Namnet gjeng truleg attende på ei deling av den vestre luten av Berg i 1805.
|Namnet gjeng truleg attende på ei deling av den vestre luten av Berg i 1805.
Linje 816: Linje 896:
|[[Olaug Julseth Stokstad]]: ''[[Som sagt i Ullsaker]]'' Or og vendinger frå 30-åra (1997), s. 135.  
|[[Olaug Julseth Stokstad]]: ''[[Som sagt i Ullsaker]]'' Or og vendinger frå 30-åra (1997), s. 135.  
|-
|-
|[[Berg|Arstun Berg]]
|[[Berg (Ullensaker)|Arstun Berg]]
|90/1 og 5
|90/1 og 5
|Arstun har vori brukt appellativt om dei to gardane på Berg, og går kanskje attende på ei deling av Berg på 1640-talet.  
|Arstun har vori brukt appellativt om dei to gardane på Berg, og går kanskje attende på ei deling av Berg på 1640-talet.  
Linje 862: Linje 942:
|-
|-
|[[Habbarstad|Bortiarstun Habbarstad]]
|[[Habbarstad|Bortiarstun Habbarstad]]
|114
|114/2
|  
|Arstun har vori nytta appellativt om to av Habbarstad-gardane, bnr. 1 og 2. Anten har denne garden eller bnr. 1 vori kalla Bortiarstun, sjå Stokstad.Truleg går bruken av Arstun her attende på ei deling av Habbarstad i to bruk kring 1660.
|[[Olaug Julseth Stokstad]]: ''[[Som sagt i Ullsaker]]'' Or og vendinger frå 30-åra (1997), s. 91.
|[[Olaug Julseth Stokstad]]: ''[[Som sagt i Ullsaker]]'' Or og vendinger frå 30-åra (1997), s. 91.
|-
|-
|[[Neriarstun|Neriarstun Habbarstad]]
|[[Neriarstun|Neriarstun Habbarstad]]
|114
|114/4
|  
|Både i fylgje Stokstad og Anne Lise Fallet har Neriarstun vori nytta om denne garden. Bruken av Neriarstun går kanskje tilbake til kring 1720, då denne delen vart frådelt bnr. 2.
|[[Olaug Julseth Stokstad]]: ''[[Som sagt i Ullsaker]]'' Or og vendinger frå 30-åra (1997), s. 91.
|[[Olaug Julseth Stokstad]]: ''[[Som sagt i Ullsaker]]'' Or og vendinger frå 30-åra (1997), s. 91.
|-
|-
|[[Inniarstun|Inniarstun Habbarstad]]
|[[Inniarstun|Inniarstun Habbarstad]]
|114
|114/1
|
|Arstun har vori nytta appellativt om to av Habbarstad-gardane, bnr. 1 og 2. Anten har denne garden eller bnr. 2 vori kalla Inniarstun, sjå Stokstad. Truleg går bruken av Arstun her attende på ei deling av Habbarstad i to bruk kring 1660.
|[[Olaug Julseth Stokstad]]: ''[[Som sagt i Ullsaker]]'' Or og vendinger frå 30-åra (1997), s. 91.
|[[Olaug Julseth Stokstad]]: ''[[Som sagt i Ullsaker]]'' Or og vendinger frå 30-åra (1997), s. 91.
|-   
|-   
Linje 888: Linje 968:
|[[Ljøgot|Arstun Ljøgot]]
|[[Ljøgot|Arstun Ljøgot]]
|137/1 og 3
|137/1 og 3
|Arstun har vori brukt appellativt om dei to gardane på Ljøgot fram til notida.  
|Arstun har vori brukt appellativt om dei to gardane på Ljøgot fram til notida. Namna har truleg vori nytta sidan ei deling av Ljøgot på midten av 1660-talet.  
|[[Olaug Julseth Stokstad]]: ''[[Som sagt i Ullsaker]]'' Or og vendinger frå 30-åra (1997), s. 108.  
|[[Olaug Julseth Stokstad]]: ''[[Som sagt i Ullsaker]]'' Or og vendinger frå 30-åra (1997), s. 108.  
|-
|-
Linje 953: Linje 1 033:
[[Kategori:Sverige]]
[[Kategori:Sverige]]
{{F2}}
{{F2}}
{{ikke koord}}
{{nn}}
Siri Johannessen (Siri J)
Veiledere, Administratorer, Skribenter
34 043

redigeringer

Hentet fra «https://dev.lokalhistoriewiki.no/wiki/Spesial:Mobildiff/439292...1011537»