Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| (19 mellomliggende versjoner av 6 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
''Sjå også: [[Hjelp:Hvordan skrive biografier?|Korleis skrive biografiar på Lokalhistoriewiki?]]''<br /> | |||
'''[[ | <onlyinclude>{{thumb høyre|Kristen O Dagsgard.JPG|Kristen O. Dagsgard, fødd i [[Skjåk]] 1864. Han utvandra til USA i 1884 og arbeidde som kokk der. Hans biografi – som ikkje er skriven - kunne gjere sitt til å kaste lys over mange og vidsveimde historiske fenomen og prosessar. Det er verdshistoriske, lokalhistoriske, psykohistoriske, kjønnshistoriske og mange andre historiske forklaringar på at Kristen kunne la seg avbilde i dette yrket på det tidspunktet på den staden.}} | ||
</onlyinclude> | '''[[Hjelp:Biografi|Biografi]]''' kjem av gresk ''bios'' = liv og ''graphikos'' = skriving, teikning, og tyder altså heilt bokstaveleg «livsskildring», framstilling av ei livshistorie. Biografi er både ein ''litterær sjanger'' (med talrike undersjangrar) og ein ''fagdisiplin'' eller metode innan fleire vitskapsfelt som historie, kunst- og litteraturhistorie, og livsløpsgjennomgang er viktig også innan fag som psykologi og medisin. Ein viktig variant er sjølvbiografien, der biografen sjølv både er emne for og hovudkjelde til framstillinga. To eller fleire (ofte mange) personar kan få sine liv framstilte i ymse former for kollektive biografiar (gruppebiografiar, samlebiografiar m.m.). Utanom det dokumentariske og vitskaplege har biografien hatt ulike føremål og funksjonar gjennom tidene: religiøse, moralske, oppsedande, nasjonsbyggande, politiske, underhaldningsmessige osv.</onlyinclude> | ||
== Typologi, føremål og funksjonar == | == Typologi, føremål og funksjonar == | ||
Sjangermessig høyrer biografien i hovudsak sakprosaen til, og den figurerer innan både den eigentlege faglitteraturen og som meir populære, journalistisk prega framstillingar. Men biografiar kan også framstillast som fiksjon, dvs. skjønnlitterært i t.d. romanar og dramatiserte former. Eit slåande døme på dette er [[Karl Ove Knausgårds]] ''Min kamp'' 1-6 (sluttført 2011). Det er ein skjønnlitterær variant i analogi med fleire av dei dokumentariske biografitypane som blir omtala nedanfor: sjølvbiografi, gruppebiografi og relasjonsbiografi. Mange kjende historiske personars livsløp, verk og personlegdom er forsøkt framstilt i skjønnlitterære former, som romanar, forteljingar for born osv., gjerne med eit underliggjande oppdragande føremål. Klassiske heltesoger og helgenforteljingar er skjønnlitterære verk. | Sjangermessig høyrer biografien i hovudsak sakprosaen til, og den figurerer innan både den eigentlege faglitteraturen og som meir populære, journalistisk prega framstillingar. Men biografiar kan også framstillast som fiksjon, dvs. skjønnlitterært i t.d. romanar og dramatiserte former. Eit slåande døme på dette er [[Karl Ove Knausgårds]] ''Min kamp'' 1-6 (sluttført 2011). Det er ein skjønnlitterær variant i analogi med fleire av dei dokumentariske biografitypane som blir omtala nedanfor: sjølvbiografi, gruppebiografi og relasjonsbiografi. <onlyinclude>Mange kjende historiske personars livsløp, verk og personlegdom er forsøkt framstilt i skjønnlitterære former, som romanar, forteljingar for born osv., gjerne med eit underliggjande oppdragande føremål. Klassiske heltesoger og helgenforteljingar er skjønnlitterære verk. | ||
Tradisjonelt er det vidkjende personar som helst blir gjorde til gjenstand for biografiar i bokform, oppslag i leksika, | Tradisjonelt er det vidkjende personar som helst blir gjorde til gjenstand for biografiar i bokform, oppslag i leksika, spelefilmar («biopics»), «dokudrama» på fjernsyn osv. Men innan sosialhistorie, kulturhistorie og andre fagdisiplinar, og ikkje minst i lokalhistorisk samanheng, vil også mindre kjende og «ubetydelege» personars livsløp og livsgjerning ha interesse. | ||
Innan lokalhistoria finn vi biografiar mest i det mindre formatet, formidla som artiklar i årbøker og på Internett, og som massebiografiar i sjangeren [[ | Innan lokalhistoria finn vi biografiar mest i det mindre formatet, formidla som artiklar i årbøker og på Internett, og som massebiografiar i sjangeren [[Hjelp:Gards- og slektshistorie|gards- og slektshistorie]].</onlyinclude> | ||
=== Dokumentarisk biografi versus fiksjonsbiografi === | === Dokumentarisk biografi versus fiksjonsbiografi === | ||
Som historiefagleg disiplin er det den dokumentariske biografien som har hovudfokus, dvs. framstillingar som er baserte på kjeldefunderte og etterprøvbare kjensgjerningar. Men også fiksjonsbiografiar (skjønnlitterære framstillingar) kan vere av interesse for faghistoria. Fiksjonsbiografiar er ikkje historisk forsking, men er å sjå som kulturhistoriske kjelder av [[ | Som historiefagleg disiplin er det den dokumentariske biografien som har hovudfokus, dvs. framstillingar som er baserte på kjeldefunderte og etterprøvbare kjensgjerningar. Men også fiksjonsbiografiar (skjønnlitterære framstillingar) kan vere av interesse for faghistoria. Fiksjonsbiografiar er ikkje historisk forsking, men er å sjå som kulturhistoriske kjelder av [[Hjelp:Kildekritikk#Levning og beretning|leivningskarakter]]. Klassiske heltesoger, mellomalderske helgenbiografiar og martyrforteljingar, lokale segner om «kjempor i bygda» så vel som moderne biografiske dokumentarromanar fortel mykje om ideal, tenkjemåtar og førestillingar i forteljarens/biografens samtid og miljø. | ||
Også den dokumentariske biografien deler seg opp i ei mengd undergrupper av sjangrar, format og publiseringsmåtar: monografiar, leksikonartiklar, samlebiografiar (nasjonale biografiske leksika, yrkesbiografiar o.l.), «historiske-», «litterære-» og «politiske» biografiar m.m.m.<ref>Sjå t.d. Egeland, M. 2000: 88-97</ref> Ikkje minst grupperer dei seg i ymse kategoriar ut frå kva det blir lagt mest vekt på av dei mange faser og aspekt som knyter seg til | Også den dokumentariske biografien deler seg opp i ei mengd undergrupper av sjangrar, format og publiseringsmåtar: monografiar, leksikonartiklar, samlebiografiar (nasjonale biografiske leksika, yrkesbiografiar o.l.), «historiske-», «litterære-» og «politiske» biografiar m.m.m.<ref>Sjå t.d. Egeland, M. 2000: 88-97</ref> Ikkje minst grupperer dei seg i ymse kategoriar ut frå kva det blir lagt mest vekt på av dei mange faser og aspekt som knyter seg til kvart eit menneskeliv: Kva skjedde med vedkomande på alle dei ulike stadiar av livet frå fødsel til død? Kva levde dei av, kva fekk han eller ho utretta? Kva omgivnader levde dei i – familie og heimstad, nasjon og etnisk gruppe, historisk epoke osv - , og korleis påverka han eller ho sine eigne omgivnader? Korleis var dette mennesket som person, og kva gjorde at vedkomande vart nettopp slik? | ||
Det finst knapt døme på reindyrka kategoriar av biografiar sorterte etter ovanståande emnerekkje. Skildringa av eit liv må nesten med nødvende ha med noko av alt. Men det er store skilnader i kva det blir lagt vekt på, og som oftast er vektlegginga resultat av medvitne, meir eller mindre reflekterte val og føremål hjå biografen. | Det finst knapt døme på reindyrka kategoriar av biografiar sorterte etter ovanståande emnerekkje. Skildringa av eit liv må nesten med nødvende ha med noko av alt. Men det er store skilnader i kva det blir lagt vekt på, og som oftast er vektlegginga resultat av medvitne, meir eller mindre reflekterte val og føremål hjå biografen. | ||
| Linje 53: | Linje 52: | ||
Når det er snakk om biografiar over fleire hovudpersonar i eitt og same verk, har omgrepa lett for å flyte over i kvarandre. Ein mogleg systematikk ligg i nedanståande skilje mellom gruppe-, samle- og massebiografi. | Når det er snakk om biografiar over fleire hovudpersonar i eitt og same verk, har omgrepa lett for å flyte over i kvarandre. Ein mogleg systematikk ligg i nedanståande skilje mellom gruppe-, samle- og massebiografi. | ||
==== Gruppebiografi ==== | ==== Gruppebiografi («familiehistorie») ==== | ||
Ein gruppebiografi fokuserer fleire personar i ei samla, heilskapleg framstilling. Knut Kjeldstadlis ''Mine fire besteforeldre: en familiefortelling om framveksten av det moderne Norge'' (2010) er eit døme på dette, der noregshistoria og slektskapsforholdet til forfattaren er det som skaper heilskapen. Kjeldstadli kallar sjølv denne boka «de sosiale typenes biografi», der dei einskilde livshistoriene blir knytta til breie samfunnsprosessar.<ref>Kjeldstadli, K. 2010:12.</ref> | Ein gruppebiografi fokuserer fleire personar i ei samla, heilskapleg framstilling. Knut Kjeldstadlis ''Mine fire besteforeldre: en familiefortelling om framveksten av det moderne Norge'' (2010) er eit døme på dette, der noregshistoria og slektskapsforholdet til forfattaren er det som skaper heilskapen. Kjeldstadli kallar sjølv denne boka «de sosiale typenes biografi», der dei einskilde livshistoriene blir knytta til breie samfunnsprosessar.<ref>Kjeldstadli, K. 2010:12.</ref> | ||
Meir konvensjonelle slektshistorier, der fleire (oftast mange) personar er biograferte ut frå eit samla fokus på den felles slektstilknytinga deira, er eit spesialtilfelle av gruppebiografiar. | Meir konvensjonelle slektshistorier, der fleire (oftast mange) personar er biograferte ut frå eit samla fokus på den felles slektstilknytinga deira, er også eit spesialtilfelle av gruppebiografiar. | ||
==== Relasjonsbiografi ==== | ==== Relasjonsbiografi («mann og kone»)==== | ||
Dersom liv og personlegdom hos hovudpersonane blir systematisk analysert gjennom | Dersom liv og personlegdom hos hovudpersonane blir systematisk analysert gjennom sine personlege forhold til kvarandre, kan vi med historikaren [[Inger Elisabeth Haavet]] kalle det ein ''relasjonsbiografi''. Haavets ''Nina Grieg. Kunstner- og kunstnerhustru'' (doktoravhandling, fyrst utgitt som bok i popularisert form), er eit medvite forsøk på å utprøve og utvikle denne sjangeren som historisk-biografisk metode.<ref>Jf. Possing, B. 1999:527.</ref> Omgrepet gjev venteleg best meining der det dreiar seg om tette psykologiske band, som i parforhold og familierelasjonar. Rivaltilhøve vil stundom kunne falle inn under omgrepet (Scott og Amundsen?). Relasjonsbiografiar er ein variant av gruppebiografiar, med det atterhaldet at det ofte vil dreie seg om dobbeltportrett, ikkje større grupper. | ||
==== Samlebiografi ==== | ==== Samlebiografi («biografisk leksikon»)==== | ||
Nemninga samlebiografi reserverer vi for verk der fleire (mange) biografiar/sjølvbiografiar er samla i eitt og same verk, men der artiklane om dei einskilde personane er innbyrdes uavhengige av kvarandre. Dei står på eigne bein, bortsett frå at dei som oftast er skrivne etter ein gjeven felles mal. Dei som blir omtala har heller ikkje nødvendigvis noko med kvarandre å gjere, anna enn at dei deler berømmelse, yrke eller noko anna som måtte vere påskotet til å samle nettopp desse personane i eitt og same verk. Biografiane i slike samleverk er typisk alfabetisk ordna. ''[[Norsk biografisk leksikon]]'' er eit slåande døme. Serien ''[[Studentene fra (årstal)]]'' er samlebiografiar over personar med [[examen artium]]. Dei mange yrkesrelaterte samleverka likeså: ''[[Norske skulefolk]]'', [[Olai Ovenstad]]s offisersbiografiar og liknande. Andre samlebiografiar er slike som ''[[Nordmenn i fangenskap 1940-1945]]'', ''[[Våre falne 1939-1945]]'' osv. | Nemninga samlebiografi reserverer vi for verk der fleire (mange) biografiar/sjølvbiografiar er samla i eitt og same verk, men der artiklane om dei einskilde personane er innbyrdes uavhengige av kvarandre. Dei står på eigne bein, bortsett frå at dei som oftast er skrivne etter ein gjeven felles mal. Dei som blir omtala har heller ikkje nødvendigvis noko med kvarandre å gjere, anna enn at dei deler berømmelse, yrke eller noko anna som måtte vere påskotet til å samle nettopp desse personane i eitt og same verk. Biografiane i slike samleverk er typisk alfabetisk ordna. ''[[Norsk biografisk leksikon]]'' er eit slåande døme. Serien ''[[Studentene fra (årstal)]]'' er samlebiografiar (i stor mon innsende sjølvbiografiar) over personar med [[examen artium]]. Dei mange yrkesrelaterte samleverka likeså: ''[[Norske skulefolk]]'', [[Olai Ovenstad]]s offisersbiografiar og liknande. Andre samlebiografiar er slike som ''[[Nordmenn i fangenskap 1940-1945]]'', ''[[Våre falne 1939-1945]]'' osv. | ||
==== Massebiografi ==== | ==== Massebiografi («gard og slekt») ==== | ||
Vi definerer massebiografi slik: Livsløpsskildringar for eit større tal menneske skrivne med det føremålet å framstille ein historisk heilskap som er noko anna og meir enn summen av dei enkeltbiografiane som er tekne med. | |||
Ei slektshistorie skal framstille den biologisk | Ei slektshistorie skal framstille den biologisk- og konvensjonsbestemte «slekta» som såvoren, ikkje berre portrettere færre eller fleire av dei som er knytta til denne. [[Hjelp:Gards- og slektshistorie|Gards- og slektshistorie]] er eit ganske reindyrka døme på kva som meinest med massebiografi her. Slike verk skal danne ein heilskap som i likskap med slektshistoria har biologiske slektskapsforhold som ei ramme (sentrert om foreldre-born), men som til forskjell frå slektshistoria er geografisk avgrensa, knytta til bustad (heim), grend og bygd, og for den saks skuld også tettstader og jamvel bydelar/byar. | ||
Det er det heilskapsdannande føremålet som gjer at vi ikkje inkluderer samlebiografien i massebiografiomgrepet. Men samle- og massebiografi deler den eigenskapen at dei dannar eit kjeldegrunnlag som kan aggregerast til statistikk over og tolkingar av sosial- og kulturhistoriske gruppefenomen, også andre fenomen enn det massebiografien har som føremål å belyse. Massebiografien som historisk metode blir kalla ''[[prosopografi]]'', som blir nærare omtala nedanfor. | Det er det tilsikta heilskapsdannande føremålet som gjer at vi ikkje inkluderer samlebiografien i massebiografiomgrepet. Men samle- og massebiografi deler den eigenskapen at dei dannar eit kjeldegrunnlag som kan aggregerast til statistikk over og tolkingar av sosial- og kulturhistoriske gruppefenomen, også andre fenomen enn det massebiografien har som føremål å belyse. Massebiografien som historisk metode blir kalla ''[[prosopografi]]'', som blir nærare omtala nedanfor. | ||
=== Tilgrensande sjangrar: Memoarar, minnestoff, dagbøker === | === Tilgrensande sjangrar: Memoarar, minnestoff, dagbøker === | ||
| Linje 82: | Linje 81: | ||
=== Det som skal forklarast og det som forklarer === | === Det som skal forklarast og det som forklarer === | ||
Det går eit historiefagleg prinsipielt skilje mellom «liv og samtids-biografi» på den eine sida, «liv og verk-» og «psykobiografi» på den andre. I det fyrste tilfellet er det samtida (den historiske konteksten) som skal belysast ved hjelp av biografien. «Historia» er målet, biografien middelet. I liv og verk- og psykobiografi er det den biograferte personen, hans eller hennar personlegdom og livsverk, som skal «forklarast» i lys av dei historiske omstenda vedkomande levde under. Biografien er målet, «historia» middelet. ''Eksplanandum'' (det som skal forklarast) og ''eksplanans'' (forklaringsfaktorane) byter altså plass. | Det går eit historiefagleg prinsipielt skilje mellom «liv og samtids-biografi» på den eine sida, «liv og verk-» og «psykobiografi» på den andre. I det fyrste tilfellet er det samtida (den historiske konteksten) som skal belysast ved hjelp av biografien. «Historia» er målet, biografien middelet. I liv og verk- og psykobiografi er det den biograferte personen, hans eller hennar personlegdom og livsverk, som skal «forklarast» i lys av dei historiske omstenda vedkomande levde under («eit barn av si tid»). Biografien er målet, «historia» middelet. ''Eksplanandum'' (det som skal forklarast) og ''eksplanans'' (forklaringsfaktorane) byter altså plass. | ||
Men i praksis let det seg vanskeleg gjere å reindyrke anten historia eller biografien som eksplanandum. Historia respektive biografien blir «forklart» | Men i praksis let det seg vanskeleg gjere å reindyrke anten historia eller biografien som eksplanandum. Historia respektive biografien blir «forklart» som ein bieffekt av det eine eller andre hovudføremålet. Ein kjem rett nok ganske nær ein reduksjon av biografi til historisk metode i arbeid som byggjer på massebiografi som kjeldemateriale. Og det finst talrike døme på biografiar som «forklarer» personen utan å vektleggje den historiske konteksten. Desse fokuserer da heller slikt som medfødde eigenskapar, geni og guddommeleg inspirasjon. | ||
=== Ein elementærpartikkel i historia === | === Ein elementærpartikkel i historia === | ||
| Linje 99: | Linje 98: | ||
{{thumb høyre|Napoleon (av David).jpg|<small>Napoleon kryssar Alpane. Målarstykke av David 1800. Er Napoleon «utbyttbar» i historia? På sett og vis, skriv Plekhanov. Andre «ærekjære egoistar» blant generalane stod klare til å overta om Bonaparte skulle falle på eit av sine felttog. Visse historiske omstende ville nok ha vorte annleis. «Dygdsmønsteret Louis Phillippe ville kanskje ha stige opp på sine kjære slektningars trone allereie i 1820 eller 1825 i staden for 1830.» Og det kan vel hende at også Plekhanov ville funne det fagleg rekningssvarande å skrive grundige og historisk etterettelege biografiar over Napoleon. For «personar med sterk innverknadsmakt kan takk vere sine forstands- og karaktereigenskapar endre det individuelle preget og nokre særskilde følgjer av historiske hendingar.» </small> }}Framstilt slik blir framheving av biografi i historisk gransking nær einstydande med å tale for den [[Metodologisk individualisme|metodologiske individualismen]] i historiefaget. Det vil seie at ein freistar forklare strukturar og samanhengar ved å analysere desse ned til dei einskilde handlande individ, og med forklaringsforrang til desse eineståande individa sine handlingar og motiv. | {{thumb høyre|Napoleon (av David).jpg|<small>Napoleon kryssar Alpane. Målarstykke av David 1800. Er Napoleon «utbyttbar» i historia? På sett og vis, skriv Plekhanov. Andre «ærekjære egoistar» blant generalane stod klare til å overta om Bonaparte skulle falle på eit av sine felttog. Visse historiske omstende ville nok ha vorte annleis. «Dygdsmønsteret Louis Phillippe ville kanskje ha stige opp på sine kjære slektningars trone allereie i 1820 eller 1825 i staden for 1830.» Og det kan vel hende at også Plekhanov ville funne det fagleg rekningssvarande å skrive grundige og historisk etterettelege biografiar over Napoleon. For «personar med sterk innverknadsmakt kan takk vere sine forstands- og karaktereigenskapar endre det individuelle preget og nokre særskilde følgjer av historiske hendingar.» </small> }}Framstilt slik blir framheving av biografi i historisk gransking nær einstydande med å tale for den [[Metodologisk individualisme|metodologiske individualismen]] i historiefaget. Det vil seie at ein freistar forklare strukturar og samanhengar ved å analysere desse ned til dei einskilde handlande individ, og med forklaringsforrang til desse eineståande individa sine handlingar og motiv. | ||
Ikkje alle historikarar som nyttar seg metodisk av biografien vil vedkjenne seg | Ikkje alle historikarar som nyttar seg metodisk av biografien vil vedkjenne seg den metodologiske individualismen. Eller rettare sagt, når ein som skeptikar likevel grip til biografien som forskingsfelt og metode, gjer ein seg særskilt umake med å motverke dei tilkortkomingane ein meiner den metodologiske individualismen kan vere belemra med. Eit eksempel er Trond Nordby som er referert ovanfor, som insisterer på at han også i biografien er mest fokusert på samfunnsprosessar. | ||
Det klassiske spørsmålet her er: Kor langt kan framstillinga av biografiske utsnitt av historia rekkje til å fremje innsikt også i større samanhengar? Det dreiar seg om «personlegdomens rolle i historia», ei problemstilling som er uttrykt i tittelen på eit innverknadsrikt lite skrift av den russiske marxisten G.V.Plekhanov i 1898. Ein høyrer ekko av Plekhanov i Nordbys vurdering av biografiens funksjon. | Det klassiske spørsmålet her er: Kor langt kan framstillinga av biografiske utsnitt av historia rekkje til å fremje innsikt også i større samanhengar? Det dreiar seg om «personlegdomens rolle i historia», ei problemstilling som er uttrykt i tittelen på eit innverknadsrikt lite skrift av den russiske marxisten G.V.Plekhanov i 1898. Ein høyrer ekko av Plekhanov i Nordbys vurdering av biografiens funksjon. | ||
''Ei'' mogleg tolking av Plekhanovs syn ville faktisk gjere biografien heilt verdlaus som historisk emneområde og metode «eftersom varje historisk individ er utbytbar», slik den svenske historikaren og biografen Göran B. Nilsson vel å oppsummere Plekhanov. Lesen med større velvilje, og nok med større | ''Ei'' mogleg tolking av Plekhanovs syn ville faktisk gjere biografien heilt verdlaus som historisk emneområde og metode «eftersom varje historisk individ er utbytbar», slik den svenske historikaren og biografen Göran B. Nilsson vel å oppsummere Plekhanov. Lesen med større velvilje, og nok med større rettvise, kan ein ta utgangspunkt i denne utsegna av Plekhanov sjølv: «[Dei som strevar etter å vise at historia er bunden av «lover»] har lett for å gløyme at det er mennesket som skaper historia og at verksemda til dei einskilde personlegdomane såleis ikkje kan vera utan betydning for denne historia.» | ||
Plekhanov såg det som meiningslaust å sjå «personlegdomen» og «samfunnskreftene» som skilde «faktorar» i historisk forklaring. Han kan takast til inntekt for eit vitskapssyn som seier at det er individet som skaper historie, men alltid i eit dialektisk tilhøve til dei historiske omgivnadene – samfunnskreftene. For marxisten Plekhanov er det særleg produktivkreftene som peikar seg ut blant desse. Individet, gjerne tilknytta eit kollektiv, vil verke og bli påverka innanfor desse rammene, men også ha utveg til å tøye, utvide og jamvel sprengje dei same rammene. | Plekhanov såg det som meiningslaust å sjå «personlegdomen» og «samfunnskreftene» som skilde «faktorar» i historisk forklaring. Han kan takast til inntekt for eit vitskapssyn som seier at det er individet som skaper historie, men alltid i eit dialektisk tilhøve til dei historiske omgivnadene – samfunnskreftene. For marxisten Plekhanov er det særleg produktivkreftene som peikar seg ut blant desse historiske omgivnadene. Individet, gjerne tilknytta eit kollektiv, vil verke og bli påverka innanfor desse rammene, men også ha utveg til å tøye, utvide og jamvel sprengje dei same rammene. | ||
=== Massebiografi som metode. Prosopografi.=== | === Massebiografi som metode. Prosopografi.=== | ||
Skiljet mellom metodologisk indvidualisme på den eine sida og t.d. | Skiljet mellom metodologisk indvidualisme på den eine sida og t.d. strukturalistiske eller funksjonalistiske metodiske haldningar på den andre, går når alt kjem til alt ikkje mellom bruk eller ikkje-bruk av biografi som historisk metodisk teknikk. Skiljet går heller i oppfatningar av kva som kan forklarast eller ikkje ved å analysere eit einskild menneskes liv og sjel. Både «metodologiske individualistar» og dei meir strukturorienterte kan med stort frimod nytte det som ovanfor er omtala som ''massebiografiar'' i sitt arbeid, altså eit større tal livsløpsskildringar som kan aggregerast og danne utgangspunkt for å analysere bestemte historiske fenomen. | ||
[[Leksikon:Familierekonstitusjon|Familierekonstitusjonsmetoden]] innan demografien er ein vitskapleg måte å lage slike aggregerte biografiar på, og som i sin tur kan danne grunnlag for statistisk-historisk analyse. Den metoden ligg også i botnen av gards- og slektshistorisk arbeid. | [[Leksikon:Familierekonstitusjon|Familierekonstitusjonsmetoden]] innan demografien er ein vitskapleg måte å lage slike aggregerte biografiar på, og som i sin tur kan danne grunnlag for statistisk-historisk analyse. Den metoden ligg også i botnen av gards- og slektshistorisk arbeid. | ||
Familierekonstitusjon og eit stort tal individuelle | Familierekonstitusjon og eit stort tal individuelle livsløpsoppriss har danna basis for store sosial- og lokal/regionalhistoriske undersøkjingar, slike som [[Ullensakerprosjektet]] og [[Kristianiaprosjektet]] på 1970-talet. Desse undersøkjingane gav rom både for metodologisk individualistiske og strukturelle tolkingar av ulike fenomen som industrialisering, migrasjon etc. Kva var viktig: utvikling av produktivkreftene i form av industri som gav arbeid til levebrødssøkjande bygdeungdom, jernbane og lovgjeving som opna Midtvestens præriar for immigrantar, eller individuelle motiv hjå den enkelte gut eller jente: trongen til eit anna og betre liv? | ||
Nemninga [[prosopografi]] blir ofte brukt om | Nemninga [[prosopografi]] blir ofte brukt om kollektiv biografi som historisk metode. Prosopografi har vore definert og praktisert på varierande vis frå antikken til i dag. Den britiske historikaren Lawrence Stone har gjeve følgjande autoritative definisjon av omgrepet som moderne historisk metode: «Prosopografi er gransking av fellestrekk ved bakgrunnen til ei gruppe historiske aktørar ved hjelp av kollektive studiar av deira liv.»<ref>Stone, L. 1971, her omsett frå engelsk av H.P.Hosar. Jf. også Kjeldstadli, K. 1992:228.</ref> | ||
=== To liv i biografisk arbeid === | === To liv i biografisk arbeid === | ||
Om ei historisk framstilling er aldri så sakleg og nøktern, og kjeldearbeidet som ligg til grunn aldri så fagleg prikkfritt: Arbeidet vil ha eit særpreg som kan førast attende til historikarens livsrøynsler og intellektuelle, emosjonelle og etiske føresetnader. I biografisk arbeid blir subjekt-objekt-problematikken gjerne meir akutt og openberr enn i behandlinga av meir «upersonlege» sakstilhøve, av di to personlegdomar og temperament møtest i arbeidet | Om ei historisk framstilling er aldri så sakleg og nøktern, og kjeldearbeidet som ligg til grunn aldri så fagleg prikkfritt: Arbeidet vil ha eit særpreg som kan førast attende til historikarens livsrøynsler og intellektuelle, emosjonelle og etiske føresetnader. I biografisk arbeid blir subjekt-objekt-problematikken gjerne meir akutt og openberr enn i behandlinga av meir «upersonlege» sakstilhøve, av di to personlegdomar og temperament møtest i arbeidet. Berge Furre oppsummerer det slik: «To liv er vovne saman i biografien: Objektets – synleg i teksta; forfattarens – usynleg til stades i utvalet av hendingar, problemstillingar, vektlegging, fargelegging, sympatti og motvilje.»<ref>Furre, B. 1986:67</ref> | ||
== Lokalhistoriske biografiar == | == Lokalhistoriske biografiar == | ||
I lokalhistorisk samanheng har biografien tradisjonelt ovra seg mest i to former: Som artiklar i årbøker og som massebiografiar i bygdebøker (gards- og slektshistorie). I dei seinaste åra har ein tredje kategori vorte innarbeidd: Nettpubliserte biografiar, slik som på lokalhistoriewiki.no. Sjeldnare innan lokalhistoriske biografiske sjangrar finn ein monografien, dvs. større arbeid som konsentrerer seg om ein enkeltpersons liv. Det gjeld i så fall nesten utan unntak folk som også har gjort seg gjeldande i ein større samanheng enn det lokalsamfunnet dei har levd i. | I lokalhistorisk samanheng har biografien tradisjonelt ovra seg mest i to former: Som artiklar i årbøker og som massebiografiar i bygdebøker (gards- og slektshistorie). I dei seinaste åra har ein tredje kategori vorte innarbeidd: Nettpubliserte biografiar, slik som på lokalhistoriewiki.no. Sjeldnare innan lokalhistoriske biografiske sjangrar finn ein monografien, dvs. større arbeid som konsentrerer seg om ein enkeltpersons liv. Det gjeld i så fall nesten utan unntak folk som også har gjort seg gjeldande i ein større samanheng enn det lokalsamfunnet dei har levd i. | ||
=== Gards- og slektshistorie === | === Gards- og slektshistorie === | ||
I gards- og slektshistorie er kjerneinnhaldet framstillingar av det ytre livsløpet til flest mogleg menneske, skore ned til reine data om foreldre og sysken | I gards- og slektshistorie er kjerneinnhaldet framstillingar av det ytre livsløpet til flest mogleg menneske, skore ned til reine vitale data om foreldre og sysken: fødselsdato, eventuell pardanning og etterkomarar, dødstidspunkt og bustadene vedkomande har hatt i dei ulike delane av livet. Dei meir forseggjorde arbeida innan sjangeren inneheld også fyldigare framstillingar av enkeltpersonars liv og virke, men heile tida i etter måten knapt format. Slike utfyllande omtaler vil om ikkje for anna så av praktiske grunnar alltid gjelde berre eit mindretal av dei som har levd i bygda. Utvalskriteriar vil variere frå det heilt tilfeldige, til tanken om at hovudpersonar i hushalda eller menneske som har gjort seg særskilt gjeldande på det eine eller andre feltet fortener grundigare omtale enn andre. | ||
=== Årbokbiografiar === | === Årbokbiografiar === | ||
| Linje 133: | Linje 130: | ||
Nye digitale medium har gjort moglegheitene for lokalhistorisk biografi monaleg større, både kva gjeld omfang, utvida bruksområde og metodisk raffinement. Det gjeld ikkje minst nettstader som lokalhistoriewiki.no. | Nye digitale medium har gjort moglegheitene for lokalhistorisk biografi monaleg større, både kva gjeld omfang, utvida bruksområde og metodisk raffinement. Det gjeld ikkje minst nettstader som lokalhistoriewiki.no. | ||
Krysstilvsingar (lenkingar) banar veg for prosopografien og kan vere eit nyttig instrument for [[ | Krysstilvsingar (lenkingar) banar veg for prosopografien og kan vere eit nyttig instrument for [[Hjelp:nettverksanalyse|nettverksanalyse]]. | ||
Samskriving av artiklar («crowd sourcing»)<ref>[http://no.wikipedia.org/wiki/Crowdsourcing Wikipedia]</ref> gjev for det fyrste praktiske utvegar til mangesidige og utdjupande framstillingar. Den eine lokalhistorikaren kjenner presten frå sitt prestegjeld, ein annan kan gjere greie for same prestens framferd i andre kall. ''Ein'' kjenner diktarens oppvekst frå sin eigen heimstad, ein annan har god innsikt i forfattarskapet. | Samskriving av artiklar («crowd sourcing»)<ref>[http://no.wikipedia.org/wiki/Crowdsourcing Wikipedia]</ref> gjev for det fyrste praktiske utvegar til mangesidige og utdjupande framstillingar. Den eine lokalhistorikaren kjenner presten frå sitt prestegjeld, ein annan kan gjere greie for same prestens framferd i andre kall. ''Ein'' kjenner diktarens oppvekst frå sin eigen heimstad, ein annan har god innsikt i forfattarskapet. | ||
| Linje 163: | Linje 160: | ||
*Thomsen, Niels: «Historien om frk. Zahle - er det historie?» i (Dansk) Historisk tidsskrift, bd. 92, hefte 2. Den danske historiske Forening. København 1992. | *Thomsen, Niels: «Historien om frk. Zahle - er det historie?» i (Dansk) Historisk tidsskrift, bd. 92, hefte 2. Den danske historiske Forening. København 1992. | ||
[[Kategori:Sjangerteori]] | |||
[[Kategori:Historiografi]] | |||
[[Kategori:Metode]] | [[Kategori:Metode]] | ||
{{F2}}{{ikke koord}} | |||
{{Klasserommet}} | |||
{{nn}} | |||