Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| (9 mellomliggende versjoner av 5 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
''Sjå også: [[Hjelp:Hvordan skrive biografier?|Korleis skrive biografiar på Lokalhistoriewiki?]]''<br /> | |||
<onlyinclude>{{thumb høyre|Kristen O Dagsgard.JPG|Kristen O. Dagsgard, fødd i [[Skjåk]] 1864. Han utvandra til USA i 1884 og arbeidde som kokk der. Hans biografi – som ikkje er skriven - kunne gjere sitt til å kaste lys over mange og vidsveimde historiske fenomen og prosessar. Det er verdshistoriske, lokalhistoriske, psykohistoriske, kjønnshistoriske og mange andre historiske forklaringar på at Kristen kunne la seg avbilde i dette yrket på det tidspunktet på den staden.}} | <onlyinclude>{{thumb høyre|Kristen O Dagsgard.JPG|Kristen O. Dagsgard, fødd i [[Skjåk]] 1864. Han utvandra til USA i 1884 og arbeidde som kokk der. Hans biografi – som ikkje er skriven - kunne gjere sitt til å kaste lys over mange og vidsveimde historiske fenomen og prosessar. Det er verdshistoriske, lokalhistoriske, psykohistoriske, kjønnshistoriske og mange andre historiske forklaringar på at Kristen kunne la seg avbilde i dette yrket på det tidspunktet på den staden.}} | ||
'''[[ | '''[[Hjelp:Biografi|Biografi]]''' kjem av gresk ''bios'' = liv og ''graphikos'' = skriving, teikning, og tyder altså heilt bokstaveleg «livsskildring», framstilling av ei livshistorie. Biografi er både ein ''litterær sjanger'' (med talrike undersjangrar) og ein ''fagdisiplin'' eller metode innan fleire vitskapsfelt som historie, kunst- og litteraturhistorie, og livsløpsgjennomgang er viktig også innan fag som psykologi og medisin. Ein viktig variant er sjølvbiografien, der biografen sjølv både er emne for og hovudkjelde til framstillinga. To eller fleire (ofte mange) personar kan få sine liv framstilte i ymse former for kollektive biografiar (gruppebiografiar, samlebiografiar m.m.). Utanom det dokumentariske og vitskaplege har biografien hatt ulike føremål og funksjonar gjennom tidene: religiøse, moralske, oppsedande, nasjonsbyggande, politiske, underhaldningsmessige osv.</onlyinclude> | ||
== Typologi, føremål og funksjonar == | == Typologi, føremål og funksjonar == | ||
| Linje 8: | Linje 9: | ||
Tradisjonelt er det vidkjende personar som helst blir gjorde til gjenstand for biografiar i bokform, oppslag i leksika, spelefilmar («biopics»), «dokudrama» på fjernsyn osv. Men innan sosialhistorie, kulturhistorie og andre fagdisiplinar, og ikkje minst i lokalhistorisk samanheng, vil også mindre kjende og «ubetydelege» personars livsløp og livsgjerning ha interesse. | Tradisjonelt er det vidkjende personar som helst blir gjorde til gjenstand for biografiar i bokform, oppslag i leksika, spelefilmar («biopics»), «dokudrama» på fjernsyn osv. Men innan sosialhistorie, kulturhistorie og andre fagdisiplinar, og ikkje minst i lokalhistorisk samanheng, vil også mindre kjende og «ubetydelege» personars livsløp og livsgjerning ha interesse. | ||
Innan lokalhistoria finn vi biografiar mest i det mindre formatet, formidla som artiklar i årbøker og på Internett, og som massebiografiar i sjangeren [[ | Innan lokalhistoria finn vi biografiar mest i det mindre formatet, formidla som artiklar i årbøker og på Internett, og som massebiografiar i sjangeren [[Hjelp:Gards- og slektshistorie|gards- og slektshistorie]].</onlyinclude> | ||
=== Dokumentarisk biografi versus fiksjonsbiografi === | === Dokumentarisk biografi versus fiksjonsbiografi === | ||
Som historiefagleg disiplin er det den dokumentariske biografien som har hovudfokus, dvs. framstillingar som er baserte på kjeldefunderte og etterprøvbare kjensgjerningar. Men også fiksjonsbiografiar (skjønnlitterære framstillingar) kan vere av interesse for faghistoria. Fiksjonsbiografiar er ikkje historisk forsking, men er å sjå som kulturhistoriske kjelder av [[ | Som historiefagleg disiplin er det den dokumentariske biografien som har hovudfokus, dvs. framstillingar som er baserte på kjeldefunderte og etterprøvbare kjensgjerningar. Men også fiksjonsbiografiar (skjønnlitterære framstillingar) kan vere av interesse for faghistoria. Fiksjonsbiografiar er ikkje historisk forsking, men er å sjå som kulturhistoriske kjelder av [[Hjelp:Kildekritikk#Levning og beretning|leivningskarakter]]. Klassiske heltesoger, mellomalderske helgenbiografiar og martyrforteljingar, lokale segner om «kjempor i bygda» så vel som moderne biografiske dokumentarromanar fortel mykje om ideal, tenkjemåtar og førestillingar i forteljarens/biografens samtid og miljø. | ||
Også den dokumentariske biografien deler seg opp i ei mengd undergrupper av sjangrar, format og publiseringsmåtar: monografiar, leksikonartiklar, samlebiografiar (nasjonale biografiske leksika, yrkesbiografiar o.l.), «historiske-», «litterære-» og «politiske» biografiar m.m.m.<ref>Sjå t.d. Egeland, M. 2000: 88-97</ref> Ikkje minst grupperer dei seg i ymse kategoriar ut frå kva det blir lagt mest vekt på av dei mange faser og aspekt som knyter seg til kvart eit menneskeliv: Kva skjedde med vedkomande på alle dei ulike stadiar av livet frå fødsel til død? Kva levde dei av, kva fekk han eller ho utretta? Kva omgivnader levde dei i – familie og heimstad, nasjon og etnisk gruppe, historisk epoke osv - , og korleis påverka han eller ho sine eigne omgivnader? Korleis var dette mennesket som person, og kva gjorde at vedkomande vart nettopp slik? | Også den dokumentariske biografien deler seg opp i ei mengd undergrupper av sjangrar, format og publiseringsmåtar: monografiar, leksikonartiklar, samlebiografiar (nasjonale biografiske leksika, yrkesbiografiar o.l.), «historiske-», «litterære-» og «politiske» biografiar m.m.m.<ref>Sjå t.d. Egeland, M. 2000: 88-97</ref> Ikkje minst grupperer dei seg i ymse kategoriar ut frå kva det blir lagt mest vekt på av dei mange faser og aspekt som knyter seg til kvart eit menneskeliv: Kva skjedde med vedkomande på alle dei ulike stadiar av livet frå fødsel til død? Kva levde dei av, kva fekk han eller ho utretta? Kva omgivnader levde dei i – familie og heimstad, nasjon og etnisk gruppe, historisk epoke osv - , og korleis påverka han eller ho sine eigne omgivnader? Korleis var dette mennesket som person, og kva gjorde at vedkomande vart nettopp slik? | ||
| Linje 65: | Linje 66: | ||
Vi definerer massebiografi slik: Livsløpsskildringar for eit større tal menneske skrivne med det føremålet å framstille ein historisk heilskap som er noko anna og meir enn summen av dei enkeltbiografiane som er tekne med. | Vi definerer massebiografi slik: Livsløpsskildringar for eit større tal menneske skrivne med det føremålet å framstille ein historisk heilskap som er noko anna og meir enn summen av dei enkeltbiografiane som er tekne med. | ||
Ei slektshistorie skal framstille den biologisk- og konvensjonsbestemte «slekta» som såvoren, ikkje berre portrettere færre eller fleire av dei som er knytta til denne. [[ | Ei slektshistorie skal framstille den biologisk- og konvensjonsbestemte «slekta» som såvoren, ikkje berre portrettere færre eller fleire av dei som er knytta til denne. [[Hjelp:Gards- og slektshistorie|Gards- og slektshistorie]] er eit ganske reindyrka døme på kva som meinest med massebiografi her. Slike verk skal danne ein heilskap som i likskap med slektshistoria har biologiske slektskapsforhold som ei ramme (sentrert om foreldre-born), men som til forskjell frå slektshistoria er geografisk avgrensa, knytta til bustad (heim), grend og bygd, og for den saks skuld også tettstader og jamvel bydelar/byar. | ||
Det er det tilsikta heilskapsdannande føremålet som gjer at vi ikkje inkluderer samlebiografien i massebiografiomgrepet. Men samle- og massebiografi deler den eigenskapen at dei dannar eit kjeldegrunnlag som kan aggregerast til statistikk over og tolkingar av sosial- og kulturhistoriske gruppefenomen, også andre fenomen enn det massebiografien har som føremål å belyse. Massebiografien som historisk metode blir kalla ''[[prosopografi]]'', som blir nærare omtala nedanfor. | Det er det tilsikta heilskapsdannande føremålet som gjer at vi ikkje inkluderer samlebiografien i massebiografiomgrepet. Men samle- og massebiografi deler den eigenskapen at dei dannar eit kjeldegrunnlag som kan aggregerast til statistikk over og tolkingar av sosial- og kulturhistoriske gruppefenomen, også andre fenomen enn det massebiografien har som føremål å belyse. Massebiografien som historisk metode blir kalla ''[[prosopografi]]'', som blir nærare omtala nedanfor. | ||
| Linje 129: | Linje 130: | ||
Nye digitale medium har gjort moglegheitene for lokalhistorisk biografi monaleg større, både kva gjeld omfang, utvida bruksområde og metodisk raffinement. Det gjeld ikkje minst nettstader som lokalhistoriewiki.no. | Nye digitale medium har gjort moglegheitene for lokalhistorisk biografi monaleg større, både kva gjeld omfang, utvida bruksområde og metodisk raffinement. Det gjeld ikkje minst nettstader som lokalhistoriewiki.no. | ||
Krysstilvsingar (lenkingar) banar veg for prosopografien og kan vere eit nyttig instrument for [[ | Krysstilvsingar (lenkingar) banar veg for prosopografien og kan vere eit nyttig instrument for [[Hjelp:nettverksanalyse|nettverksanalyse]]. | ||
Samskriving av artiklar («crowd sourcing»)<ref>[http://no.wikipedia.org/wiki/Crowdsourcing Wikipedia]</ref> gjev for det fyrste praktiske utvegar til mangesidige og utdjupande framstillingar. Den eine lokalhistorikaren kjenner presten frå sitt prestegjeld, ein annan kan gjere greie for same prestens framferd i andre kall. ''Ein'' kjenner diktarens oppvekst frå sin eigen heimstad, ein annan har god innsikt i forfattarskapet. | Samskriving av artiklar («crowd sourcing»)<ref>[http://no.wikipedia.org/wiki/Crowdsourcing Wikipedia]</ref> gjev for det fyrste praktiske utvegar til mangesidige og utdjupande framstillingar. Den eine lokalhistorikaren kjenner presten frå sitt prestegjeld, ein annan kan gjere greie for same prestens framferd i andre kall. ''Ein'' kjenner diktarens oppvekst frå sin eigen heimstad, ein annan har god innsikt i forfattarskapet. | ||
| Linje 162: | Linje 163: | ||
[[Kategori:Historiografi]] | [[Kategori:Historiografi]] | ||
[[Kategori:Metode]] | [[Kategori:Metode]] | ||
{{F2}} | {{F2}}{{ikke koord}} | ||
{{Klasserommet}} | |||
{{nn}} | |||