Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
Språkvask
(onlyinclude for å fikse forside-look) |
(Språkvask) |
||
| Linje 6: | Linje 6: | ||
Sjangermessig høyrer biografien i hovudsak sakprosaen til, og den figurerer innan både den eigentlege faglitteraturen og som meir populære, journalistisk prega framstillingar. Men biografiar kan også framstillast som fiksjon, dvs. skjønnlitterært i t.d. romanar og dramatiserte former. Eit slåande døme på dette er [[Karl Ove Knausgårds]] ''Min kamp'' 1-6 (sluttført 2011). Det er ein skjønnlitterær variant i analogi med fleire av dei dokumentariske biografitypane som blir omtala nedanfor: sjølvbiografi, gruppebiografi og relasjonsbiografi. <onlyinclude>Mange kjende historiske personars livsløp, verk og personlegdom er forsøkt framstilt i skjønnlitterære former, som romanar, forteljingar for born osv., gjerne med eit underliggjande oppdragande føremål. Klassiske heltesoger og helgenforteljingar er skjønnlitterære verk. | Sjangermessig høyrer biografien i hovudsak sakprosaen til, og den figurerer innan både den eigentlege faglitteraturen og som meir populære, journalistisk prega framstillingar. Men biografiar kan også framstillast som fiksjon, dvs. skjønnlitterært i t.d. romanar og dramatiserte former. Eit slåande døme på dette er [[Karl Ove Knausgårds]] ''Min kamp'' 1-6 (sluttført 2011). Det er ein skjønnlitterær variant i analogi med fleire av dei dokumentariske biografitypane som blir omtala nedanfor: sjølvbiografi, gruppebiografi og relasjonsbiografi. <onlyinclude>Mange kjende historiske personars livsløp, verk og personlegdom er forsøkt framstilt i skjønnlitterære former, som romanar, forteljingar for born osv., gjerne med eit underliggjande oppdragande føremål. Klassiske heltesoger og helgenforteljingar er skjønnlitterære verk. | ||
Tradisjonelt er det vidkjende personar som helst blir gjorde til gjenstand for biografiar i bokform, oppslag i leksika, | Tradisjonelt er det vidkjende personar som helst blir gjorde til gjenstand for biografiar i bokform, oppslag i leksika, spelefilmar («biopics»), «dokudrama» på fjernsyn osv. Men innan sosialhistorie, kulturhistorie og andre fagdisiplinar, og ikkje minst i lokalhistorisk samanheng, vil også mindre kjende og «ubetydelege» personars livsløp og livsgjerning ha interesse. | ||
Innan lokalhistoria finn vi biografiar mest i det mindre formatet, formidla som artiklar i årbøker og på Internett, og som massebiografiar i sjangeren [[Metode:Gards- og slektshistorie|gards- og slektshistorie]].</onlyinclude> | Innan lokalhistoria finn vi biografiar mest i det mindre formatet, formidla som artiklar i årbøker og på Internett, og som massebiografiar i sjangeren [[Metode:Gards- og slektshistorie|gards- og slektshistorie]].</onlyinclude> | ||
| Linje 13: | Linje 13: | ||
Som historiefagleg disiplin er det den dokumentariske biografien som har hovudfokus, dvs. framstillingar som er baserte på kjeldefunderte og etterprøvbare kjensgjerningar. Men også fiksjonsbiografiar (skjønnlitterære framstillingar) kan vere av interesse for faghistoria. Fiksjonsbiografiar er ikkje historisk forsking, men er å sjå som kulturhistoriske kjelder av [[Metode:Kildekritikk#Levning og beretning|leivningskarakter]]. Klassiske heltesoger, mellomalderske helgenbiografiar og martyrforteljingar, lokale segner om «kjempor i bygda» så vel som moderne biografiske dokumentarromanar fortel mykje om ideal, tenkjemåtar og førestillingar i forteljarens/biografens samtid og miljø. | Som historiefagleg disiplin er det den dokumentariske biografien som har hovudfokus, dvs. framstillingar som er baserte på kjeldefunderte og etterprøvbare kjensgjerningar. Men også fiksjonsbiografiar (skjønnlitterære framstillingar) kan vere av interesse for faghistoria. Fiksjonsbiografiar er ikkje historisk forsking, men er å sjå som kulturhistoriske kjelder av [[Metode:Kildekritikk#Levning og beretning|leivningskarakter]]. Klassiske heltesoger, mellomalderske helgenbiografiar og martyrforteljingar, lokale segner om «kjempor i bygda» så vel som moderne biografiske dokumentarromanar fortel mykje om ideal, tenkjemåtar og førestillingar i forteljarens/biografens samtid og miljø. | ||
Også den dokumentariske biografien deler seg opp i ei mengd undergrupper av sjangrar, format og publiseringsmåtar: monografiar, leksikonartiklar, samlebiografiar (nasjonale biografiske leksika, yrkesbiografiar o.l.), «historiske-», «litterære-» og «politiske» biografiar m.m.m.<ref>Sjå t.d. Egeland, M. 2000: 88-97</ref> Ikkje minst grupperer dei seg i ymse kategoriar ut frå kva det blir lagt mest vekt på av dei mange faser og aspekt som knyter seg til | Også den dokumentariske biografien deler seg opp i ei mengd undergrupper av sjangrar, format og publiseringsmåtar: monografiar, leksikonartiklar, samlebiografiar (nasjonale biografiske leksika, yrkesbiografiar o.l.), «historiske-», «litterære-» og «politiske» biografiar m.m.m.<ref>Sjå t.d. Egeland, M. 2000: 88-97</ref> Ikkje minst grupperer dei seg i ymse kategoriar ut frå kva det blir lagt mest vekt på av dei mange faser og aspekt som knyter seg til kvart eit menneskeliv: Kva skjedde med vedkomande på alle dei ulike stadiar av livet frå fødsel til død? Kva levde dei av, kva fekk han eller ho utretta? Kva omgivnader levde dei i – familie og heimstad, nasjon og etnisk gruppe, historisk epoke osv - , og korleis påverka han eller ho sine eigne omgivnader? Korleis var dette mennesket som person, og kva gjorde at vedkomande vart nettopp slik? | ||
Det finst knapt døme på reindyrka kategoriar av biografiar sorterte etter ovanståande emnerekkje. Skildringa av eit liv må nesten med nødvende ha med noko av alt. Men det er store skilnader i kva det blir lagt vekt på, og som oftast er vektlegginga resultat av medvitne, meir eller mindre reflekterte val og føremål hjå biografen. | Det finst knapt døme på reindyrka kategoriar av biografiar sorterte etter ovanståande emnerekkje. Skildringa av eit liv må nesten med nødvende ha med noko av alt. Men det er store skilnader i kva det blir lagt vekt på, og som oftast er vektlegginga resultat av medvitne, meir eller mindre reflekterte val og føremål hjå biografen. | ||
| Linje 51: | Linje 51: | ||
Når det er snakk om biografiar over fleire hovudpersonar i eitt og same verk, har omgrepa lett for å flyte over i kvarandre. Ein mogleg systematikk ligg i nedanståande skilje mellom gruppe-, samle- og massebiografi. | Når det er snakk om biografiar over fleire hovudpersonar i eitt og same verk, har omgrepa lett for å flyte over i kvarandre. Ein mogleg systematikk ligg i nedanståande skilje mellom gruppe-, samle- og massebiografi. | ||
==== Gruppebiografi ==== | ==== Gruppebiografi («familiehistorie») ==== | ||
Ein gruppebiografi fokuserer fleire personar i ei samla, heilskapleg framstilling. Knut Kjeldstadlis ''Mine fire besteforeldre: en familiefortelling om framveksten av det moderne Norge'' (2010) er eit døme på dette, der noregshistoria og slektskapsforholdet til forfattaren er det som skaper heilskapen. Kjeldstadli kallar sjølv denne boka «de sosiale typenes biografi», der dei einskilde livshistoriene blir knytta til breie samfunnsprosessar.<ref>Kjeldstadli, K. 2010:12.</ref> | Ein gruppebiografi fokuserer fleire personar i ei samla, heilskapleg framstilling. Knut Kjeldstadlis ''Mine fire besteforeldre: en familiefortelling om framveksten av det moderne Norge'' (2010) er eit døme på dette, der noregshistoria og slektskapsforholdet til forfattaren er det som skaper heilskapen. Kjeldstadli kallar sjølv denne boka «de sosiale typenes biografi», der dei einskilde livshistoriene blir knytta til breie samfunnsprosessar.<ref>Kjeldstadli, K. 2010:12.</ref> | ||
| Linje 57: | Linje 57: | ||
==== Relasjonsbiografi ==== | ==== Relasjonsbiografi ==== | ||
Dersom liv og personlegdom hos hovudpersonane blir systematisk analysert gjennom sitt personlege forhold til kvarandre, kan vi med historikaren Inger Elisabeth Havet kalle det ein ''relasjonsbiografi''. Haavets ''Nina Grieg. Kunstner- og kunstnerhustru'' (doktoravhandling, fyrst utgitt som bok i popularisert form), er eit medvite forsøk på å utprøve og utvikle denne sjangeren som historisk-biografisk metode.<ref>Jf. Possing, B. 1999:527.</ref> Omgrepet gjev venteleg best meining der det dreiar seg om tette psykologiske band, som i parforhold og familierelasjonar. Relasjonsbiografiar er ein variant av gruppebiografiar, med det atterhaldet at det ofte vil dreie seg om dobbeltportrett, ikkje større grupper. | Dersom liv og personlegdom hos hovudpersonane blir systematisk analysert gjennom sitt personlege forhold til kvarandre, kan vi med historikaren Inger Elisabeth Havet kalle det ein ''relasjonsbiografi''. Haavets ''Nina Grieg. Kunstner- og kunstnerhustru'' (doktoravhandling, fyrst utgitt som bok i popularisert form), er eit medvite forsøk på å utprøve og utvikle denne sjangeren som historisk-biografisk metode.<ref>Jf. Possing, B. 1999:527.</ref> Omgrepet gjev venteleg best meining der det dreiar seg om tette psykologiske band, som i parforhold og familierelasjonar. Rivaltilhøve vil stundom kunne falle inn under omgrepet (Scott og Amundsen?). Relasjonsbiografiar er ein variant av gruppebiografiar, med det atterhaldet at det ofte vil dreie seg om dobbeltportrett, ikkje større grupper. | ||
==== Samlebiografi ==== | ==== Samlebiografi («biografisk leksikon»)==== | ||
Nemninga samlebiografi reserverer vi for verk der fleire (mange) biografiar/sjølvbiografiar er samla i eitt og same verk, men der artiklane om dei einskilde personane er innbyrdes uavhengige av kvarandre. Dei står på eigne bein, bortsett frå at dei som oftast er skrivne etter ein gjeven felles mal. Dei som blir omtala har heller ikkje nødvendigvis noko med kvarandre å gjere, anna enn at dei deler berømmelse, yrke eller noko anna som måtte vere påskotet til å samle nettopp desse personane i eitt og same verk. Biografiane i slike samleverk er typisk alfabetisk ordna. ''[[Norsk biografisk leksikon]]'' er eit slåande døme. Serien ''[[Studentene fra (årstal)]]'' er samlebiografiar over personar med [[examen artium]]. Dei mange yrkesrelaterte samleverka likeså: ''[[Norske skulefolk]]'', [[Olai Ovenstad]]s offisersbiografiar og liknande. Andre samlebiografiar er slike som ''[[Nordmenn i fangenskap 1940-1945]]'', ''[[Våre falne 1939-1945]]'' osv. | Nemninga samlebiografi reserverer vi for verk der fleire (mange) biografiar/sjølvbiografiar er samla i eitt og same verk, men der artiklane om dei einskilde personane er innbyrdes uavhengige av kvarandre. Dei står på eigne bein, bortsett frå at dei som oftast er skrivne etter ein gjeven felles mal. Dei som blir omtala har heller ikkje nødvendigvis noko med kvarandre å gjere, anna enn at dei deler berømmelse, yrke eller noko anna som måtte vere påskotet til å samle nettopp desse personane i eitt og same verk. Biografiane i slike samleverk er typisk alfabetisk ordna. ''[[Norsk biografisk leksikon]]'' er eit slåande døme. Serien ''[[Studentene fra (årstal)]]'' er samlebiografiar (i stor mon innsende sjølvbiografiar) over personar med [[examen artium]]. Dei mange yrkesrelaterte samleverka likeså: ''[[Norske skulefolk]]'', [[Olai Ovenstad]]s offisersbiografiar og liknande. Andre samlebiografiar er slike som ''[[Nordmenn i fangenskap 1940-1945]]'', ''[[Våre falne 1939-1945]]'' osv. | ||
==== Massebiografi ==== | ==== Massebiografi («gard- og slekt») ==== | ||
Vi definerer massebiografi slik: Livsløpsskildringar for eit større antal menneske skrivne med det føremålet å framstille ein historisk heilskap som er noko anna og meir enn summen av dei enkeltbiografiane som er tekne med. | |||
Ei slektshistorie skal framstille den biologisk | Ei slektshistorie skal framstille den biologisk- og konvensjonsbestemte «slekta» som såvoren, ikkje berre portrettere færre eller fleire av dei som er knytta til denne. [[Metode:Gards- og slektshistorie|Gards- og slektshistorie]] er eit ganske reindyrka døme på kva som meinest med massebiografi her. Slike verk skal danne ein heilskap som i likskap med slektshistoria har biologiske slektskapsforhold som ei ramme (sentrert om foreldre-born), men som til forskjell frå slektshistoria er geografisk avgrensa, knytta til bustad (heim), grend og bygd, og for den saks skuld også tettstader og jamvel bydelar/byar. | ||
Det er det heilskapsdannande føremålet som gjer at vi ikkje inkluderer samlebiografien i massebiografiomgrepet. Men samle- og massebiografi deler den eigenskapen at dei dannar eit kjeldegrunnlag som kan aggregerast til statistikk over og tolkingar av sosial- og kulturhistoriske gruppefenomen, også andre fenomen enn det massebiografien har som føremål å belyse. Massebiografien som historisk metode blir kalla ''[[prosopografi]]'', som blir nærare omtala nedanfor. | Det er det heilskapsdannande føremålet som gjer at vi ikkje inkluderer samlebiografien i massebiografiomgrepet. Men samle- og massebiografi deler den eigenskapen at dei dannar eit kjeldegrunnlag som kan aggregerast til statistikk over og tolkingar av sosial- og kulturhistoriske gruppefenomen, også andre fenomen enn det massebiografien har som føremål å belyse. Massebiografien som historisk metode blir kalla ''[[prosopografi]]'', som blir nærare omtala nedanfor. | ||