Veiledere, Administratorer
164 188
redigeringer
m
Teksterstatting – «hadde hadde» til «hadde»
(korr) |
m (Teksterstatting – «hadde hadde» til «hadde») |
||
| (17 mellomliggende versjoner av 6 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 3: | Linje 3: | ||
| bgfarge = | | bgfarge = | ||
| navn = Brotteli | | navn = Brotteli | ||
| bilde = | | bilde = Brotteli 1.jpg | ||
| bildetekst = | | bildetekst = Brotteli etter oppdemminga av Bossvatn.{{byline|Folke Nesland}} | ||
| altnavn = | | altnavn = | ||
| førstnevnt = | | førstnevnt = | ||
| Linje 12: | Linje 12: | ||
| sokn = [[Bykle sokn|Bykle]] | | sokn = [[Bykle sokn|Bykle]] | ||
| kommune = [[Bykle kommune|Bykle]] | | kommune = [[Bykle kommune|Bykle]] | ||
| fylke = [[ | | fylke = [[Agder fylke|Agder]] | ||
| gnr = 7 | | gnr = 7 | ||
| bnr = 1 | | bnr = 1 | ||
| Linje 21: | Linje 21: | ||
| postnr = | | postnr = | ||
}} | }} | ||
<onlyinclude>{{thumb|Brotteli 2.jpg|Brotteli ein gong mellom 1903 og 1910. Frå Setesdalsmuseet.|August Abrahamson}} | |||
'''[[Brotteli (Bykle gnr 7)|Brotteli]]''' ligg heilt i vestre enden av [[Nordbygdi (Bykle)|Nordbygdi]] og inst i [[Bossvatn]] i [[Bykle kommune]]. Garden er bratt og går heilt ned mot [[Brotteliåni]]. Lenger ut, ned mot vatnet, var det flatare jorde, men desse vart neddemde i vassdragsreguleringa i 1978. Dei fyrste husa sto etter alt å døme oppå flaten i øvre enden av jordet. Her står framleis grunnmuren av ei husrekkje på over 24 meter. C14-dateringar viser at denne går attende til 1600-åra. | '''[[Brotteli (Bykle gnr 7)|Brotteli]]''' ligg heilt i vestre enden av [[Nordbygdi (Bykle)|Nordbygdi]] og inst i [[Bossvatn]] i [[Bykle kommune]]. Garden er bratt og går heilt ned mot [[Brotteliåni]]. Lenger ut, ned mot vatnet, var det flatare jorde, men desse vart neddemde i vassdragsreguleringa i 1978. Dei fyrste husa sto etter alt å døme oppå flaten i øvre enden av jordet. Her står framleis grunnmuren av ei husrekkje på over 24 meter. C14-dateringar viser at denne går attende til 1600-åra. | ||
| Linje 29: | Linje 30: | ||
Den gamle landskylda på garden var sett til 1/2 hud. Etter landskyldrekninga i Bykle i eldre tid svarar 1/2 hud til 12 nottungar, 6 kalveskinn eller 2 geiteskinn. Då det vart sett på ny skyld i [[1838-matrikkelen]] vart Brotteli tildela 1 dalar 2 ort og 11 skilling, og i 1886 vart skyldverdet sett til 2,07 nye skyldmark. | Den gamle landskylda på garden var sett til 1/2 hud. Etter landskyldrekninga i Bykle i eldre tid svarar 1/2 hud til 12 nottungar, 6 kalveskinn eller 2 geiteskinn. Då det vart sett på ny skyld i [[1838-matrikkelen]] vart Brotteli tildela 1 dalar 2 ort og 11 skilling, og i 1886 vart skyldverdet sett til 2,07 nye skyldmark. | ||
Garden er nokså gamal, og eit brev frå 1614 peikar mot mellomalderbusetnad. Dette kjem me straks attende til. I nyare tid finn me ingen oppsitjarar nemnde fyrr i året 1622, men eigarar får me vita om litt tidlegare. | Garden er nokså gamal, og eit brev frå 1614 peikar mot mellomalderbusetnad. Dette kjem me straks attende til. I nyare tid finn me ingen oppsitjarar nemnde fyrr i året 1622, men eigarar får me vita om litt tidlegare.</onlyinclude> | ||
Det er i det nemnde brevet frå 1614, der Olav Taraldsson på Brokke kunngjer at han sjølv og Gjermund, verfar hans, saman med Dreng Vetlesson Hoftuft og Lidvard og Torgrim Heggland, | Det er i det nemnde brevet frå 1614, der Olav Taraldsson på Brokke kunngjer at han sjølv og Gjermund, verfar hans, saman med Dreng Vetlesson Hoftuft og Lidvard og Torgrim Heggland, har selt øydegarden Brotteli til Bjørgulv Nesland for til saman 24 riksdalar. Dette tyder kanskje på skyldskap mellom ættene på [[Nesland (Bykle gnr 10)|Nesland]], Brokke, Hoftuft og Heggland kring år 1600, men det har me ikkje grunnlag for å greie nærare ut. | ||
har selt øydegarden Brotteli til Bjørgulv Nesland for til saman 24 riksdalar. Dette tyder kanskje på skyldskap mellom ættene på [[Nesland (Bykle gnr 10)|Nesland]], Brokke, Hoftuft og Heggland kring år 1600, men det har me ikkje grunnlag for å greie nærare ut. | |||
Derimot må me avgjera kva det tyder at garden vert kalla «[[øydegard]]», for det er ikkje utan vidare klårt: Anten er det ein gard som står tom, eller så er det ein gard der det vert ytt «ødegaards skat», dvs. fjerdeparten av skatten for ein «[[fullgard]]». I dette tilfellet oppfattar me det slik at meininga må vera at garden var folketom då brevet vart skrive, ettersom me ikkje finn han nemnd i noka skatteliste fyrr 8 år seinare. Men ein matrikulert gard utan busetnad lyt sjølvsagt ha vore busett fyrr i tida. Då vert omtalen i brevet frå 1614 ein indikasjon på at Brotteli sannsynlegvis var busett i høgmellomalderen, men hadde stått tomt i lange tider, helst sidan [[Svartedauden]] (1349/50). | Derimot må me avgjera kva det tyder at garden vert kalla «[[øydegard]]», for det er ikkje utan vidare klårt: Anten er det ein gard som står tom, eller så er det ein gard der det vert ytt «ødegaards skat», dvs. fjerdeparten av skatten for ein «[[fullgard]]». I dette tilfellet oppfattar me det slik at meininga må vera at garden var folketom då brevet vart skrive, ettersom me ikkje finn han nemnd i noka skatteliste fyrr 8 år seinare. Men ein matrikulert gard utan busetnad lyt sjølvsagt ha vore busett fyrr i tida. Då vert omtalen i brevet frå 1614 ein indikasjon på at Brotteli sannsynlegvis var busett i høgmellomalderen, men hadde stått tomt i lange tider, helst sidan [[Svartedauden]] (1349/50). | ||
| Linje 54: | Linje 54: | ||
:* Olav, f ca 1650, sjå [[Mosdøl (Bykle gnr 13/3)|Mosdøl]], bnr 3 | :* Olav, f ca 1650, sjå [[Mosdøl (Bykle gnr 13/3)|Mosdøl]], bnr 3 | ||
Ingen av konene av Svein er såleis omtala i kjeldene at det er råd å identifisere dei skikkeleg. At han var gift to vender, og at andre kona heitte Jorunn, går fram av skiftet frå 1666. At den fyrste kona var dotter av Bjørgulv Tallaksson Nesland, går fram av at Svein åtte ein systerpart på Nesland i 1624, men kvar Jorunn | Ingen av konene av Svein er såleis omtala i kjeldene at det er råd å identifisere dei skikkeleg. At han var gift to vender, og at andre kona heitte Jorunn, går fram av skiftet frå 1666. At den fyrste kona var dotter av Bjørgulv Tallaksson Nesland, går fram av at Svein åtte ein systerpart på Nesland i 1624, men kvar Jorunn stamme frå er på vona. | ||
Ettersom Ånund Sveinsson ikkje er nemnd på 1660-talet, og ingen erving etter han er omtala i skiftet frå 1666, vil me tru at han var død fyre 1660, og at han ikkje hadde born som livde opp. I bolken om Bratteland har me sett fram ei gjeting om at han kan ha budd på den garden nokre år på 1650-talet. | Ettersom Ånund Sveinsson ikkje er nemnd på 1660-talet, og ingen erving etter han er omtala i skiftet frå 1666, vil me tru at han var død fyre 1660, og at han ikkje hadde born som livde opp. I bolken om Bratteland har me sett fram ei gjeting om at han kan ha budd på den garden nokre år på 1650-talet. | ||
| Linje 110: | Linje 110: | ||
Stor velstand var det vel ikkje i Brotteli i 1735, men der var ikkje gjeld heller. Garden vart verdsett til 48 dalar, og med lausøyren kom eiga opp i 120. Buskapen var hest, 5 kyr, 2 ungdyr, 12 sauer og 2 geiter. | Stor velstand var det vel ikkje i Brotteli i 1735, men der var ikkje gjeld heller. Garden vart verdsett til 48 dalar, og med lausøyren kom eiga opp i 120. Buskapen var hest, 5 kyr, 2 ungdyr, 12 sauer og 2 geiter. | ||
Tallak Folkesson (y.) vart berre 20 år. Men året fyre han døydde rakk han å få ei dotter, som vart døypt Birgit. Mora heitte Birgit Olavsdotter, og kan kanskje vera den same som nokre år seinare vart gift med Olav Tallaksson Dysje (sjå Bjones), men kvar denne Birgit | Tallak Folkesson (y.) vart berre 20 år. Men året fyre han døydde rakk han å få ei dotter, som vart døypt Birgit. Mora heitte Birgit Olavsdotter, og kan kanskje vera den same som nokre år seinare vart gift med Olav Tallaksson Dysje (sjå Bjones), men kvar denne Birgit kom frå har me ikkje funne ut, og dottera Birgit Tallaksdotter har me ikkje funne spor av etter at ho vart døypt. | ||
Jon Folkesson fekk i 1734 dottera Ingebjørg med Sigrid Tallaksdotter Bratteland, ei dotter åt Tallak Andresson Bratteland og kona, Gunhild Olavsdotter. Etter det som vart opplyst på tinget, då saka var framme der, var Jon og Sigrid tremenningar. Dermed kan me gå ut ifrå at dei hadde anten ein sams oldefar eller ei sams oldemor. Korleis denne skyldskapen eigentleg heng i hop er likevel uråd å finne ut, dertil har me for mange ukjende koner i dei eldre generasjonane både på Bratteland og her på garden. Ingebjørg Jonsdotter vart i 1756 gift med Olav Åsmundsson Berdalen. Desse kom sidan til å bu på plassen [[Strandestøyl under Brotteli]], og vert nærare omtala der. | Jon Folkesson fekk i 1734 dottera Ingebjørg med Sigrid Tallaksdotter Bratteland, ei dotter åt Tallak Andresson Bratteland og kona, Gunhild Olavsdotter. Etter det som vart opplyst på tinget, då saka var framme der, var Jon og Sigrid tremenningar. Dermed kan me gå ut ifrå at dei hadde anten ein sams oldefar eller ei sams oldemor. Korleis denne skyldskapen eigentleg heng i hop er likevel uråd å finne ut, dertil har me for mange ukjende koner i dei eldre generasjonane både på Bratteland og her på garden. Ingebjørg Jonsdotter vart i 1756 gift med Olav Åsmundsson Berdalen. Desse kom sidan til å bu på plassen [[Strandestøyl under Brotteli]], og vert nærare omtala der. | ||
| Linje 192: | Linje 192: | ||
Tone Hallvardsdotter kom frå [[Mosdøl (Bykle gnr 13)|Mosdøl]]. Foreldra hennes var Hallvard Ånundsson Tveiten og kona, Ingebjørg Drengsdotter, fødd Byklum. | Tone Hallvardsdotter kom frå [[Mosdøl (Bykle gnr 13)|Mosdøl]]. Foreldra hennes var Hallvard Ånundsson Tveiten og kona, Ingebjørg Drengsdotter, fødd Byklum. | ||
Hallvard Andresson gifte seg med Jorunn Mikkelsdotter Nesland i 1883. Ho var dotter åt Mikkel Torkjellsson Rygnestad og kona, Gunhild Arnesdotter, fødd Flateland. Foreldra hadde | Hallvard Andresson gifte seg med Jorunn Mikkelsdotter Nesland i 1883. Ho var dotter åt Mikkel Torkjellsson Rygnestad og kona, Gunhild Arnesdotter, fødd Flateland. Foreldra hadde kaupt Systog Nesland hjå Knut Gunnarsson Nesland i 1863, men flutte ikkje dit, anna berre heldt fram med å leige bruket bort til Tallak Hallvardsson Nesland, som hadde vore bruksmann der sidan 1855. Hallvard og Jorunn åtte Systog i åra 1884 til 1889, og budde der i denne tida. I 1889 selde dei bruket sitt til Olav Tarjeisson Sanden, og drog til USA året etter. At desse hadde reist fyre, var nok ein av grunnane til at dei fleste av borna frå Brotteli i den neste ættleden, borna åt Jon Andresson, sidan kom til å emigrere. | ||
kaupt Systog Nesland hjå Knut Gunnarsson Nesland i 1863, men flutte ikkje dit, anna berre heldt fram med å leige bruket bort til Tallak Hallvardsson Nesland, som hadde vore bruksmann der sidan 1855. Hallvard og Jorunn åtte Systog i åra 1884 til 1889, og budde der i denne tida. I 1889 selde dei bruket sitt til Olav Tarjeisson Sanden, og drog til USA året etter. At desse hadde reist fyre, var nok ein av grunnane til at dei fleste av borna frå Brotteli i den neste ættleden, borna åt Jon Andresson, sidan kom til å emigrere. | |||
I 1865 hadde dei i Brotteli 2 hestar, 9 kyr, 21 sauer og 15 geiter. Sånaden på garden var 5 tunner bygg og 7 tunner [[jordeple]]. | I 1865 hadde dei i Brotteli 2 hestar, 9 kyr, 21 sauer og 15 geiter. Sånaden på garden var 5 tunner bygg og 7 tunner [[jordeple]]. | ||
| Linje 220: | Linje 219: | ||
::* Halvor, f 1923 | ::* Halvor, f 1923 | ||
:* Knut, f 1885, g 1923 m Anne Gunnarsdtr. Holen, sjå [[Vodden (Bykle gnr 10/1)|Vodden Nesland]], gnr 10, bnr 1 | :* Knut, f 1885, g 1923 m Anne Gunnarsdtr. Holen, sjå [[Vodden (Bykle gnr 10/1)|Vodden Nesland]], gnr 10, bnr 1 | ||
:* Ånund, f 1887, g 1909 m Thina Hartvigine Olsdtr. Lund, til USA 1913, sidan busett [[Vågsbygd]], jfr. ''Valle'', IV, 550, born: sjå | :* Ånund, f 1887, g 1909 m Thina Hartvigine Olsdtr. Lund, til USA 1913, sidan busett [[Vågsbygd]], jfr. ''Valle'', IV, 550, born: sjå gnr 14, bnr 11 [[Solbakken (Bykle gnr 14/11)|Solbakken]] (Bykle Hotell) | ||
gnr 14, bnr 11 [[Solbakken (Bykle gnr 14/11)|Solbakken]] (Bykle Hotell) | |||
:* Tone, f 1890, til USA 1913, d 1951, g 1914 m Torvald Julius Lillevold, Gol, busett Lee Township, Beltrami County, nær Grygla, [[Minnesota]], born iallfall: | :* Tone, f 1890, til USA 1913, d 1951, g 1914 m Torvald Julius Lillevold, Gol, busett Lee Township, Beltrami County, nær Grygla, [[Minnesota]], born iallfall: | ||
::* Clara, f 1916 | ::* Clara, f 1916 | ||
| Linje 233: | Linje 231: | ||
:* Hallvard, f 1898, d 1963, busett Pennington County, [[Minnesota]], ug | :* Hallvard, f 1898, d 1963, busett Pennington County, [[Minnesota]], ug | ||
Margit Knutsdotter var frå [[Vodden (Bykle gnr 20/2)|Vodden Nesland]], dotter åt Knut Olavsson Nesland og kona, Tore Olavsdotter, fødd Løyland. I 1892 selde Jon og Margit Brotteli til samen Jon Tomassen. Dette salet vart kort etter gjort om inkje, men familien åt Jon Tomassen kom likevel til å bu her nokre år frå 1892 og frametter. | Margit Knutsdotter var frå [[Vodden (Bykle gnr 20/2)|Vodden Nesland]], dotter åt Knut Olavsson Nesland og kona, Tore Olavsdotter, fødd Løyland. I 1892 selde Jon og Margit Brotteli til samen [[Jon Tomassen (1820–1892)|Jon Tomassen]]. Dette salet vart kort etter gjort om inkje, men familien åt Jon Tomassen kom likevel til å bu her nokre år frå 1892 og frametter. | ||
Etter det Tellef B. Nesland kan fortelje («Slektsoversikt for Nesland») budde Jon og familien hans her «hele tiden», inntil dei kaupte Vodden Nesland i 1903. At her var rom for to huslydar er greitt, for me veit frå andre kjelder at her på denne tid var to stoger på garden. | Etter det Tellef B. Nesland kan fortelje («Slektsoversikt for Nesland») budde Jon og familien hans her «hele tiden», inntil dei kaupte Vodden Nesland i 1903. At her var rom for to huslydar er greitt, for me veit frå andre kjelder at her på denne tid var to stoger på garden. | ||
{|style="float:right; clear:right; " | |||
|-style="vertical-align:top;" | |||
|{{thumb|Brotteli 2b.jpg|Samane kjem til Bykle. Utsnitt av stor historisk kartakvarell av Egil Torin Næsheim i Hovden Fjellstoge.}} | |||
|{{thumb|Brotteli 3.jpg|Lars Emanuel Johnsen, (1867-1940), og kona, Sigrid Anna Johansdotter (Jeiskelid) (f 1867). Dette paret flutte frå Bykle til Hol i Hallingdal ein gong mot slutten av 1890-åra. Biletet her er teke av ein fotograf Szacinski i Kristiania, truleg var dei innom hjå han på vegen til Hallingdal. Frå samlinga ved Setesdalsmuseet.|Ludwik Szacinski De Ravicz}} | |||
|} | |||
Me kjem attende til Jon Brotteli og folket hans, men lat oss nå fyrst få med oss noko meir om samane i Brotteli. Stoffet er vesentleg henta frå ein artikkel «Samene i Setesdal», som konservator [[Adolf Steen]] ved [[Norsk Folkemuseum]] hadde på prent i ''Sameliv''. | Me kjem attende til Jon Brotteli og folket hans, men lat oss nå fyrst få med oss noko meir om samane i Brotteli. Stoffet er vesentleg henta frå ein artikkel «Samene i Setesdal», som konservator [[Adolf Steen]] ved [[Norsk Folkemuseum]] hadde på prent i ''Sameliv''. | ||
Jon Tomassen, som kaupte Brotteli, skal ha vore «den rikeste reinsamen i landet». At det gjekk an å drive med reinsdrift i Bykle, hadde han nok fått vita av systera, Kristine, som var gift med [[Jon Andersen Stanfjell]], og budde i [[Jeiskeli (Bykle gnr 3/7)|Jeiskeli]]. Våren 1892 emna Jon Tomassen på å flytje | Jon Tomassen, som kaupte Brotteli, skal ha vore «den rikeste reinsamen i landet». At det gjekk an å drive med reinsdrift i Bykle, hadde han nok fått vita av systera, Kristine, som var gift med [[Jon Andersen Stanfjell]], og budde i [[Jeiskeli (Bykle gnr 3/7)|Jeiskeli]]. Våren 1892 emna Jon Tomassen på å flytje til Bykle med 4000 rein, og difor hadde han sjølv reist i fyrevegen, treft Jon Brotteli og gjort gardhandelsavtale med han. Men Jon Tomassen var 72 år, og ikkje i lenger ved god helse. Alt på reisa oppetter Setesdal hadde han vore så sjuk at han måtte køyrast, og han kom aldri til å bu i Brotteli. Han slo seg mellombils ned i Holen, og døydde der 9.4.1892. Då han døydde, hadde reinsflokken og huslyden hans endå ikkje kome, reinsflokken og tenestefolka kom over [[Hardangervidda]] utpå sumaren. Men familien nådde Bykle til gravferda som vart halde 27.4. | ||
Då Jon Tomassen døydde, var Brotteli ikkje betala, og då kontrakta ikkje vart oppfylt, gjekk garden attende til Jon Brotteli. Men familien åt Jon Tomassen leigde likevel eigedomen nokre år, og budde her. På grunnlag av den ovannemnde artikkelen av Adolf Steen kan ein stille opp den fylgjande, noko uheile, familieoversikta: | Då Jon Tomassen døydde, var Brotteli ikkje betala, og då kontrakta ikkje vart oppfylt, gjekk garden attende til Jon Brotteli. Men familien åt Jon Tomassen leigde likevel eigedomen nokre år, og budde her. På grunnlag av den ovannemnde artikkelen av Adolf Steen kan ein stille opp den fylgjande, noko uheile, familieoversikta: | ||
* '''Jon Tomassen''', f Stensele, Västerbotten, [[Sverige]] 1820, d Holen 1892 | * '''[[Jon Tomassen (1820–1892)|Jon Tomassen]]''', f Stensele, Västerbotten, [[Sverige]] 1820, d Holen 1892 | ||
: g m Margrete Nilsdtr., f Tärna, [[Sverige]] 1834, d [[Sandvasskvæven]] i [[Rysstadheia]] 1912. Born, iallfall: | : g m Margrete Nilsdtr., f Tärna, [[Sverige]] 1834, d [[Sandvasskvæven]] i [[Rysstadheia]] 1912. Born, iallfall: | ||
:* Maria Rebekka, f Västerbotten, [[Sverige]] 1869, g 1. m Lars Mortensen, g 2. m John Stengel Kjellsberg | :* Maria Rebekka, f Västerbotten, [[Sverige]] 1869, g 1. m Lars Mortensen, g 2. m John Stengel Kjellsberg | ||
| Linje 250: | Linje 252: | ||
:* Margrete, f [[Holtålen]], [[Sør-Trøndelag]], 1877, d [[Uvdal]], [[Buskerud]] 1948, g m Nils Andersen Stubbe | :* Margrete, f [[Holtålen]], [[Sør-Trøndelag]], 1877, d [[Uvdal]], [[Buskerud]] 1948, g m Nils Andersen Stubbe | ||
Etter det me kan skjøne må det ha vore Lars Emanuel, kona hans, mora og systrene, og vel også eit par av systermennene, som budde i Brotteli. «[...] Margreta, døtrene og sonen Lars dreiv med rein i Botne-, Neslands- og Tveiteheiane heilt fram til 1901 [...]», heiter det i ''Bykle kultursoge'' (1993, 57 f), der det også vert sagt at Lars Emmanuel og Sigrid Anna i det sistnemnde året flutte åt [[Hol kommune|Hol]] i [[Hallingdal]], der dei hadde teke på seg gjætararbeid for [[Hols reinsamlag]]. Dette er sikkert nokonlunde rett, men me veit at iallfall Lars Emanuel og kona hans | Etter det me kan skjøne må det ha vore Lars Emanuel, kona hans, mora og systrene, og vel også eit par av systermennene, som budde i Brotteli. «[...] Margreta, døtrene og sonen Lars dreiv med rein i Botne-, Neslands- og Tveiteheiane heilt fram til 1901 [...]», heiter det i ''Bykle kultursoge'' (1993, 57 f), der det også vert sagt at Lars Emmanuel og Sigrid Anna i det sistnemnde året flutte åt [[Hol kommune|Hol]] i [[Hallingdal]], der dei hadde teke på seg gjætararbeid for [[Hols reinsamlag]]. Dette er sikkert nokonlunde rett, men me veit at iallfall Lars Emanuel og kona hans hadde flutt til Hol fyre [[1900-folketeljinga]] vart oppteke. | ||
I 1900 finn me enka Margreta Nilsdotter i [[eldhus]]et i [[Nordgarden (Bykle gnr 1/1)|Nordgarden Breive]], saman med døtrene Maria Rebekka, Anna Tomine og Margrete Jonsdøtrer. Ei dotterdotter Kristine, fødd 1896, var også til stades. Ho var dotter åt Margrete Jonsdotter og Jon Jonassen. Dei her opprekna var altså mellom dei samane som var i Bykle til 1901, skjønar me. | I 1900 finn me enka Margreta Nilsdotter i [[eldhus]]et i [[Nordgarden (Bykle gnr 1/1)|Nordgarden Breive]], saman med døtrene Maria Rebekka, Anna Tomine og Margrete Jonsdøtrer. Ei dotterdotter Kristine, fødd 1896, var også til stades. Ho var dotter åt Margrete Jonsdotter og Jon Jonassen. Dei her opprekna var altså mellom dei samane som var i Bykle til 1901, skjønar me. | ||
| Linje 262: | Linje 264: | ||
Med salet i 1900 er det slutt på den lange historia om odelsætta i Brotteli. At greiner av henne sidan fanst att i bygda, kjem me attende til andre stader i [[Forside:Heimar og folk i Bykle|boka]]. | Med salet i 1900 er det slutt på den lange historia om odelsætta i Brotteli. At greiner av henne sidan fanst att i bygda, kjem me attende til andre stader i [[Forside:Heimar og folk i Bykle|boka]]. | ||
{|style="float:right; clear:right; " | |||
|-style="vertical-align:top;" | |||
|{{thumb|Brotteli 3b.jpg|Andres J. Brotteli fotografert i Kristiansand i 1909, like fyre han gjekk ombord i Amerikabåten. Foto frå Tore K. Mosdøl.}} | |||
|{{thumb|Brotteli 5.jpg|«Brotteli Turiststation» ein sumar i åra 1903-1910. Dei to kvinnene i eldhussvala er Sigrid og Ingebjørg Hoslemo, som arbeidde på turiststasjonen, medan | |||
ho framanfor dei med langt skjørt og rutete skjorte er Borgny Abrahamson, dotter til August Abrahamson, som tok biletet. Frå Setesdalsmuseet.|August Abrahamson}} | |||
|} | |||
Men på denne staden lyt me taka med at dei fleste av borna åt Jon og Margit drog or landet. Store-Knut, Olav, Ånund, Tone, Hallvard og Andres tok ut til Amerika. Ånund kom sidan att derfrå, og hamna på slutten i [[Vågsbygd]]. Om han har me fortalt meir i bolken om [[Bykle hotell]] (gnr 14, bnr 11). Lisle-Knut hadde også tenkt på å emigrere, og skaffa seg presteattest med sikte på det, ser me i kyrkjeboka, men han vart likevel verande på [[Vodden (Bykle gnr 10/1)|Vodden Nesland]], og får nærare omtala der. | Men på denne staden lyt me taka med at dei fleste av borna åt Jon og Margit drog or landet. Store-Knut, Olav, Ånund, Tone, Hallvard og Andres tok ut til Amerika. Ånund kom sidan att derfrå, og hamna på slutten i [[Vågsbygd]]. Om han har me fortalt meir i bolken om [[Bykle hotell]] (gnr 14, bnr 11). Lisle-Knut hadde også tenkt på å emigrere, og skaffa seg presteattest med sikte på det, ser me i kyrkjeboka, men han vart likevel verande på [[Vodden (Bykle gnr 10/1)|Vodden Nesland]], og får nærare omtala der. | ||
| Linje 270: | Linje 278: | ||
Hypotekbanken skulle ha vel så 1000 kr, og resten skulle betalast til ein grosserar John P. Johnsen i [[Oslo|Kristiania]]. Salet vart elles gjort på det vilkåret at Lund skulle få leige att «gårdsbruget og turiststationen med ret til at drive gjedostysteriet for en årlig leie af kr 300», og det ser ut til at han disponerte eigedomen nokre år etter salet, til hausten 1910. Kven han sette til å stå for gardsdrifta i denne tida har me ikkje funne ut, endå det finst iallfall to bilete av dei, diverre ikkje gode nok til at det går an for nokon å kjenne att personane. | Hypotekbanken skulle ha vel så 1000 kr, og resten skulle betalast til ein grosserar John P. Johnsen i [[Oslo|Kristiania]]. Salet vart elles gjort på det vilkåret at Lund skulle få leige att «gårdsbruget og turiststationen med ret til at drive gjedostysteriet for en årlig leie af kr 300», og det ser ut til at han disponerte eigedomen nokre år etter salet, til hausten 1910. Kven han sette til å stå for gardsdrifta i denne tida har me ikkje funne ut, endå det finst iallfall to bilete av dei, diverre ikkje gode nok til at det går an for nokon å kjenne att personane. | ||
[[Thorvald Heiberg]] (1875-1962) var ein rik forretningsmann frå Oslo, som frå 1904 og frametter dreiv og kaupte opp fjell- og heieigedomar i Bykle, [[Valle kommune|Valle]], [[Sirdal]], [[Hjelmeland]] og [[Forsand]], og såleis grov i hop den godssamlinga som sidan skulle verta kalla [[Njardarheim]], med ei samla flatevidde på 810 kvadratkilometer. Det ligg fyre ei nokså omfattande gransking av eigedomssamlinga til Thv. Heiberg. Dette er mellomfagsoppgåva av Magnar Undheim: «Njardarheim», utgjeve av [[Kvæven bygdetun]] i Sirdal i | {|style="float:right; clear:right; " | ||
1999. I 2004 kom også boka ''Heibergheiene. Fra rikmannsjakt til enkelt friluftsliv'', redigert av Kjell Helle Olsen, og utgjeve av [[Stavanger Turistforening]]. Her vert mykje av stoffet åt Undheim presentert i komprimert form, men der står også ein del som ikkje har kome med i den eldre boka. Me har henta mange opplysningar i desse framstillingane. | |-style="vertical-align:top;" | ||
{{thumb|Brotteli 7.jpg|Heiberg sette opp mange jakthytter kringom i fjellet. Dei var noko ulikt utforma, men alle hadde blekplater til ytterkledning. Den me har bilete av her vart bygt i 1911 på Trongi i Ljosådalen, sør for Brotteli. I 1999 vart ho rive, og i 2001 kom ho opp att på Kvæven bygdetun i Sirdal. Foto frå Kvæven bygdetun. Det skal elles nemnast at det har vorte litt diskusjon om namnet på staden der denne hytta sto, etterdi Gunnar B. Holen seier at ”eg høyrde alltid at jegerane tala om Trongjen, ikkje Trongi”. Holen har rett i dette, så langt ein held seg til setesdalsmål. Forma ”Trongi” vert visst berre nytta av sirdølar.}} | |||
{{thumb|Brotteli 6b.jpg|Dette biletet viser «Familien i Bratteli», og det er teke ein gong i åra 1907-10, men namna på personane er diverre ikkje kjende.|August Abrahamson, frå Setesdalsmuseet.}} | |||
|} | |||
[[Thorvald Heiberg]] (1875-1962) var ein rik forretningsmann frå Oslo, som frå 1904 og frametter dreiv og kaupte opp fjell- og heieigedomar i Bykle, [[Valle kommune|Valle]], [[Sirdal]], [[Hjelmeland]] og [[Forsand]], og såleis grov i hop den godssamlinga som sidan skulle verta kalla [[Njardarheim]], med ei samla flatevidde på 810 kvadratkilometer. Det ligg fyre ei nokså omfattande gransking av eigedomssamlinga til Thv. Heiberg. Dette er mellomfagsoppgåva av Magnar Undheim: «Njardarheim», utgjeve av [[Kvæven bygdetun]] i Sirdal i 1999. I 2004 kom også boka ''Heibergheiene. Fra rikmannsjakt til enkelt friluftsliv'', redigert av Kjell Helle Olsen, og utgjeve av [[Stavanger Turistforening]]. Her vert mykje av stoffet åt Undheim presentert i komprimert form, men der står også ein del som ikkje har kome med i den eldre boka. Me har henta mange opplysningar i desse framstillingane. | |||
Heibergs uttrykte motivering for eigedomskaupa var å taka vare på villreinstammene i området. Men han hadde sjølvsagt også finansielle motiv, jamvel om han aldri vedgjekk dette annleis enn som fylgjer: «Det har vært leit å tape penger. Moro å tjene dem. Ikke så meget for pengenes skyld. Men de er likevel målet for suksessen» («Njardarheim», 142). Han var fullt på det reine med dei store verdiane som vassrettane i området representerte, men den fremste forretningsideen var likevel å organisere «sportsjakt» for pengesterke byfolk, særleg utlendingar. Lønsemda i dette var det både opp og ned med, men den viktigaste årsaka til at fjellstrekningane hans ikkje vart særleg god forretning, var nok at nazistane pressa han til å selje ut for tidleg og for billeg. Dette var i 1942, då han overdrog heile godssamlinga si under eitt for ein million kr til [[Vidkun Quisling]]: Kaupesummen vart betala kontant med pengar som «[[NS hjelpefond]]» hadde skaffa gjennom å selje tilrana eigedom. Heibergs utgifter til eigedomskaup og hyttebyggjing hadde langt overstige millionen, så samla sett tykkjest han ha tapa, jamvel om han i periodar hadde bra driftsinntekter. | Heibergs uttrykte motivering for eigedomskaupa var å taka vare på villreinstammene i området. Men han hadde sjølvsagt også finansielle motiv, jamvel om han aldri vedgjekk dette annleis enn som fylgjer: «Det har vært leit å tape penger. Moro å tjene dem. Ikke så meget for pengenes skyld. Men de er likevel målet for suksessen» («Njardarheim», 142). Han var fullt på det reine med dei store verdiane som vassrettane i området representerte, men den fremste forretningsideen var likevel å organisere «sportsjakt» for pengesterke byfolk, særleg utlendingar. Lønsemda i dette var det både opp og ned med, men den viktigaste årsaka til at fjellstrekningane hans ikkje vart særleg god forretning, var nok at nazistane pressa han til å selje ut for tidleg og for billeg. Dette var i 1942, då han overdrog heile godssamlinga si under eitt for ein million kr til [[Vidkun Quisling]]: Kaupesummen vart betala kontant med pengar som «[[NS hjelpefond]]» hadde skaffa gjennom å selje tilrana eigedom. Heibergs utgifter til eigedomskaup og hyttebyggjing hadde langt overstige millionen, så samla sett tykkjest han ha tapa, jamvel om han i periodar hadde bra driftsinntekter. | ||
| Linje 286: | Linje 298: | ||
Gunnar var frå [[Myri (Valle gnr 61/11)|Myri]], [[Brokke (Valle gnr 61)|Brokke]], gnr 61, bnr 11, og son åt Hallvard Olsson Brokke og kona, Gyro Gunnarsdotter, f Nordihus (sjå ''Valle'' II, 391). | Gunnar var frå [[Myri (Valle gnr 61/11)|Myri]], [[Brokke (Valle gnr 61)|Brokke]], gnr 61, bnr 11, og son åt Hallvard Olsson Brokke og kona, Gyro Gunnarsdotter, f Nordihus (sjå ''Valle'' II, 391). | ||
{{thumb|Brotteli 8.jpg|Gunnar Brokke og borna hans i Brotteli, truleg ein gong i andre halvdelen av 1940-talet. Gunnar sjølv i midten bak, mannen med vest og slips er Hallvard Gunnarsson. Foto: Gert Magne Høie, frå Setesdalsmuseet.}} | |||
* '''Gunnar Hallvardsson Brokke''', f 1890, d 1966 | * '''Gunnar Hallvardsson Brokke''', f 1890, d 1966 | ||
: g 1920 m Gunhild Taraldsdtr. Hovet, f 1898, d 1959. Born: | : g 1920 m Gunhild Taraldsdtr. Hovet, f 1898, d 1959. Born: | ||
| Linje 295: | Linje 308: | ||
::* Gunnhild Vigdis, f 1967, busett [[Hovden (Bykle)|Hovden]], sjå [[Belglii 28 (Bykle)|Belglii 28]], gnr 2, bnr 473 | ::* Gunnhild Vigdis, f 1967, busett [[Hovden (Bykle)|Hovden]], sjå [[Belglii 28 (Bykle)|Belglii 28]], gnr 2, bnr 473 | ||
::* Lars Gunnar, f 1974, busett [[Hovden (Bykle)|Hovden]], sjå [[Malmvegen 20 (Bykle)|Malmvegen 20]], gnr 2, bnr 325, sjå også nedanfor, jfr ''Valle'' II, 392 | ::* Lars Gunnar, f 1974, busett [[Hovden (Bykle)|Hovden]], sjå [[Malmvegen 20 (Bykle)|Malmvegen 20]], gnr 2, bnr 325, sjå også nedanfor, jfr ''Valle'' II, 392 | ||
:* Gyro, f 1923, d 1983, g 1949 m Tarjei Torsson Trydal, d | :* Gyro, f 1923, d 1983, g 1949 m Tarjei Torsson Trydal, d 1978, busett [[Nodeland]], seinare [[Søgne kommune|Søgne]]. Born: Sjå [[Moen (Bykle gnr 17/8)|Moen Trydal]], gnr 17, bnr 8 | ||
:* Ingebjørg, f 1926, g 1945 m Johan Hanssen, [[Saltdal]], busett Saltdal, born: | :* Ingebjørg, f 1926, g 1945 m Johan Hanssen, [[Saltdal]], busett Saltdal, born: | ||
::* Edel, f 1946, d 1999 | |||
::* Gunhild Gjertine, f 1947, sjå [[Nystog (Bykle gnr 13/10)|Nystog Mosdøl]], gnr 13, bnr 10; | ::* Gunhild Gjertine, f 1947, sjå [[Nystog (Bykle gnr 13/10)|Nystog Mosdøl]], gnr 13, bnr 10; | ||
::* Ulla Ingrid, f 1952; sjå gnr 13, bnr 37 | ::* Ulla Ingrid, f 1952; sjå gnr 13, bnr 37 | ||
| Linje 304: | Linje 318: | ||
:* Olav, f 1930, d 1930 | :* Olav, f 1930, d 1930 | ||
:* Olav, f 1931, g 1962 m Anne Marie Stangeland, [[Sandnes kommune|Sandnes]], busett Sandnes | :* Olav, f 1931, g 1962 m Anne Marie Stangeland, [[Sandnes kommune|Sandnes]], busett Sandnes | ||
::* Martin Gunnar, f 1963, g 1995 m Gerd Berit Jevne, busett Sandnes | |||
Foreldra åt Gunhild var Tarald Tarjeisson Hovet og kona, Ingebjørg Olsdotter, f Uppstad (jfr. ''Valle'' II, 210 f). Av borna til Gunnar og Gunhild var den eldste fødd i [[Hylestad]], medan resten kom til i Brotteli. | Foreldra åt Gunhild var Tarald Tarjeisson Hovet og kona, Ingebjørg Olsdotter, f Uppstad (jfr. ''Valle'' II, 210 f). Av borna til Gunnar og Gunhild var den eldste fødd i [[Hylestad]], medan resten kom til i Brotteli. | ||
| Linje 309: | Linje 324: | ||
Som det kjem fram ovanfor budde Hallvard Gunnarsson i Valle. Han og kona, Gunvor, vart separerte midt på 1970-talet, og ho arbeidde sidan som kokke fleire stader. Kring 1980 flutte ho til Hovden, og dei tre yngste av borna hennes vart med dit, og bur der framleis. Dei får omtale på kvar sine verestader. | Som det kjem fram ovanfor budde Hallvard Gunnarsson i Valle. Han og kona, Gunvor, vart separerte midt på 1970-talet, og ho arbeidde sidan som kokke fleire stader. Kring 1980 flutte ho til Hovden, og dei tre yngste av borna hennes vart med dit, og bur der framleis. Dei får omtale på kvar sine verestader. | ||
Etter Gunnar Brokke kom Ola Breivegen til Brotteli. Han var frå Ringebu i Gudbrandsdalen. Då han og huslyden hans flutte åt Brotteli, hadde dei fyrst vore eit år, 1951-1952, i [[Bjåen (Bykle)|Bjåen]], der han hadde arbeidd som reingjetar. Arbeidsgjevaren hans i Brotteli var Staten ved [[Landbruksdepartementet]], som administrerte Njardarheim på denne tid. | {{thumb|Brotteli 9.jpg|Margit og Ola Breivegen i Brotteli med sønene Olav og Per i 1953. Bilete frå Per Breivegen.}} | ||
{{thumb|Brotteli 10.jpg|Margit Breivegen med son og tre kyr i Brotteli 1952. Bilete frå Per Breivegen.}} | |||
Etter Gunnar Brokke kom Ola Breivegen til Brotteli. Han var frå Ringebu i Gudbrandsdalen. Då han og huslyden hans flutte åt Brotteli, hadde dei fyrst vore eit år, 1951-1952, i [[Bjåen (Bykle gnr 1/3)|Bjåen]], der han hadde arbeidd som reingjetar. Arbeidsgjevaren hans i Brotteli var Staten ved [[Landbruksdepartementet]], som administrerte Njardarheim på denne tid. | |||
I ein artikkel i årboka til [[Kristiansand og Oplands Turistforening]] (1955) har Ola m.a. skildra møtet sitt med Brotteli og folket i Botnen. Me hermer ein stubb frå dette stykket, som her vert sitert etter antologien av Tarjei Haugen: ''Setesdal og Setesdøler. Poesi og prosa gjennom tusen år'' (Arendal 1993, 204): | I ein artikkel i årboka til [[Kristiansand og Oplands Turistforening]] (1955) har Ola m.a. skildra møtet sitt med Brotteli og folket i Botnen. Me hermer ein stubb frå dette stykket, som her vert sitert etter antologien av Tarjei Haugen: ''Setesdal og Setesdøler. Poesi og prosa gjennom tusen år'' (Arendal 1993, 204): | ||
| Linje 317: | Linje 334: | ||
Som det går fram av sitatet ovanfor var Ola aktiv gardbrukar i Brotteli. Liksom for fyremannen var ordninga at bruken av eigedomen gjekk inn som ein del av løna. I 1955 gjekk han over i ny stilling på Hovden som hovuddamvaktar for [[Otteraaens Brugeierforening]], som nå var ledig etter Knut T. Hovden. I samband med dette arbeidet overtok Ola og huslyden hans bruken av [[Der sø (Bykle gnr 2/2)|Hovden Der sø]], og flutte dit. Dei vert nærare omtala i bolken om det bruket. Dei var dei siste som budde i Brotteli. | Som det går fram av sitatet ovanfor var Ola aktiv gardbrukar i Brotteli. Liksom for fyremannen var ordninga at bruken av eigedomen gjekk inn som ein del av løna. I 1955 gjekk han over i ny stilling på Hovden som hovuddamvaktar for [[Otteraaens Brugeierforening]], som nå var ledig etter Knut T. Hovden. I samband med dette arbeidet overtok Ola og huslyden hans bruken av [[Der sø (Bykle gnr 2/2)|Hovden Der sø]], og flutte dit. Dei vert nærare omtala i bolken om det bruket. Dei var dei siste som budde i Brotteli. | ||
{{Byklesoga}} | {{Byklesoga|[[Trudvang (Bykle gnr 6/103)|Trudvang]]|[[Strandestøyl under Brotteli|Strandestøyl]]}} | ||
[[Kategori:Garder]] | [[Kategori:Garder]] | ||
[[kategori:Bykle kommune]] | [[kategori:Bykle kommune]] | ||
{{artikkelkoord|59.31312|N|7.05962|Ø}} | {{artikkelkoord|59.31312|N|7.05962|Ø}} | ||
{{F1}} | |||
{{nn}} | |||