Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
Utbygging av artyikkelen
Ingen redigeringsforklaring |
(Utbygging av artyikkelen) |
||
| Linje 17: | Linje 17: | ||
Christopher Bruun er mest kjend for folkehøgskuleverksemda si, og må seiast å ha vore den viktigaste enkeltpersonen innan den frilynte grundtvigianske og norskdomsdyrkande greina av denne rørsla. Det byrja hausten 1867 da han starta skulen på [[Romundgard]] i [[Sel]] med 20 gutar som elevar. Da hadde han tidlegare same året reist i Danmark og oppsøkt folkehøgskulane til [[Kristen Kold]] i Dalum og [[Ludvig Schrøder]] i [[Askov]]. Han hadde også gjort studiereiser i Tyskland og Sveits. Hans næraste medarbeidarar på Sel var [[Kristoffer Janson]], [[Kristian Kråbøl]] og syskenparet [[Christian Horne|Christian og Lina Horne]]. | Christopher Bruun er mest kjend for folkehøgskuleverksemda si, og må seiast å ha vore den viktigaste enkeltpersonen innan den frilynte grundtvigianske og norskdomsdyrkande greina av denne rørsla. Det byrja hausten 1867 da han starta skulen på [[Romundgard]] i [[Sel]] med 20 gutar som elevar. Da hadde han tidlegare same året reist i Danmark og oppsøkt folkehøgskulane til [[Kristen Kold]] i Dalum og [[Ludvig Schrøder]] i [[Askov]]. Han hadde også gjort studiereiser i Tyskland og Sveits. Hans næraste medarbeidarar på Sel var [[Kristoffer Janson]], [[Kristian Kråbøl]] og syskenparet [[Christian Horne|Christian og Lina Horne]]. | ||
Etter eit par år vart det spørsmål om å flytte skulen. Det kom seg truleg både av at det var vanskeleg å finne høvelege lokale, og at Sel låg etter måten avsides til. [[Ringebu]] var Bruuns fyrsteval som ny skulestad. Men etter sterke oppmodingar frå mellom andre gausdølen [[Per Bø]], vart skulen lagd til Gausdal hausten 1871. Den heldt fyrst til på garden [[Fykse]]. Frå hausten 1874 var skulen lokalisert til Bø, men allereie sommaren 1875 kunne den flytte inn i eige, nybygd skulehus som fekk det symbolladde namnet [[Vonheim]]. Bruun kjøpte og busette seg på garden [[Halvorslia]] der i nærleiken. | Etter eit par år vart det spørsmål om å flytte skulen. Det kom seg truleg både av at det var vanskeleg å finne høvelege lokale, og at Sel låg etter måten avsides til. [[Ringebu]] var Bruuns fyrsteval som ny skulestad. Men etter sterke oppmodingar frå mellom andre gausdølen [[Per Bø]], vart skulen lagd til Gausdal hausten 1871. Den heldt fyrst til på garden [[Fykse]]. Frå hausten 1874 var skulen lokalisert til Bø, men allereie sommaren 1875 kunne den flytte inn i eige, nybygd skulehus som fekk det symbolladde namnet [[Vonheim]]. Bruun kjøpte og busette seg på garden [[Halvorslia]] der i nærleiken. | ||
| Linje 28: | Linje 29: | ||
Det var også det same året 1893 at Bruun stifta partiet Centrum. Det var ei austlandsk venstreavskaling som i mange hovudsaker var på linje med det vestlandsdominerte [[Moderate Venstre]] frå 1888. | Det var også det same året 1893 at Bruun stifta partiet Centrum. Det var ei austlandsk venstreavskaling som i mange hovudsaker var på linje med det vestlandsdominerte [[Moderate Venstre]] frå 1888. | ||
== Folkelige Grundtanker == | |||
Det viktigaste utgjevne verket frå Christopher Bruuns hand er utan tvil ''Folkelige Grundtanker'', utgitt fyrste gong på Hamar i 1878. Den var basert på ein vidgjeten foredragsserie som Bruun heldt i Studentersamfundet i i 1870, i pionertida for folkehøgskulen. Foredragsserien vart gjentatt i same forum i 1877. Emna for foredraga var venteleg godt samanfallande med kapitteltitlane i boka (her gjengitt i lett modernisert rettskriving frå ei nyutgåve 1964): | |||
1. Indledning: Menneskelivet. Aand | |||
2. Folkehøiskolen og den norrøne gjenfødelse | |||
3. Svar paa indvendinger | |||
4. Bondelivets fortrin: legemligt arbeid, tarvelighed | |||
5. Om latinskolen | |||
6. Om vort universitet og dets videnskabelighed | |||
7. Om den herskende dannelsen her i landet | |||
8. Maalsagen | |||
10. Kvindesagen | |||
11. Haab om kristendommens gjenoplivelse | |||
12. Tillæg: Om det menneskelige | |||
Det er ikkje tvil om at Folkelige Grundtanker har øvd sterk innverknad i betydelege delar av norsk kultur- og samfunnsliv iallfall i eit par generasjonar etter at forderaga vart haldne. Det gjeld innan norskdomsrørsla generelt og monalege delar av den nynorske diktinga spesielt, som hjå [[Olav Aukrust]], [[Tore Ørjasæter]] og [[Kristofer Uppdal]]. Aller mest direkte har naturlegvis den ideologiske innverknaden frå Bruun gjort seg gjeldande i folkehøgskulemiljøa og den frilynde ungdomsrørsla. Eit uttrykk for det siste er følgjande sitat frå jubileumsskriftet til [[Gudbrandsdals ungdomslag]] 1948: | |||
<blockquote> | |||
«[Foredraga] verka som ein logande varde-eld, som lyste ut over alt Noregs land - og vekte opp til norsk vilje, mot og framhug! Ja, det var som sjølve den norske folkeånd skulle ha fått munn og mæle - og stod fram og ropte på folket sitt [...]» | |||
</blockquote> | |||
Dette var rett nok skrive av [[Gunnhild Blekastad]], dotter av Bruuns elev og ven [[Ivar Blekastad]], men kan venteleg likevel takast som representativt for eit større miljø. | |||
| Linje 33: | Linje 70: | ||
<blockquote>«Ethvert folk har sin folkeaand som er sjælen i dets historiske liv. Den træder frem paa alle omraader af dets aandsliv; den driver alle dets store mænd til deres arbeide og kamp, ligesom de driver de smaa til at følge de store. Det er den som skaber et folks almennyttige indretninger, dets politikk, dets kunst, dets bogværk.»</blockquote> | <blockquote>«Ethvert folk har sin folkeaand som er sjælen i dets historiske liv. Den træder frem paa alle omraader af dets aandsliv; den driver alle dets store mænd til deres arbeide og kamp, ligesom de driver de smaa til at følge de store. Det er den som skaber et folks almennyttige indretninger, dets politikk, dets kunst, dets bogværk.»(142)</blockquote> | ||
| Linje 59: | Linje 96: | ||
=== Politikken === | === Politikken === | ||
Noregs atterføding som nasjon var det fremste målet for Bruuns politiske verksemd. Det gjorde at han naturleg sokna til venstresida og ikkje til det | Noregs atterføding som nasjon var det fremste målet for Bruuns politiske verksemd. Det gjorde at han naturleg sokna til venstresida og ikkje til det embetsstandsbaserte og urbant eliteorienterte høgre. Viktigaste føresetnaden for nasjonens nyvakning var å trekkje bøndene inn i styre og stell, for bondestanden var den fremste beraren av den genuine folkeånd. Om det nye, folkelege danningsprogrammet vart realisert, kunne bøndene godt trå inn i stillingar som dommarar, prestar osv., utan at dei hadde den konvensjonelle, «unorske» embetsutdanninga bak seg. | ||
Allereie i Folkelige Grundtanker gav Bruun bod om at det ville vere ønskjeleg med eit parti som korkje skulle dele høgres «bureaukratiske-» eller «vort venstres parlamentariske tilbøieligheder», men som kunne arbeide for bondestandens utvikling. Det skulle vere eit mellomparti som støtta venstre i å innskrenke embetsstandens makt, og høgre i å oppretthalde kongedømet. (Folkelige Grundtanker 166) | Allereie i Folkelige Grundtanker gav Bruun bod om at det ville vere ønskjeleg med eit parti som korkje skulle dele høgres «bureaukratiske-» eller «vort venstres parlamentariske tilbøieligheder», men som kunne arbeide for bondestandens utvikling. Det skulle vere eit mellomparti som støtta venstre i å innskrenke embetsstandens makt, og høgre i å oppretthalde kongedømet. (Folkelige Grundtanker 166) | ||
| Linje 65: | Linje 102: | ||
Det partiet som Bruun stifta i 1893, Centrum, realiserte denne tanken. Det er blitt karakterisert som eit parti for større gardbrukarar på [[Austlandet]] og i [[Trøndelag]]. Partiet var proteksjonistisk (for korntoll) og uttrykte skepsis til urbanisering og den aukande kulturelle og politiske innverknaden frå industrien og industriarbeidarklassen. Men Bruuns nære kontakt med arbeidarklassen i hans eigen kyrkjelyd fekk han personleg etter kvart til å søkje eit visst samarbeid med arbeidarrørsla. Han deltok på sosialistiske møte, der særleg likskapstanken appellerte til han. | Det partiet som Bruun stifta i 1893, Centrum, realiserte denne tanken. Det er blitt karakterisert som eit parti for større gardbrukarar på [[Austlandet]] og i [[Trøndelag]]. Partiet var proteksjonistisk (for korntoll) og uttrykte skepsis til urbanisering og den aukande kulturelle og politiske innverknaden frå industrien og industriarbeidarklassen. Men Bruuns nære kontakt med arbeidarklassen i hans eigen kyrkjelyd fekk han personleg etter kvart til å søkje eit visst samarbeid med arbeidarrørsla. Han deltok på sosialistiske møte, der særleg likskapstanken appellerte til han. | ||
Bruuns motstand mot | Bruuns motstand mot republikanisme og parlamentarisme kan ein seie toppa seg i hans protest mot unionsoppløysinga. Elles var eit hovudargument for han at brotet nmed Sverige ville auke "faren frå aust", nemleg russisk ekspansjon vestover. Bruun var ein ihuga forsvarsven, og hans skandinavistiske haldning var intakt frå den gongen han stilte som frivillig påi den dansk-tyske krigen i 1864. | ||
=== Kjønn og menneskesyn === | === Kjønn og menneskesyn === | ||
== Kjelder og litteratur == | |||
*[http://www.snl.no/.nbl_biografi/Christopher_Bruun Aukrust, Knut: Artikkel om Bruun i ''Norsk biografisk leksikon'', Kunnskapsforlaget 1999] | |||
*Berggrav, Eivind: Artikkel om Bruun i ''Norsk biografisk leksikon'', Aschehoug 1925 | |||
*Bruun, Christopher: ''Folkelige Grundtanker'', fyrste utgåve Hamar 1878. Sitata i artikkelen er henta frå ei utgåve ved Bøndenes forlag, Oslo 1964. | |||
*Mikkelsen, Arild: ''Grundtvig for begynnere... og oss andre. Fire essays om grunnlagstenking i norsk folkehøgskole.'' Norsk Folkehøgskolelag og Informasjonskontoret for folkehøgskolen 2002. | |||
*Thorkildsen, Dag: ''Grundtvigianisme og nasjonalisme i Norge i det 19. århundre''. KULTs skriftserie nr. 70, Norges forskningsråd 1996. | |||
== Ikkje-referert litteratur == | |||
== Bruuns eigne verk (utval) == | |||