Christopher Bruun: Forskjell mellom sideversjoner

<onlyinclude>{{thumb høyre|Christopher Bruun.jpg|Christopher Bruun som prest i Kristiania. Foto: Anders Beer Wilse}}[[Christopher Bruun|Christopher Arnt Bruun]] (fødd i [[Christiania]] [[23. september]] [[1839]], død i [[Gausdal]] [[17. juli]] [[1920]]), var folkehøgskulepioner, prest, samfunnsdebattant og venstrepolitikar. Han har hatt sterk innverknad på den venstrenasjonalistiske rørsla i Noreg, slik det har ytra seg fyrst og fremst gjennom den grundtvigianske [[folkehøgskole|folkehøgskulen]], [[frilynt ungdomslag| den frilynte ungdomsrørsla]] og i partiet [[Venstre]]. Hans bok ''Folkelige Grundtanker'' (1878) vart eit ideologisk manifest for desse straumdraga i norsk kultur- og samfunnsliv, og har verka mykje til å forme utbreidde forestillingar om kva det vil seie å vere norsk. I skuleverksemda si følgde Bruun Grundtvigs og den danske folkehøgskulens pedagogiske idear. Som teolog og prest stod han derimot i motstrid til både grundtvigianismen på den eine sida og til pietismen og den [[Gisle Johnson| johnsonske]] vekkjinga på den andre sida. Som politikar kom Bruun i opposisjon til den radikale, republikanske delen av Venstre. I 1905 stod han stridt og temmeleg aleine i sitt standpunkt  mot unionsoppløysinga.</onlyinclude>  

Foreldra var Johan Peter Bruun (1810-1843) og Hansine Nicoline Juliane Sybille (Line) fødd Stenersen (1816-1901). Faren var sakførar (stiftsoverrettsprokurator) i Christiania. Christopher hadde to sysken, Peter og Thea.  

 

Christopher og Kari Bruun fekk åtte born. Fem av desse døydde av tuberkolose i ung alder. <ref>Sørbø, J.I. 2009:32-33.</ref>

Da faren til Christopher Bruun døydde i 1843, flytta mora med borna til nær slekt i [[Vang]] på [[Hedmarken]]. Sju år etter flytta dei til [[Lillehammer]], der Christopher gjekk latinskulen. Her vart han ven med Johannes Skar, som var medelev ved skulen. Bruun fortel elles sjølv frå skuletida at han vart gripen av ein pietistisk (johnsonsk?) vekkjing som gjekk over dei øvste klassene der.  

Da Bruun vart student i 1856, slo familien seg igjen til i Christiania. Han studerte teologi frå 1857, og var ferdig cand. theol. i 1862. Under innverknad frå [[Søren Kierkegaard|Kierkegaards]] kyrkjekritiske haldning, nøla Bruun med å ta fatt på prestegjerninga.  

Året etter (1863) drog han saman med mora og syskena til Roma. Der studerte han antikken, med særleg interesse for den venleiksdyrkande og samstundes patriotisk offerviljuge og heltedyrkande greske kulturen. Christopher braut opp frå Roma våren 1864 og melde seg til frivillig innsats på dansk side i den dansk-tyske krigen. Han vart dimittert i august det same året. Så kom han heim att til Noreg med eit forsett om å lære det norske folk, og særleg bøndene, å elske sitt eige fedreland. Det var ein ganske militant patriotisme han da og seinare forfekta: «Jeg vendte tilbage fra den danske krig med det brændende ønske, at det maatte gaa an at lære norske bønder den sætning: Det er sødt, og det er hæder at faa dø for fædrelandet.» <ref>Folkelige grundtanker 204</ref>.

Christopher Bruun er mest kjend for folkehøgskuleverksemda si, og må seiast å ha vore den viktigaste enkeltpersonen innan den grundtvigianske og norskdomsdyrkande greina av denne rørsla. Det byrja hausten 1867 da han starta skulen på [[Romundgard]] på [[Sel]] med 20 gutar som elevar. Da hadde han tidlegare same året reist i Danmark og oppsøkt folkehøgskulane til [[Kristen Kold]] i Dalum og [[Ludvig Schrøder]] i [[Askov]]. Han hadde også gjort studiereiser i Tyskland og Sveits. Hans næraste medarbeidarar på Sel var [[Kristoffer Janson]], [[Kristian Kråbøl]] og syskenparet [[Christian Horne|Christian og Lina Horne]].

Etter eit par år vart det spørsmål om å flytte skulen. Det kom seg truleg både av at det var vanskeleg å finne høvelege lokale, og at Sel låg etter måten avsides til. [[Ringebu]] var Bruuns fyrsteval som ny skulestad. Men etter sterke oppmodingar frå mellom andre gausdølen [[Per Bø]], vart skulen lagd til Gausdal hausten 1871. Den heldt fyrst til på garden [[Fykse]]. Frå hausten 1874 hadde skulen tilhald på Bø, men allereie sommaren 1875 kunne den flytte inn i eige, nybygd skulehus som fekk det symbolladde namnet [[Vonheim]]. Bruun kjøpte og busette seg på garden [[Halvorslia]] der i nærleiken.

Christopher Bruuns folkehøgskule gjorde Gausdal til eit kultursentrum. Kristoffer Janson med familie bygde seg hus og budde der i mange år. Andre lærarar på skulen slo seg også ned der permanent eller for kortare eller lengre periodar, såleis [[Ivar Blekastad]], [[Matias Skard]], [[Fritz Hansen]], [[Ingvar Bøhn]], [[Olav Åsmundstad]] og andre. Dette miljøet var også ein hovudgrunn til at [[Bjørnstjerne Bjørnson]] kjøpte [[Aulestad]] og busette seg i Gausdal. Men etter få år kom det til eit høglydt ideologisk og politisk brot mellom Bruun og Bjørnson. Det botna både i Bjørnsons aversjon mot Bruuns puritanisme i teologi og livsstil, og i politisk usemje, der Bjørnson representerte den radikale og Bruun den moderate fløya av venstrerørsla. Bjørnson la ikkje fingrane mellom når han i 1877 sa seg lei av «langhårede, rød-skæggede, tungt bestøvlede, vadmelskledte pietister og dydsapostler.» <ref>Her sitert etter Styve, G.B. 2004 side 11.</ref>

Utover i 1880-åra overlet Bruun mykje av verksemda ved skulen til medarbeidarane. Sjølv brukte han meir tid på foredrags- og publikasjonsverksemd og på sitt politiske engasjement. I åra 1884-1889 gav han ut tidsskriftet [[For frisindet Christendom]].

I 1893 flytta Bruun og familien til Kristiania. Han var fyrst residerande kapellan og frå 1898 sokneprest ved [[Johannes menighet]], som omfatta utprega arbeidarstrok som [[Pipervika]] og [[Ruseløkka]]. Bruun kombinerte prestegjerninga med politisk arbeid og anna samfunnsverksemd. Same året som han flytta til Kristiania, grunnla han saman med [[Thorvald Klaveness]] tidsskriftet ''For kirke og kultur''. Det vart eit talerøyr for kristent samfunnsengasjement. Bruun var medredaktør fram til 1908.

Det viktigaste utgjevne verket frå Christopher Bruuns hand er utan tvil ''Folkelige Grundtanker'', utgjeve fyrste gong på Hamar i 1878. Den var basert på ein vidgjeten foredragsserie som Bruun heldt i Studentersamfundet i i 1870, i pionertida for folkehøgskulen. Foredragsserien vart gjentatt i same forum i 1877. Emna for foredraga var venteleg godt samanfallande med kapitteltitlane i boka (her gjengitt i lett modernisert rettskriving frå ei nyutgåve 1964):

12. Tillæg: Om det menneskelige. (Tale ved eit folkemøte på Lillehammer 1878.)

Det er ikkje tvil om at Folkelige Grundtanker har øvd sterk innverknad i betydelege delar av norsk kultur- og samfunnsliv i minst eit par generasjonar etter at forderaga vart haldne. Det gjeld innan norskdomsrørsla generelt og monalege delar av den nynorske diktinga spesielt, som hjå [[Olav Aukrust]], [[Tore Ørjasæter]] og [[Kristofer Uppdal]]. Aller mest direkte har naturlegvis den ideologiske innverknaden frå Bruun gjort seg gjeldande i folkehøgskulemiljøa og den frilynte ungdomsrørsla. Eit uttrykk for det siste er følgjande sitat frå jubileumsskriftet til [[Gudbrandsdals ungdomslag]] 1948:

Dette var rett nok skrive av [[Gunnhild Blekastad]], dotter av Bruuns elev og nære ven [[Ivar Blekastad]], men kan likevel utan tvil takast som representativt for eit større miljø.

<blockquote>«Ethvert folk har sin folkeaand som er sjælen i dets historiske liv. Den træder frem paa alle omraader af dets aandsliv; den driver alle dets store mænd til deres arbeide og kamp, ligesom de driver de smaa til at følge de store. Det er den som skaber et folks almennyttige indretninger, dets politikk, dets kunst, dets bogværk.»<ref>Folkelige grundtanker side 142</ref></blockquote>  

Heilt sentralt i Christopher Bruuns ideologi står den nasjonalromantiske ideen om at kvart folkeslag har nedlagt i seg ei særeigen, overindividuell folkeånd som set sitt kvalitetsstempel på vedkomande etniske gruppe. Den autentiske folkeånda kan bli korrumpert og neddøyvd av lekamleg og åndeleg usunn livsførsel, og ikkje minst av uheldig framand kulturpåverknad. Men ikkje all framand påverknad treng rett nok vere skadeleg. Eit lysande døme på det motsette er kristendomen. Den var visseleg misjonert til germanarane frå heilt framande folkeslag. Men i staden for å korrumpere, vart kristendomen til den viktigaste krafta til tvert i mot å foredle folkeånda i dei nordiske landa. Og norrønafolket ville nok vite å yte gjengjeld, for: «[...]jeg finder det endogsaa rimelig, at en saadan gjenfødelse af kristendommen, som hele verden uden at vide det sukker efter, vil udgaa fra den norrøne stamme.»<ref>Folkelige Grundtanker side 186</ref>. Denne tanken høver godt med ei vanleg brukt oppsummering av dei viktigaste elementa i Christopher Bruuns bodskap: Norskdom og kristendom.  

I Bruuns augo var europearane jamt over i ferd med å bli eit «affældig, fortenkt og viljesvekket folkeferd», synkande ned i ein tilstand av oversivilisasjon og dekadanse. Håpet om berging låg i det som Bruun var overtydd om også heldt på å skje: Det ville kome ein germansk renessanse. «Nordens verdenshistoriske time» var i ferd med å slå, eller meir presist: «paa én gang norrønnastammens og bøndernes time […]».<ref>Folkelige grundtanker side 30, 38.</ref> Og det var gode grunnar til å setje sin lit til denne renessansen, for: «[…] denne germaniske stamme er det jo, som nu staar fremst inden menneskeheden. Den indehar foruden vore fattige nordiske lande Tyskland, Holland, England og Nordamerika. Og halveis eier den Frankrig med […] Man kan paa forhaand vide, at den stamme, som har spillet en saadan rolle i kristenhedens historie, alt i sin hedenske tid maa have røbet høie og ædle anlæg. Alle de folkefærd, som har naaet nogen kristelig blomstring, har ogsaa levet et mærkeligt liv, før de blev kristne. Kristendommen har ikke taget vildmandsfolk og ophøiet til hovedfolk inden menneskeheden. De gamle germanere har ikke været zulukaffere.»<ref>Folkelige Grundtanker side 26-27.</ref>

Det er sagt at Bruun «i det meste var et medium for Grundtvigs og Herders tanker».<ref>Slagstad, R. 1998 side 94</ref>. Når det gjeld det teologiske, må tilvisinga til Grundtvig modifiserast i monaleg grad. Men det er utan tvil rett at Bruun på ein kraftig og direkte måte formidla Herders ide om folkeånda og Grundtvigs utbrodering av denne ideen på det «norrøne» (svenske, danske, norske og islandske) folkets vegne. Dyrkinga av den norske, nordiske og germanske folkeånd, med den nødvendige kristne foredling og opphøgjing, har i alle høve openbert verka motiverande og retningsgjevande for standpunkta til Bruun både på det pedagogiske, teologiske og polititiske feltet.