Dagsgard: Forskjell mellom sideversjoner

<onlyinclude>{{Infoboks gard

| bilde        = Dagsgardsloftet01.jpg

| bildetekst    = Loft frå Dagsgard, bygd ca. 1400. Det er nå på [[Maihaugen]] som del av Isum-anlegget. Loftet tilhøyrde Nigard Dagsgard da det vart innkjøpt av museet.

| fylke        = [[Oppland]]

'''[[Dagsgard (Skjåk)|Dagsgard]]''' er ein [[matrikkelgard]] i [[Skjåk kommune]] ([[gardsnummer]] 19). Matrikkelgarden består av to bruk, [[bruksnummer]] 1 [[Dagsgard, Nigard (Skjåk)|Nigard Dagsgard]] og bruksnummer 2 [[Dagsgard, Uppigard (Skjåk)|Uppigard Dagsgard]]. Dagsgard ligg på [[Skjåkstrond]], rett i nærleiken av [[Skjåk kyrkje]].</onlyinclude> Grannegardane er [[Prestgarden, søre (Skjåk)|Søre Prestgarden]] i vest og [[Ånstad, nordistun (Skjåk)|Nordistun Ånstad]] i aust. Utmarka går opp til snaufjellet ([[Skjåk Almenning]]) i sør, og den dyrka jorda går ned til [[Ottaelva]] i nord.

<onlyinclude>Namnet har den nokså opplagde tydinga «garden til Dag», og har venteleg fått namn etter den fyrste, eller ein av dei fyrste brukarane på garden.

I skriftlege kjelder er garden nemnd så tidleg som i [[1343]]<ref>[http://www.dokpro.uio.no/perl/navnegransking/rygh_ng/rygh_visetekst.prl?s=n&Vise=Vise&KRYSS57351@13062=on Dagsgaard] i ''[[Norske Gaardnavne]]''</ref>, da Håkon i Dagsgard er med i ein delegasjon frå bygda til biskopen på Hamar (sjå [[Skjåks historie i mellomalderen (1000-1500)]]). Garden er nok monaleg eldre enn 1300-talet, men historia går neppe lenger attende enn år 1000. Gardsnamn med endinga -gard var mykje brukt i tidleg- og høgmellomalderen (1000-1350).</onlyinclude>

Garden oppstod høgst sannsynleg som resultat av ei todeling av ein tidlegare gard med ukjent namn, der nabogarden Prestgarden (eventuelt med eit anna namn før det vart til «prestegard») var den andre delen. At Dagsgard og Prestgarden ein gong har vore ei brukseining, er sannsynleggjort mellom anna ved at desse nabogardane låg i [[teigblanding]] med kvarandre til 1908.

 

Det er uvisst når Dagsgard vart delt i to bruk. I lensrekneskapa frå 1560 figurerer to mann med etternamnet Dagsgard (Tor og Halvor), utan at det kan seiast sikkert om dei er husbondar på kvar sine bruk. Ein generasjon tidlegare er berre ein mann frå Dagsgard oppført i skattelista for [[Leksikon:Gjerd|gjengjerden 1528]], nemleg Tosten. Iallfall frå midten av 1600-talet er det openbert at Dagsgard utgjer to gardsbruk. I landkommisjonens jordebok 1661 og i matrikkelen 1668 er Arne og Guttorm brukarar på Dagsgard. Men garden er oppførd som ei matrikkeleining med felles landskyld, skattar og avgifter. Iallfall frå og med matrikkelutkastet 1723 kan vi derimot følgje historia til dei to særskilt skyldsette gardsbruka kvar for seg.

*1560 ([[tredjeårstake]]): Tor og Halvor  (NLR II s 47, holding 1560-1561) .  

*1647 ( [http://da2.uib.no/cgi-win/WebBok.exe?slag=lesside&bokid=skattoppland1647&sideid=75&innhaldid=5&storleik skattematrikkelen]) : Børge.  

Dagsgard er oppført som krongods i jordeboka for [[Akershus len]] i 1577, men det gjeld nok berre ein del av garden.. I skattematrikkelen 1647 er eigedomstilhøva summarisk framstilt. "Besidderne"  har bygselsrett til 5 huder, dvs. at brukaren/brukarane i praksis var sjølveigarar. I 1668 var garden med blant dei bortimot 350 gardar og gardpartar på Austlandet som kongen overdrog til oberst [[Ditlef Brockdorf]], sjef for [[Det akershusiske nasjonale infanteriregiment]], som oppgjer for gjeld. I 1685 fekk Guttorm Dagsgard kjøpt den parten, og sidan den tid har både Uppigard og Nigard Dagsgard vore fullt og heilt sjølveigande bruk. (Eigedomstilhøva før 1668 kan nøyare avklarast ved å konferere med landkommsjonens jordebok 1661 og matrikkelen 1668.)

Frå 1600-talet og inn på 1800-talet er det i jordebøker og matriklar oppført to underbruk under Dagsgard, [[Dagsgardsøygarden (Skjåk)|Hov engeland]] og [[Nørstegard]]. Hov engeland (gnr. 93) ligg ca 15 kilometers vest for Dagsgard. Det omfattar Dagsgardsøygarden og Åbus-gardane, i dag ei heil grend av gardar og andre bustader. Nørstegard er i dag NørdreBakken i grenda [[Synna Brua]], ei mils veg aust for Dagsgard på andre sida av [[Ottaelva]]. Dette er døme på gardar som vart liggjande øyde i seinmellomalderen, og som så vart brukt under andre gardar til fôrproduksjon og beite. I matrikkelen 1668 er Hov engeland nemnt som vårseter saman med [[Kollungen]] i [[Bråtådalen]], enda lenger vest. Same stad er [[Billingen]] oppført som sommarseter. Dette illustrerer den halvnomadiske driftsforma som var utbreidd for gardane i søre bygda i tidleg nytid, der krytera vart sende på beite vår og haust på lågtliggjande setrer, og så på setrer til fjells om sommaren.

Rundt midten av 1700-talet var det ein husmannsplass under Dagsgard på Dagsgardsøygarden, samstundes som staden vart nytta som underbruk, sjå [[Husmannskontrakt (Dagsgard i Skjåk 1751)|kontrakt frå 1751]] og artikkel om Dagsgardsøygarden

[[Kategori:Garder i Skjåk kommune]]