Skribenter
87 027
redigeringer
→Fjellstuene
(→Holet) |
|||
| (15 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{thumb|Dovrefjell med Fokstua 2008.jpg|Dovrefjell med Fokstua stasjon på [[Dovrebanen]].}} | |||
'''[[Dovrefjell]]''' (dialektform på sørsida: ''Doverfjelle' '') er namnet på fjellområdet geografisk avgrensa av elvene [[Jore (Lesja)|Jore]] i [[Lesja]] og [[Grøvudalselva]] i [[Sunndal]], [[Drivadalføret]] frå [[Gjøra]] i [[Sunndal]] til [[Oppdal]], frå Oppdal til [[Innset]] i [[Kvikne]], Kviknedalføret og [[Savalen]], [[Grimsdalen]] og [[Dovre]]bygd- og [[Dombås]]-dalføret attende til Jore.<ref>Sletbak s. 16</ref> I eldre litteratur har elles området vore definert større, t.d. av Johan Falkberget som inkluderte | '''[[Dovrefjell]]''' (dialektform på sørsida: ''Doverfjelle' '') er namnet på fjellområdet geografisk avgrensa av elvene [[Jore (Lesja)|Jore]] i [[Lesja]] og [[Grøvudalselva]] i [[Sunndal]], [[Drivadalføret]] frå [[Gjøra]] i [[Sunndal]] til [[Oppdal]], frå Oppdal til [[Innset]] i [[Kvikne]], Kviknedalføret og [[Savalen]], [[Grimsdalen]] og [[Dovre]]bygd- og [[Dombås]]-dalføret attende til Jore.<ref>Sletbak s. 16</ref> I eldre litteratur har elles området vore definert større, t.d. av Johan Falkberget som inkluderte [[Røros]]området i Dovrefjell.<ref>Sletbak s. 15</ref> | ||
Namnet er truleg gjeve frå Oppdalssida: fjellet der vegen over til Dovre går. Dovre var nok opphavleg ein opphavsgard nede i dalen, så å nytte nemninga «Dovre» på fjellområdet er eigentleg like meiningslaust som å Fillefjell for «Fille». | Namnet er truleg gjeve frå Oppdalssida: fjellet der vegen over til Dovre går. Dovre var nok opphavleg ein opphavsgard nede i dalen, så å nytte nemninga «Dovre» på fjellområdet er eigentleg like meiningslaust som å kalle Fillefjell for «Fille». | ||
Frå gamalt var nok Dovrefjell mest kjent som eit vanskeleg vegstykke å krysse, særleg fordi det er langt og går gjennom verhardt høgfjell. I nyare tid er det meir kjent for rik høgfjellsnatur med store område verna i form av [[Dovrefjell nasjonalpark]] og som nasjonalsymbol særleg i form av eidsvollmennenes utsegn da dei hadde avslutta grunnlovsarbeidet med «Enige og troe, indtil Dovre falder!».<ref>[http://www.eidsvoll1814.no/default.aspx?aid=9044844&did=9046956 Jfr www.eidsvoll1814.no]</ref> | Frå gamalt var nok Dovrefjell mest kjent som eit vanskeleg vegstykke å krysse, særleg fordi det er langt og går gjennom verhardt høgfjell. I nyare tid er det meir kjent for rik høgfjellsnatur med store område verna i form av [[Dovrefjell nasjonalpark]] og som nasjonalsymbol særleg i form av eidsvollmennenes utsegn da dei hadde avslutta grunnlovsarbeidet med «Enige og troe, indtil Dovre falder!».<ref>[http://www.eidsvoll1814.no/default.aspx?aid=9044844&did=9046956 Jfr www.eidsvoll1814.no]</ref> | ||
| Linje 28: | Linje 28: | ||
Elles ope for bidrag. | Elles ope for bidrag. | ||
==Fjellstuene | ==Fjellstuene== | ||
Fjellstuene hadde statssøtte i form av [[Leksikon:Fjellstuetoll|fjellstuetoll]]. | |||
Seinhaustes 1718 trekte norske dragonar seg attende over Oppdal og opp Drivdalen etter å ha vore pressa vekk frå Trondheim av [[Armfeldtfelttoget|dei karolinske dragonane i general Armfeldt styrke]]. 2. og 3. desember brende dei ned alle fjellstovene for å hindre svenskane i å følgje etter over fjelle mot Sør-Noreg.<ref>Sletbak s. 144ff.</ref> | |||
===Poststellet=== | |||
I 1647 vart postruta Christiania - Trondheim over Dovrefjellet organisert. Frå starten var det postbønder i bygdene på kvar side som vart pålagt ansvaret for å frakte posten over fjellet.<ref>Sletbak s. 162.</ref> Frå 1734 gjekk plikta til å frakte posten over fjellet over til fjellstovene. Postbøndene i Oppdal skulle da frakte poste til næraste fjellstue og fjellstuedrivarane vidare til neste fjellstue. Drivstua skulle så frakte post sørfrå vidare ned til prestgarden i Oppdal, og Fokstugu måtte transportere post nordfrå ned til [[Tofte (Dovre|Tofte]] i Dovre.<ref>Sletbak s.174f</ref> | |||
===Skyssing=== | |||
Bøndene hadde frå gamalt av [[skyssplikt]]. Plikta for fjellstuene i den eldste tida er usikker, men i alle fall frå 1734 da fjellstuene vart pålagt postføringa måtte dei nok òg stille hestar til skyssing. Det var berre rideskyssing fram til sist på 1700-talet da utbygginga av køyreveg tok til for alvor.<ref>Sletbak s. 175f. og s. 178ff.</ref> | |||
===Konduktørforretningane i 1840-åra=== | |||
===Fokstugu=== | ===Fokstugu=== | ||
[[Bilde:Fokstugu2012.jpg|thumb|Fokstugu fjellstugu]] | |||
Fokstugu ligg ved elva Foksåe sør for [[Vålåsjøen]] og [[Fokstua stasjon]] på [[Dovrebanen]] og er den sørlegaste og yngste av fjellstuene på Dovrefjell. Det er registret fast busetjing her i alle fall i 1646. Grunnen til at det kom opp ei fjellstue her var nok at den gamle vegen over Gautstigen var omlagt til hardbakken, og da vart avstanden frå [[Tofte (Dovre)|Tofte]] til Hjerkinn så lang at det vart behov for ein ny kvile- og overnattingsstad. Det kan elles ha vore eldre busetnad i området; det er registrert hustufter om lag 1,5 km sør for der Fokstugu ligg i dag, ved Gorbekken, der det og har vore kalla Gamel-Fokstugu. Det kan ha vore eit hus for trafikk frå [[Romsdalen]] over fjellet.<ref>Engen 2003: 38.</ref> | |||
===Vesle-Hjerkinn=== | ===Vesle-Hjerkinn=== | ||
===Hjerkinn=== | ===Hjerkinn=== | ||
| Linje 38: | Linje 52: | ||
===Drivstua=== | ===Drivstua=== | ||
[[Bilde:1003. Dovrefjeld, Drivstuen - no-nb digifoto 20160104 00072 bldsa AL1003.jpg|thumb|Drivstua fjellstugu]] | |||
Drivstua skal ha vore nemnt i eit kongebrev frå 1270, utferdiga av Magnus Håkonsson, som seinare er bortkome<ref>Sletbak s. 59f. Brevet omhandla eigedom og ytinga oppsitjaren i Drivstua.</ref> Først på 1700-talet var Drivstua gjestgjevargard og skiftestad for leigeskyssen. Fem Oppdalsgarar, Sætre, Vollen, Søsto Engan, Utesto Engan og Stølen, skulle stille hester og hjelpe til med skyssen. Saman med fjellstua var det da 16 hestar til disposisjon.<ref>Bjerkås s. 500f</ref> | |||
Etter oppmålinga i 1840-åra fekk Drivstua tillagt eit utmål på ca 126 000 mål. Fjellstuedrifta vart avviukla i 1921 da [[Dovrebanen]] kom. I 1933 fekk brukaren kjøpe Drivstua av Staten for kr 20 000<ref>Bjerkås s. 508.</ref> | |||
==Ferdselsvegar== | ==Ferdselsvegar== | ||
| Linje 49: | Linje 67: | ||
Vegstrekninga er 6230 meter. Breidda var nok i utgangspunktet 4 [[alen|alner]] (2,5 m). Det er ikkje gjort større utbetringar etter 1704. I 150 år var dette hovudvegen mellom Sør-Noreg og Trøndelag.<ref>Oppslagstavle ved enden av Vårstigen.</ref> | Vegstrekninga er 6230 meter. Breidda var nok i utgangspunktet 4 [[alen|alner]] (2,5 m). Det er ikkje gjort større utbetringar etter 1704. I 150 år var dette hovudvegen mellom Sør-Noreg og Trøndelag.<ref>Oppslagstavle ved enden av Vårstigen.</ref> | ||
===Fokstugu - Tofte=== | ===Hjerkinn - Tofte: Gautstigen=== | ||
===Fokstugu - Tofte over Hardbakken=== | |||
==Litteratur== | ==Litteratur== | ||
*Kleiven, Ivar | *Bjerkås, Ola 2006. ''Drivdalen. Gards- og slektshistorie for Oppdal. Bind II.'' Oppdal kommune. | ||
*Rise, Ola J. | *[[Engen, Arnfinn]] og Gunnar Kaas 2003: ''Bygdabok for Dovre. Gardar, hus og folk. Frå Hjerkinn til Hjelle.'' Dovre kommune. | ||
*Sletbak, Nils | *[[Kleiven, Ivar]] 1923. ''Lesja og Dovre''. Kristiania: Aschehoug. | ||
*Rise, Ola J. 1947-51. ''Oppdalsboka. Historie og folkeminne''. Bd I og II. Oslo: Tanum. | |||
*Sletbak, Nils 1977. ''Fjellstuene på Dovrefjell''. Oslo: Det Norske Samlaget. | |||
*[http://www.snl.no/Dovrefjell Om Dovrefjell i Store norske leksikon] | *[http://www.snl.no/Dovrefjell Om Dovrefjell i Store norske leksikon] | ||
| Linje 66: | Linje 88: | ||
[[Kategori: Dovre kommune]] | [[Kategori: Dovre kommune]] | ||
[[Kategori: Folldal kommune]] | [[Kategori: Folldal kommune]] | ||
{{nn}} | |||