Veiledere, Administratorer
164 188
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| (30 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{Infoboks gard | {{Infoboks gard | ||
| målform = nn | |||
| bgfarge = | | bgfarge = | ||
| navn = Fossen | | navn = Fossen | ||
| bilde = | | bilde = Fossen.JPG | ||
| bildestr = | | bildestr = | ||
| bildetekst = | | bildetekst = Dalen (øvst), Midre Fossen og Nedre Fossen (knapt synleg) med det nye huset i Uri til venstre, fotografert frå sør | ||
| altnavn = | | altnavn = | ||
| førstnevnt = | | førstnevnt = 1596 | ||
| ryddet = | | ryddet = | ||
| sted = Jostedalen | | sted = [[Jostedalen]] | ||
| kommune = Luster | | sokn = [[Jostedalen sokn|Jostedalen]] | ||
| fylke = | | kommune = [[Luster kommune|Luster]] | ||
| fylke = [[Vestland fylke|Vestland]] | |||
| gnr = 188 | | gnr = 188 | ||
| bnr = | | bnr = | ||
| Linje 20: | Linje 22: | ||
}} | }} | ||
'''Fossen''' (Luster, gnr. 188) er ein [[matrikkelgard]] i [[Jostedal|Jostedalen]], [[Luster kommune]]. Matrikkelgarden ligg på vestsida av Jostedøla og grensar i sør mot [[Myklemyr (Jostedalen)|Myklemyr]] og i nord mot [[Sperla (Jostedalen)|Sperla]] | '''[[Fossen (Jostedal)|Fossen]]''' (Luster, gnr. 188) er ein [[matrikkelgard]] i [[Jostedal|Jostedalen]], [[Luster kommune]]. Matrikkelgarden ligg på vestsida av [[Jostedøla]] og grensar i sør mot [[Myklemyr (Jostedalen)|Myklemyr]] og i nord mot [[Sperla (Jostedalen)|Sperla]]. | ||
Matrikkelgarden Fossen femner òg om det meste av grenda [[Fossøyane]] og mykje av grenda [[Elvøy (Jostedalen)|Elvøy]]. | |||
== | Fossen ligg attmed ein av dei få markante fossane i [[Jostedøla]] og må ha namnet herifrå. | ||
==Garden på 1600-talet== | |||
Garden er nemnd i presteskattelista frå 1596, som er den fyrste skattelista ein har frå Jostedalen etter øydetida i seinmellomalderen.<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=117 Presteskatten 1596] (Jostedal historielag)</ref> Etter denne lista skulle ''Enner på Faas'' yte fire mælar korn til presten. Berre tre andre gardar skulle gje presten korn (alle fire mælar) - [[Åsen (Jostedalen)|Åsen]] og dei to brukarane i [[Fåberg (Jostedalen)|Fåberg]], noko som tyder på at Fossen var ein god korngard. | |||
Også dei neste skattelistene fortel om ein god gard. I 1600 skulle Enner Foss betale 7 merker talg og eitt geitskinn i leidangsskatt, noko som plasserte han mellom dei fire brukarane i Jostedalen som betalte mest.<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=2076 Jordeboka 1600] (Jostedal historielag)</ref> | |||
Etter 1610 har likevel fleire andre gardar gått forbi Fossen på skattelistene, så garden låg no på 6.-7. plass.<ref>T.d. [http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=2106 Jordeboka 1611] (Jostedal historielag)</ref> Ved midten av 1600-talet plasserte Fossen seg midt på lista over skyldtalet for jostedalsgardane. Det galdt både matriklane frå 1647 (1,08 laupar smør) og 1666 (1,45 laupar smør).<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=118 Matrikkelen 1647] og [http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=1972 Matrikkelen 1666] (Jostedal historielag)</ref> | |||
==Sjølveige== | |||
Som resten av Jostedalen høyrde Fossen til Munthe-godset. Unntaket var ein kortare periode (ca. 1882-88) då prestesonen [[Hans Ottoson Ravn]] åtte nokre gardar, mellom anna Fossen. Den fyrste sjølveigaren var Knut Guttormson Ødegaard som fekk skøyte på garden for 250 rdl av Munthe-arvingen [[Jens Munthe (1719-1813)|Jens Munthe]] den 28. juli 1778. (Sjå [[Eigedomstilhøve i Jostedalen før 1800]]) | |||
Fossen hadde ei tid to brukarar kring 1660, men var udelt fram til 1805 då garden vart delt i to med utskiljinga av Nedre Fossen (i dag bnr. 5). | |||
==Brattlendt== | |||
Dei tre bruka som utgjer den opphavlege garden (bnr. 1, 3 og 5) ligg i svært bratt terreng og var lite eigna for mekanisert jordbruk. Frå slutten av 1800-talet og gjennom 1900-talet er det difor i [[Fossøyane]] og delvis i [[Elvøy (Jostedalen)|Elvøy]] at ekspansjonen i busetnad og jordbruk er komen innanfor den gamle matrikkelgarden. | |||
==Bruk== | |||
[[Bilde:Midtre Fossen og Elvøy.JPG|thumb|Stovehuet i Midtre Fossen med Elvøy i bakgrunnen]] | |||
Bruk i tilknyting til det eldste bruket: | |||
*Bnr. 1 Fossen (midtre) - det opphavlege bruket | |||
*Bnr. 3 Dalen - tidlegare husmannsplass, fråskild bnr. 1 den 12.4.1862 | |||
*Bnr. 5 Fossen (nedre) - fråskild ved at bnr. 1 vart delt i 1805 | |||
Bruk i [[Fossøyane]]: | |||
*Bnr. 4 Fossøyplassen - fråskild bnr. 1 og 3 den 14.10.1865 | |||
*Bnr. 9 Fossøyane - fråskild bnr. 5 den 7.10.1895 | |||
Bruk i [[Elvøy (Jostedalen)|Elvøy]]: | |||
*Bnr. 2 Fossen (Elvøy) - utskild frå bnr. 1 den 17.10.1860 | |||
*Bnr. 6 Kasøy - fråskild bnr. 2 den 19.5.1891 | |||
I tillegg er det fråskild ei rekkje tomter som ikkje er tekne med her. | |||
==Husmannsplassar== | |||
Det har vore ni husmannsplassar og heimar under Fossen. Sjå under [[Fossøyane]] om dei fem som låg der. Dei fire andre var: | |||
*Fossehaugen (Øygardsbakken) - rydda kring 1772, plass under bnr. 1, frå 1805 under bnr. 5, nedlagd 1900 (huset stod til 1926) | |||
*Hesteflaten - rydda kring 1832, nedlagd kring 1843 då plassfolket flytte til Dalen | |||
*Dalen - rydda kring 1843, fråskild 1862 som bnr. 3 | |||
*Uri - rydda kring 1885, fråskild 22.8.1966 under namnet ''Ekrebakkene'' (bnr. 30) | |||
==Notar== | |||
<references/> | |||
==Kjelder og litteratur== | |||
*[http://digitalarkivet.no/cgi-win/webcens.exe?slag=visbase&sidenr=66&filnamn=f18011427&gardpostnr=31#nedre «Fossen»] i folketeljinga 1801 (Digitalarkivet) | |||
*Laberg, Jon. (1939). Jostedal. Ei stutt utgreiding um bygdi og folket der. ''Tidsskrift utgitt av Historielaget for Sogn'' (nr. 10), 15-70. ([http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=300 Digital utgåve, Jostedal historielag]) | *Laberg, Jon. (1939). Jostedal. Ei stutt utgreiding um bygdi og folket der. ''Tidsskrift utgitt av Historielaget for Sogn'' (nr. 10), 15-70. ([http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=300 Digital utgåve, Jostedal historielag]) | ||
*Øyane, Lars E. (1994). ''Jostedal sokn. Gards- og ættesoge for Luster kommune.'' (Bd. 5). Gaupne: Luster kommune, s. | *Øyane, Lars E. (1994). ''Jostedal sokn. Gards- og ættesoge for Luster kommune.'' (Bd. 5). Gaupne: Luster kommune, s. 114-171. ([http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2008020701034 Digital utgåve, NBdigital]) | ||
*[http://www.sffarkiv.no/sffbasar/default.asp?p=result&db=dbcrawler&sql=Key+%3D+%271426188%27&orderby=orderby&appinfogard=Fossen «Fossen»], Gardsleksikon, Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane | |||
[[Kategori:Jostedalen]] | [[Kategori:Jostedalen]] | ||
[[kategori:Garder]] | |||
[[Kategori:Luster kommune]] | |||
{{nn}} | |||