Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
Tilføyingar
Ingen redigeringsforklaring |
(Tilføyingar) |
||
| Linje 2: | Linje 2: | ||
'''[[Frederik Schmidt]]''' (fødd [[27. mai]] [[1771]] i Asminderød på Sjælland, død [[16. februar]] [[1840]] i Himmelev, også på Sjælland) var teolog, forfattar, [[eidsvollsmann]] og [[stortingsmann]]. Han var oppvaksen i Noreg, og verka mellom anna som sokneprest på [[Eiker]] i drygt tjue år før han flytta til Danmark for godt, der han var fødd og periodevis hadde opphalde seg også seinare. Han var sterkt knytta til Danmark og den danske embetsmannskulturen, høgkulturelt interessert, rasjonalistisk orientert og litterært aktiv. Alt dette let seg tidstypisk godt sameine med ein romantisk inspirert Noregs-patriotisme. Han var sterkt oppteken av allmugens kulturelle og materielle framgang, og politisk sett var han ein nasjonaldemokratisk innstilt folkets ven. </onlyinclude> | '''[[Frederik Schmidt]]''' (fødd [[27. mai]] [[1771]] i Asminderød på Sjælland, død [[16. februar]] [[1840]] i Himmelev, også på Sjælland) var teolog, forfattar, [[eidsvollsmann]] og [[stortingsmann]]. Han var oppvaksen i Noreg, og verka mellom anna som sokneprest på [[Eiker]] i drygt tjue år før han flytta til Danmark for godt, der han var fødd og periodevis hadde opphalde seg også seinare. Han var sterkt knytta til Danmark og den danske embetsmannskulturen, høgkulturelt interessert, rasjonalistisk orientert og litterært aktiv. Alt dette let seg tidstypisk godt sameine med ein romantisk inspirert Noregs-patriotisme. Han var sterkt oppteken av allmugens kulturelle og materielle framgang, og politisk sett var han ein nasjonaldemokratisk innstilt folkets ven. </onlyinclude> | ||
På Eidsvoll representerte han [[Buskerud amt]] saman med [[Johan Collett (1775–1827)|fogd Collett]] og bonde [[Christopher Hoen]]. Sistnemnde var sambygding og soknebarn av presten Schmidt på Eiker. Dei to | På Eidsvoll representerte han [[Buskerud amt]] saman med [[Johan Collett (1775–1827)|fogd Collett]] og bonde [[Christopher Hoen]]. Sistnemnde var sambygding og soknebarn av presten Schmidt på Eiker. Dei to delte mange synsmåtar på politikk og samfunn. Men i religiøse haldningar var dei skarpe motstandarar. Haugianaren Hoen og sokneprest Schmidt hadde endatil tørna saman i nesten fysisk konfrontasjon i haugianismens fyrste kamptid på Eiker. | ||
== Bakgrunn og familie == | == Bakgrunn og familie == | ||
| Linje 23: | Linje 23: | ||
== Opplysningspresten og tiltaksmannen == | == Opplysningspresten og tiltaksmannen == | ||
I sin teologi og haldningar elles var Frederik Schmidt sterkt påverka av rasjonalismen og tildels politisk radikalisme. [[Carl W. Schnitler|C.W.Schnitler]] gjev i sitt omtale av eidsvollsmannen Schmidt eit kanskje litt ideologisk farga uttrykk for dette: «Tiltrods for at han var vokset opp i et gammeldags rettroende hjem, var han blit en radikal tilhænger av rationalismens fantasiløse moralreligion, fornuftsdyrkelse og frygt for al mystik. Og i sin sympati for den franske revolution mottok han med sorg budskapet om Robespierres død».<ref>Schnitler, C.W. 1914 s. 272.</ref> [[Halvdan Koht]] gjev uttrykk for noko av det same, om ikkje i så kvasse vendingar: «Han var en ekte sønn av oplysningstiden, og han hyldet en fornuftskristendom som riktignok fastholdt de viktigste kristelige læresetninger.»<ref>Koht, H. 1954, s. 461.</ref> Det «gammeldags rettroende» i heimen som Schnitler nemner, spelar nok på faren, biskop Christen Schmidt, som var kjend som ein konservativ, luthersk ortodoks teolog med front mot på den eine sida rasjonalismen og på den andre sida pietismen. | |||
Frederiks Scmidts vilje og evne til å drive folkeopplysning og praktisk reformarbeid kom best til sin rett i tida hans i Eiker. Av tiltaka hans kan nemnast at han oppretta eit spinnehus for arbeidslause, han forbetra fattigvesenet, oppmuntra til husflid og arbeidde for å innføre vaksine. Ikkje minst sytte han for å få til fleire og betre allmugeskular. Han heldt kurs for lærarar, og utarbeidde ein plan for eit lærarseminar i prostiet. Han oppretta også ei lokalavdeling av [[Selskabet for Norges Vel]] i Eiker, ein samskipnad som han sjølv hadde vore med og stifta i 1809. | Frederiks Scmidts vilje og evne til å drive folkeopplysning og praktisk reformarbeid kom best til sin rett i tida hans i Eiker. Av tiltaka hans kan nemnast at han oppretta eit spinnehus for arbeidslause, han forbetra fattigvesenet, oppmuntra til husflid og arbeidde for å innføre vaksine. Ikkje minst sytte han for å få til fleire og betre allmugeskular. Han heldt kurs for lærarar, og utarbeidde ein plan for eit lærarseminar i prostiet. Han oppretta også ei lokalavdeling av [[Selskabet for Norges Vel]] i Eiker, ein samskipnad som han sjølv hadde vore med og stifta i 1809. | ||
| Linje 53: | Linje 55: | ||
*Halvorsen, J.B.: ''Norsk Forfatter-Lexikon 1814-1880''. Utg. Den Norske Forlagsforening. Kristiania. 1901. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2006111601041}}. | *Halvorsen, J.B.: ''Norsk Forfatter-Lexikon 1814-1880''. Utg. Den Norske Forlagsforening. Kristiania. 1901. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2006111601041}}. | ||
*[https://nbl.snl.no/Frederik_Schmidt Frederik Scmidt] i ''[[Norsk biografisk leksikon]]'' | *[https://nbl.snl.no/Frederik_Schmidt Frederik Scmidt] i ''[[Norsk biografisk leksikon]]'' | ||
*Koht, Halvdan: Artikkel om Schmidt i [[Norsk biografisk leksikon]] (1954, side 460-463) {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2007021301053}}. | |||
*Schnitler, Carl W. (m.fl.) Eidsvold 1814. Kristiania 1914. J.W.Cappelens forlag. Schnitlers omtale av Fr. Schmidt på side 272–274. | |||
==Eksterne lenkjer== | ==Eksterne lenkjer== | ||