Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
Bibliografi
(Bibliografi) |
|||
| Linje 25: | Linje 25: | ||
I sin teologi og haldningar elles var Frederik Schmidt sterkt påverka av rasjonalismen og tildels politisk radikalisme. [[Carl W. Schnitler|C.W.Schnitler]] gjev i sitt omtale av eidsvollsmannen Schmidt eit kanskje litt ideologisk farga uttrykk for dette: «Tiltrods for at han var vokset opp i et gammeldags rettroende hjem, var han blit en radikal tilhænger av rationalismens fantasiløse moralreligion, fornuftsdyrkelse og frygt for al mystik. Og i sin sympati for den franske revolution mottok han med sorg budskapet om Robespierres død».<ref>Schnitler, C.W. 1914 s. 272.</ref> [[Halvdan Koht]] gjev uttrykk for noko av det same, om ikkje i så kvasse vendingar: «Han var en ekte sønn av oplysningstiden, og han hyldet en fornuftskristendom som riktignok fastholdt de viktigste kristelige læresetninger.»<ref>Koht, H. 1954, s. 461.</ref> Det «gammeldags rettroende» i heimen som Schnitler nemner, spelar nok på faren, biskop Christen Schmidt, som var kjend som ein konservativ, luthersk ortodoks teolog med front mot på den eine sida rasjonalismen og på den andre sida pietismen. | I sin teologi og haldningar elles var Frederik Schmidt sterkt påverka av rasjonalismen og tildels politisk radikalisme. [[Carl W. Schnitler|C.W.Schnitler]] gjev i sitt omtale av eidsvollsmannen Schmidt eit kanskje litt ideologisk farga uttrykk for dette: «Tiltrods for at han var vokset opp i et gammeldags rettroende hjem, var han blit en radikal tilhænger av rationalismens fantasiløse moralreligion, fornuftsdyrkelse og frygt for al mystik. Og i sin sympati for den franske revolution mottok han med sorg budskapet om Robespierres død».<ref>Schnitler, C.W. 1914 s. 272.</ref> [[Halvdan Koht]] gjev uttrykk for noko av det same, om ikkje i så kvasse vendingar: «Han var en ekte sønn av oplysningstiden, og han hyldet en fornuftskristendom som riktignok fastholdt de viktigste kristelige læresetninger.»<ref>Koht, H. 1954, s. 461.</ref> Det «gammeldags rettroende» i heimen som Schnitler nemner, spelar nok på faren, biskop Christen Schmidt, som var kjend som ein konservativ, luthersk ortodoks teolog med front mot på den eine sida rasjonalismen og på den andre sida pietismen. | ||
Frederiks | Frederiks Schmidts vilje og evne til å drive folkeopplysning og praktisk reformarbeid kom best til sin rett i tida hans i Eiker. Av tiltaka hans kan nemnast at han oppretta eit spinnehus for arbeidslause, han forbetra fattigvesenet, oppmuntra til husflid og arbeidde for å innføre vaksine. Ikkje minst sytte han for å få til fleire og betre allmugeskular. Han heldt kurs for lærarar, og utarbeidde ein plan for eit lærarseminar i prostiet. Han oppretta også ei lokalavdeling av [[Selskabet for Norges Vel]] i Eiker, ein samskipnad som han sjølv hadde vore med og stifta i 1809. | ||
Som reformator hadde han sans for den omfattande næringsverksemda som haugianarane fekk sett i gang i Eiker. Mellom anna var han oppglødd for den papirmølla som dei grunnla ved [[Vestfossen]] i 1802, den seinare [[Ekers Papirfabrik]]. Men teologisk kom han altså på kant med dei, særleg i byrjinga. Ei av dei oftast fortalde historiene om styresmaktenes og presteskapets forfølgjing av Hauge er knytta til sokneprest Schmidt. Det fyrste året han var i Eiker, nyttårsaftan 1798, var [[Hans Nielsen Hauge]] sjølv til stades ved ei samling hjå Christopher Hoen. Lensmann og prest var til stades, og Schmidt las opp [[Leksikon:Konventikkelplakaten|Konventikkelplakaten]]. Da lensmannen skulle arrestere Hauge for brot på plakaten, ba Christopher Hoen om lov til å skysse arrestanten. Det fekk han lov til, men nytta da høvet og sin raske hest til å køyre frå lensmannen over i neste lensmannsdistrikt, slik at Hauge slapp unna. | Som reformator hadde han sans for den omfattande næringsverksemda som haugianarane fekk sett i gang i Eiker. Mellom anna var han oppglødd for den papirmølla som dei grunnla ved [[Vestfossen]] i 1802, den seinare [[Ekers Papirfabrik]]. Men teologisk kom han altså på kant med dei, særleg i byrjinga. Ei av dei oftast fortalde historiene om styresmaktenes og presteskapets forfølgjing av Hauge er knytta til sokneprest Schmidt. Det fyrste året han var i Eiker, nyttårsaftan 1798, var [[Hans Nielsen Hauge]] sjølv til stades ved ei samling hjå Christopher Hoen. Lensmann og prest var til stades, og Schmidt las opp [[Leksikon:Konventikkelplakaten|Konventikkelplakaten]]. Da lensmannen skulle arrestere Hauge for brot på plakaten, ba Christopher Hoen om lov til å skysse arrestanten. Det fekk han lov til, men nytta da høvet og sin raske hest til å køyre frå lensmannen over i neste lensmannsdistrikt, slik at Hauge slapp unna. | ||
| Linje 38: | Linje 38: | ||
== Dikting og faglitterært forfattarskap == | == Dikting og faglitterært forfattarskap == | ||
Schmidt var kjend som diktar, mest leilighetsdikting og i den lettare sjanger | Schmidt var kjend som diktar, mest leilighetsdikting og i den lettare sjanger. Han vart kjend som «selvstendighetspoeten» på Eidsvoll 1814. To gonger fekk han utgjeve sine dikt i samling, i 1811 (København) og i 1835 (Roskilde). | ||
Ei rekkje av preikene og talene sine vart publiserte, dels i tidsskrift, dels som småskrift. Det var gjerne til bestemte høve og føremål, som for eksempel «Prædiken paa Allehelgensdag 1807. Indtægten anvendes til Understøttelse for de udkommanderede Norske Tropper». | Ei rekkje av preikene og talene sine vart publiserte, dels i tidsskrift, dels som småskrift. Det var gjerne til bestemte høve og føremål, som for eksempel «Prædiken paa Allehelgensdag 1807. Indtægten anvendes til Understøttelse for de udkommanderede Norske Tropper». | ||
| Linje 47: | Linje 47: | ||
Han vart også kjend for sine omsetjingar av klassiske diktarar - Ovid, Tasso, Dante og Petrarca m.fl. | Han vart også kjend for sine omsetjingar av klassiske diktarar - Ovid, Tasso, Dante og Petrarca m.fl. | ||
== Kulturelle nettverk == | |||
Frederik Schmidt tilhøyrde definitivt eit øvre sjikt av det dansk-norske danningsborgarskapet. Han var kunnskapsrik, hadde litterære talent og var openbert ein selskapeleg og sjarmerande person. Såleis glei han lett inn og gjorde seg gjeldande i viktige intellektuelle miljø i tida. Det galdt [[Det norske Selskab]] i København alt frå studietida og ved seinare opphald i hovudstaden. Han tilhøyrde dessutan den krinsen av kulturelite som danna seg rundt ekteparet Kamma og Knud Rahbek i heimen deira Bakkegården på Frederiksberg i København. I Noreg var Schmidt ein av den Christiane Koren (Mor Koren) sine favorittar i den kultur- og selskapskrinsen ho hadde til hyppige samkomer på sorenskrivargarden [[Hovin (Ullensaker)|Hovin]] i [[Ullensaker]]. Den danskfødde Mor Koren tilhøyrde sjølv krinsen rundt Rahbeks i København. | |||
== Referansar == | == Referansar == | ||
<references/> | <references/> | ||
== Eigne verk == | |||
*''Prædiken paa Søndag mellem Juul og Nyeaar 1795''. Utg. [s.n.]. 1796. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2009030210001}}. | |||
*''Sang for de danske og norske Søekrigere''. Utg. Trykt hos Directeur Joh. Fred. Schultz, Kongelig og Universitetsbogtrykker. 1801. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2012071213004}}. | |||
*''Taler, holdne i Egers Hovedkirke paa den anordnede festlige Bededag den 4de Marts 1814''. Utg. Trykt hos C. Grøndahl. Christiania. 1814. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2012051613008}}. | |||
*''Trende Religionstaler holdne ved private Andagter for Danske og Norske i Rom og Neapel''. Utg. Trykt hos Andreas Seidelin, Hof- og Universitets-Bogtrykker. 1819. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2011110724009}}. | |||
*''Afskedsprædiken, holden paa 17de Søndag efter Trinitatis i Hougs Kirke, af Fr. Schmidt''. Utg. Trykt hos C. F. Rode. 1820. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2016112127009}}. | |||
*''Mai-Krandsen. Et Udvalg af Jean Paul Friderik Richters Værker ved F. Schmidt''. Utg. Trykt og forlagt af Jacob Lehmann. 1820. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2018011026003}}. | |||
*''Historia Paulicianorum Orientalium''. Utg. typis excudebat Andreas Seidelin, Aulae Regiae Universitatis typographus. 1826. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2017111348083}}. | |||
*''Pentateuchens poetiske Stykker, rhytmisk oversatte med tilføiet Commentar af Dr. F. Schmidt, Provst, Sognepræst til Himmeløv og Roeskilde adelige Kloster, Ridder af Dannebrog''. Utg. Trykt paa Forfatterens Forlag, hos Directeur Jens Hostrup Schultz, Kongelig og Universitets-Bogtrykker. 1827. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2019082926016}}. | |||
*''Ny samlede Digte''. Utg. Trykt paa Forfatterens Forlag hos J.D.C. Hanson. 1835. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2008041502001}}. | |||
*Provst Frederik Schmidts dagbøger, sjå nedanfor under Kjelder og litteratur. | |||
== Kjelder og litteratur == | == Kjelder og litteratur == | ||
| Linje 56: | Linje 71: | ||
*Hæg, Tore: Frederik Schmidt 1771–1840. Prost og eidsvollsmann. Oslo 2014. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2018071607123}}. | *Hæg, Tore: Frederik Schmidt 1771–1840. Prost og eidsvollsmann. Oslo 2014. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2018071607123}}. | ||
*Koht, Halvdan: Artikkel om Schmidt i [[Norsk biografisk leksikon]] (1954, side 460-463) {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2007021301053}}. | *Koht, Halvdan: Artikkel om Schmidt i [[Norsk biografisk leksikon]] (1954, side 460-463) {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2007021301053}}. | ||
*Koren, Christiane: ''"Moer Korens" dagbøger''. Utg. Aschehoug. 1915. | *Koren, Christiane: ''"Moer Korens" dagbøger''. Utg. ved Sofie Aubert Lindbæk. Aschehoug. 1915. | ||
**Bd. 1 {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2006120701073}}. | **Bd. 1 (1808–1810) {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2006120701073}}. | ||
**Bd. 2 {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2006120600019}}. | **Bd. 2 (1813–1815) {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2006120600019}}. | ||
*Schmidt, Frederik: ''Provst Frederik Schmidts dagbøger'' utg. av Det danske Sprog- og Litteraturselskab og Det norske Språk- og Litteraturselskap, v/G.Albeck, O.Jacobsen, J.Brandt-Nielsen. | *Schmidt, Frederik: ''Provst Frederik Schmidts dagbøger'' utg. av Det danske Sprog- og Litteraturselskab og Det norske Språk- og Litteraturselskap, v/G.Albeck, O.Jacobsen, J.Brandt-Nielsen. | ||
**Bd. 1, utg. Gad. København. 1966. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2010010703003}}. Fra årene 1790, 1794, 1807, 1811, 1814. | **Bd. 1, utg. Gad. København. 1966. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2010010703003}}. Fra årene 1790, 1794, 1807, 1811, 1814. | ||