Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
Lenke. Korrektur
m (→1814) |
(Lenke. Korrektur) |
||
| (Én mellomliggende versjon av en annen bruker er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|Schmidt, Fr (1771-1840) farge.jpg|Frederik Schmidt.|maler=[[Christopher Pritzier Meidell (1821–1876)|C.P. Meidell]] (1860)}} | <onlyinclude>{{thumb|Schmidt, Fr (1771-1840) farge.jpg|Frederik Schmidt, med ordenstegnet for ridder av [[Dannebrogordenen]].|maler=[[Christopher Pritzier Meidell (1821–1876)|C.P. Meidell]] (1860)}} | ||
'''[[Frederik Schmidt]]''' (fødd [[27. mai]] [[1771]] i Asminderød på Sjælland, død [[16. februar]] [[1840]] i Himmelev, også på Sjælland) var teolog, forfattar, [[eidsvollsmann]] og [[stortingsmann]]. Han var oppvaksen i Noreg, og verka mellom anna som sokneprest på [[Eiker]] i drygt tjue år før han flytta til Danmark for godt, der han var fødd og periodevis hadde opphalde seg også seinare. Han var sterkt knytta til Danmark og den danske embetsmannskulturen, høgkulturelt interessert, rasjonalistisk orientert og litterært aktiv. Alt dette let seg tidstypisk godt sameine med ein romantisk inspirert Noregs-patriotisme. Han var sterkt oppteken av allmugens kulturelle og materielle framgang, og politisk sett var han ein nasjonaldemokratisk innstilt folkets ven. </onlyinclude> | '''[[Frederik Schmidt]]''' (fødd [[27. mai]] [[1771]] i Asminderød på Sjælland, død [[16. februar]] [[1840]] i Himmelev, også på Sjælland) var teolog, forfattar, [[eidsvollsmann]] og [[stortingsmann]]. Han var oppvaksen i Noreg, og verka mellom anna som sokneprest på [[Eiker]] i drygt tjue år før han flytta til Danmark for godt, der han var fødd og periodevis hadde opphalde seg også seinare. Han var sterkt knytta til Danmark og den danske embetsmannskulturen, høgkulturelt interessert, rasjonalistisk orientert og litterært aktiv. Alt dette let seg tidstypisk godt sameine med ein romantisk inspirert Noregs-patriotisme. Han var sterkt oppteken av allmugens kulturelle og materielle framgang, og politisk sett var han ein nasjonaldemokratisk innstilt folkets ven. </onlyinclude> | ||
| Linje 27: | Linje 27: | ||
== Opplysningspresten og tiltaksmannen == | == Opplysningspresten og tiltaksmannen == | ||
I sin teologi og haldningar elles var Frederik Schmidt sterkt påverka av rasjonalismen og tildels politisk radikalisme. [[Carl W. Schnitler|C.W.Schnitler]] gjev i | I sin teologi og haldningar elles var Frederik Schmidt sterkt påverka av rasjonalismen og tildels politisk radikalisme. [[Carl W. Schnitler|C.W.Schnitler]] gjev i si omtale av eidsvollsmannen Schmidt eit kanskje litt ideologisk farga uttrykk for dette: «Tiltrods for at han var vokset opp i et gammeldags rettroende hjem, var han blit en radikal tilhænger av rationalismens fantasiløse moralreligion, fornuftsdyrkelse og frygt for al mystik. Og i sin sympati for den franske revolution mottok han med sorg budskapet om Robespierres død».<ref>Schnitler, C.W. 1914 s. 272.</ref> [[Halvdan Koht]] gjev uttrykk for noko av det same, om ikkje i så kvasse vendingar: «Han var en ekte sønn av oplysningstiden, og han hyldet en fornuftskristendom som riktignok fastholdt de viktigste kristelige læresetninger.»<ref>Koht, H. 1954, s. 461.</ref> Det «gammeldags rettroende» i heimen som Schnitler nemner, spelar nok på faren, biskop Christen Schmidt, som var kjend som ein konservativ, luthersk ortodoks teolog med front mot på den eine sida rasjonalismen og på den andre sida pietismen. | ||
Frederiks Schmidts vilje og evne til å drive folkeopplysning og praktisk reformarbeid kom best til sin rett i tida hans i Eiker. Av tiltaka hans kan nemnast at han oppretta eit spinnehus for arbeidslause, han forbetra fattigvesenet, oppmuntra til husflid og arbeidde for å innføre vaksine. Ikkje minst sytte han for å få til fleire og betre allmugeskular. Han heldt kurs for lærarar, og utarbeidde ein plan for eit lærarseminar i prostiet. Han oppretta også ei lokalavdeling av [[Selskabet for Norges Vel]] i Eiker, ein samskipnad som han sjølv hadde vore med og stifta i 1809. | Frederiks Schmidts vilje og evne til å drive folkeopplysning og praktisk reformarbeid kom best til sin rett i tida hans i Eiker. Av tiltaka hans kan nemnast at han oppretta eit spinnehus for arbeidslause, han forbetra fattigvesenet, oppmuntra til husflid og arbeidde for å innføre vaksine. Ikkje minst sytte han for å få til fleire og betre allmugeskular. Han heldt kurs for lærarar, og utarbeidde ein plan for eit lærarseminar i prostiet. Han oppretta også ei lokalavdeling av [[Selskabet for Norges Vel]] i Eiker, ein samskipnad som han sjølv hadde vore med og stifta i 1809. | ||
| Linje 43: | Linje 43: | ||
== Dikting og faglitterært forfattarskap == | == Dikting og faglitterært forfattarskap == | ||
Schmidt var kjend som diktar, mest leilighetsdikting og i den lettare sjanger. Han vart kjend som «selvstendighetspoeten» på Eidsvoll 1814. To gonger fekk han utgjeve sine dikt i samling, i 1811 (København) og i 1835 (Roskilde). | Schmidt var kjend som diktar, mest innan leilighetsdikting og i den lettare sjanger. Han vart kjend som «selvstendighetspoeten» på Eidsvoll 1814. To gonger fekk han utgjeve sine dikt i samling, i 1811 (København) og i 1835 (Roskilde). | ||
Ei rekkje av preikene og talene hans vart publiserte, dels i tidsskrift, dels som småskrift. Det var gjerne til bestemte høve og føremål, som for eksempel «Prædiken paa Allehelgensdag 1807. Indtægten anvendes til Understøttelse for de udkommanderede Norske Tropper».<ref>?</ref> Dette var under inntrykk av den britiske okkupasjonen av Sjælland og København hausten 1807, som enda med at britane beslagla den danske krigsflåten. Schmidt hadde vore augevitne til det som foregjekk, da han oppheldt seg i København frå slutten av august til 19. oktober det året.<ref>Schmidt, F. 1966, side 91–160.</ref> | Ei rekkje av preikene og talene hans vart publiserte, dels i tidsskrift, dels som småskrift. Det var gjerne til bestemte høve og føremål, som for eksempel «Prædiken paa Allehelgensdag 1807. Indtægten anvendes til Understøttelse for de udkommanderede Norske Tropper».<ref>?</ref> Dette var under inntrykk av den britiske okkupasjonen av Sjælland og København hausten 1807, som enda med at britane beslagla den danske krigsflåten. Schmidt hadde vore augevitne til det som foregjekk, da han oppheldt seg i København frå slutten av august til 19. oktober det året.<ref>Schmidt, F. 1966, side 91–160.</ref> | ||
| Linje 54: | Linje 54: | ||
== Kulturelle nettverk == | == Kulturelle nettverk == | ||
Frederik Schmidt tilhøyrde definitivt eit øvre sjikt av det dansk-norske danningsborgarskapet. Han var kunnskapsrik, hadde litterære talent og var openbert ein selskapeleg og sjarmerande person. Såleis glei han lett inn og gjorde seg gjeldande i viktige intellektuelle miljø i tida. Det galdt [[Det norske Selskab]] i København alt frå studietida og ved seinare opphald i hovudstaden. Han tilhøyrde dessutan den krinsen av kulturelite som danna seg rundt ekteparet Kamma og Knud Rahbek i heimen deira Bakkegården på Frederiksberg i København. I Noreg var Schmidt ein av | Frederik Schmidt tilhøyrde definitivt eit øvre sjikt av det dansk-norske danningsborgarskapet. Han var kunnskapsrik, hadde litterære talent og var openbert ein selskapeleg og sjarmerande person. Såleis glei han lett inn og gjorde seg gjeldande i viktige intellektuelle miljø i tida. Det galdt [[Det norske Selskab]] i København alt frå studietida og ved seinare opphald i hovudstaden. Han tilhøyrde dessutan den krinsen av kulturelite som danna seg rundt ekteparet Kamma og Knud Rahbek i heimen deira Bakkegården på Frederiksberg i København. I Noreg var Schmidt ein av [[Christiane Koren]] (Mor Koren) sine favorittar i den kultur- og selskapskrinsen ho hadde til hyppige samkomer på sorenskrivargarden [[Hovin (Ullensaker)|Hovin]] i [[Ullensaker]]. Den danskfødde Mor Koren tilhøyrde sjølv krinsen rundt Rahbeks i København. | ||
== Referansar == | == Referansar == | ||
| Linje 95: | Linje 95: | ||
[[Kategori:Prester]] | [[Kategori:Prester]] | ||
[[Kategori:Eidsvollsmenn]] | [[Kategori:Eidsvollsmenn]] | ||
[[Kategori:Dannebrogordenen]] | |||
[[Kategori:Drammen kommune]] | [[Kategori:Drammen kommune]] | ||
[[Kategori:Nedre Eiker]] | [[Kategori:Nedre Eiker]] | ||