Gol stavkyrkje: Forskjell mellom sideversjoner

'''Gol stavkyrkje''' er ei [[stavkyrkje]] frå [[Gol]] kommune i [[Buskerud fylke|Buskerud]] frå rundt 1200 som no står på [[Norsk Folkemuseum]] på [[Bygdøy]] i [[Oslo]]. Sidan 1884 har ho vore eigedommen til [[kongen av Noreg|den regjerande monarken i Noreg]]. Det er reist fire kopiar av kyrkja, to i [[Noreg]] og to i [[USA]].

Opphavleg stod stavkyrkja – ''Garðar kirkja'' – på den gamle kyrkjegarden, 500 meter sørvest for den noverande [[Gol kyrkje]] på Leikvollen i Golreppen. [[Dendrokronologi]]ske undersøkingar tyder på at delar av bygningen er oppførte etter [[1216]], men han har òg element som er så tidlege som frå [[1157]].  

[[fil:Gol stavkirke 1883.jpg|mini|left|150px|Skisser av T. Prytz, etter oppmåling på Gol i 1883]]

[[fil:Gol stavkyrkje.jpeg|mini|left|150px|Fotografi etter atterreisinga av [[Axel Lindahl]] 1885–1890]]

Foreininga hadde inga tomt til kyrkja, men tidleg i [[1881]] vart kong [[Oscar II]] sine historiske samlingar – verdas fyrste [[friluftsmuseum]] – etablert på [[Bygdøy kongsgard]]. Kongen stilte tomt til disposisjon for atterreisinga midt i sitt planlagde bygningsmuseum. Inntekta av Fortidsminneforeningen si pengeinnsamling til formålet vart berre 387 kroner, medan totalkostnadane var anslått til minst 6500 kroner. I mars [[1884]] redda kongen prosjektet ved å ta på seg dei utgiftene som foreininga mangla dekning for. Eigedomsretten til kyrkja vart overdregen frå foreininga til den regjerande monarken i Noreg.

Dei betydelege forandringane gjennom 1700-åra og utvidinga i 1805 gjorde det umogleg å gjenreise kyrkja slik ho sto, men det var det heller ingen då som kunne tenkje seg. Kyrkja vart restaurert til det som ein var trudde var opphavleg form. Med støtte i bevarte spor og gamle materiale vart skip, kor og apside rekonstruert. Ein trudde at skipet hadde vore omgjeve av ein svalgong og hatt ein takryttar, og desse delane vart gjenskapte med [[Borgund stavkyrkje]] som modell. Gode førebilete til detaljar som [[vindski]]a fann ein ikkje i Borgund, så dei vart laga etter mønster av vindskia i [[Hopperstad stavkyrkje]],

Då kyrkja vart flytta og attreist, ynskte ein berre å ta vare på og restaurere delane frå [[norsk mellomalder|mellomalderen]]. I det ytre er den difor hovudsakleg ein rekonstruksjon frå 1880-åra av nye materiale. Men store delar av hovudkonstruksjonen i skipet er teke vare på. Dette er: ''grunnstokkane'', ''svillene'', ''stavane'', ein stor del av veggtilet og ''stavlegjane''. Mesteparten av det heva midtrommet og avstivingssystemet er òg teke vare på. Kyrkja er av typen med heva midtrom med omgong i eit rektangulært skip. Ho har eit litt smalare [[Kor i arkitekturen|kor]] som vert avslutta med ein [[apside]]. Dei konstruktive delane av kor og apside forsvann ved utvidinga i 1802-03, og det måtte lagast nye ved atterreisinga.

Kyrkja har svalgang som er laga med [[Borgund stavkyrkje]] som modell. Ein tidlegare svalgang rundt skipet vart riven ned ved utvidinga i 1802-03. Kyrkja har òg truleg alltid hatt takryttar. Ein takryttar av mellomaldersk type med to klokker vart omtala i rekneskap frå 1600-åra. Den vart fornya i [[1694]]. Den nye vart truleg ståande heilt til flyttinga, men hjelmen fekk skifer i staden for bordtekking i [[1821]]. Denne kan ein sjå på Prahm si teikning frå 1846. Den noverande er ein rekonstruksjon frå 1880-åra med Borgund stavkyrkje som modell. Taka var opprinneleg spontekte og tjærebreidde, men vart i 1820-åra tekte med skifer.

Vestportalen er for det meste slik han opphavleg var. Han er dekorert med kjempande [[drake|drakar]] og bladranker. Nærast opninga har han to halvsøyler med basar og kapitel. Søyleskafta er dekka med planteornamentikk, og i mønsteret er det innarbeidd krona mannshovud. Dragar og bladranker spring ut av to dyremunnar nedst inntil halvsøylene. Ornamentikken består av ein midtdrake, to toppdrakar og to mindre drakar på kvar sideplanke. Dørbladet har mellomalderske smijernsbeslag. Som i mange andre stavkyrkjer vart det hengsla om frå innslåande til utslåande etter brannen i [[Grue kyrkje]], og da vart portalplankane sterkt nedhogde. Sørportalen i skipet vart fjerna ved utvidinga i 1802-03, men delar av den vart brukt i det nye våpenhuset og kunne brukast som haldepunkta for arkitekt Hansteen sin rekonstruksjon. Sørportalen i koret var delvis teke vare på og vart rekonstruert ved atterreisinga. Han er sett direkte inn mellom to profilerte veggplankar.

[[fil:Gol stavkyrkje interiør.jpeg|mini|venstre|Interiørfotografi av [[Axel Lindahl]] 1885–1890]]

Den eine står på Gol og vart reist i 1980-åra, langt frå der den opphavlege kyrkja stod. Kopikyrkja står i tilknyting til eit hotell i tettstaden, og er omkinsa av rekonstruerte vikingtidshus og andre innslag i eit [[Middelalderparken]] på staden. Den andre kopien av kyrkja i full storleik står i [[Scandinavian Heritage Park]] i [[Nord-Dakota]] og vart bygd i 2000-åra.