Håvard Hedde: Forskjell mellom sideversjoner

'''[[Håvard Hedde]]''' (''Håvard Folkesson Helle'', født [[1758]] i [[Valle kommune|Valle]], død [[1802]] i [[Bygland kommune|Bygland]]) var ein omstreifar frå [[Setesdal]] som er kjend frå songen «Eg heiter Håvard Hedde». Han opplevde mangt i livet, og det er mange myter om han.

Det fyrste ein veit om han er at han vart døpt i [[Valle prestegjeld]] den 16. juli 1758<ref>[http://www.arkivverket.no/URN:kb_read?idx_kildeid=9868&idx_id=9868&uid=ny&idx_side=-34 Valle, Ministerialbok nr. A 2 (1745-1776), Kronologisk liste 1759, side 34]</ref>, og han var nok født ikkje lenge før dette. Foreldra var Folke Torjusson Helle (omkr. 1708–1776) og Targjerd Håvardsdotter Viki (1721–1781) frå plassen [[Heddemone under Helle|Heddemone]] under garden [[Helle (Valle)|Helle]]<ref>Ryningen, 1985, s. 173.</ref>. Namnet han er kjend under er den lokale uttala av Helle, som er mest som ''Heddi'' på [[vallemål]]. Garden låg i [[Hylestad sokn]], så Håvard vart truleg døypt i gamle [[Hylestad kyrkje]] (reven omkring 1838), men kyrkjeboka nemner ikkje kva for kyrkje dei enkelte handlingane gjekk føre seg i. Foreldra gifta seg i 1741, og fekk fleire born før Håvard kom til verda. Då den siste av ungane kom i 1764 budde dei på [[Nedre Langeid (Bygland)|Nedre Langeid]] i Bygland, ein stad som nemnast i visa om Håvard. Bygdeboka for Hylestad nemnar seks born<ref>Ryningen, 1985, ss. 173-174.</ref>, medan bygdeboka for Bygland har sju<ref>Vollen, 2002, s. 227.</ref>.

Ungane i familien var ifølgje ''Bygland: Gard og ætt band I'':

* Torjus, født på Helle 1742, død 1742 fire månader gammal.

* Torjus, født på [[Viki (Valle)|Viki]] 1743, død 1743 fire månader gammal.

* Torjus, født omkr. 1745, døydde ugift på Helle 1765. Han er berre nemnd i bygdeboka for Bygland, ikkje i bygdeboka for Valle.

* Anne, født omkr. 1747, gift med Svenke Tarjeisson Uppstad i 1771.

* Åslaug, født omkr. 1751 på Viki, gift med Halvor Jonsson Hegland i 1781.

* Håvard, født 1758 på Helle.

* Tarjei, født 1764 på Langeid. Ikkje nemnt i kjelder etter 1784. Født i Bygland; alle dei andre var født i Hylestad i Valle.

I gards- og ættesoga for Hylestad finn ein meir om faren. Folke Torjusson var son av Torjus Såvesson Helle (omkr. 1647–1717), som var brukar på [[Der sør (Valle)|Der sør]], bruk nummer 9 på Helle<ref>Ryningen, 1985, s. 145</ref>. Same kjelde fortel at han truleg var gift med Åslaug Knutsdotter (omkr. 1667–1756), og at dei hadde dei tre borna Knut (omkr. 1696–1766), Eli (omkr. 1699–1762) og Folke. Knut vart oppsittar på Der sør, medan Folke kom til Heddemone. Torjus kan ifølgje ættesoga ha vore son av Såve Gunnarsson på [[Rishaug (Valle)|Rishaug]], bruk nummer 4 på Helle, men dette kan ein ikkje vite sikkert. Om det stemmer kan ein følgje slekta enda eit ledd bakover, til Gunnar Sigurdsson som døydde ein gong før 1610<ref>Ryningen, 1985, s. 114</ref>.

I 1776 fekk Håvard sitt fyrste møte med rettsmakta<ref>Jf. Statsarkivet i Kristiansand sin nettutstilling.</ref>. Han mista det året faren, som vart gravlagt i Valle prestegjeld den 12. mai 1776<ref>[http://www.arkivverket.no/URN:kb_read?idx_kildeid=9868&idx_id=9868&uid=ny&idx_side=-77 Valle, Ministerialbok nr. A 2 (1745-1776), Døde og begravede 1776, side 77]</ref>. I juni same året fekk presten i Valle høyre frå Knut Arnesson Homme at Håvard hatt hatt seksuell omgang med ei ku. Dette var ein særs alvorleg skulding. Loven sa at den som var skuldig i slikt skulle straffast med «Baal og Brand». No brann dei ikkje lenger folk her i landet i 1776, men Håvard kunne bli halshogd om han var dømt og dei ikkje fann formildande omstende som kunne gje kongeleg nåde. Lensmannen vart satt i sving, og den 18. juni 1776 vart saka meldt til futen.

To dagar seinare vart Håvard og fleire vitne avhøyrd. Håvard nekta, og forklara at han i pinsa skulle besøke mor si på Helle. Ved [[Rysstad (Valle)|Rysstad-dammane]] hadde han løsna på buksene for å gjere frå seg, og nokon måtte ha misforstått kva som hende. Han peika også på at han ikkje var konfirmert og berre var 17 år gammal. Vitnene var den atten år gamle Ole Arnesson Rysstad og sekstenåringen Torjus Hallvardsson Rysstad. Dei fortalde at dei hadde sett Håvard ved ei ku, men Ole måtte medgje at dei hadde stått langt unna, og at dei ikkje hadde kunne sjå lemen til Håvard. Torjus var ikkje konfirmert, og var eit dårleg vitne, og når Ole også trakk seg trudde ikkje futen på dei. Han kalla det «Sladder og Børneværk», og Håvard vart løyst. Saka vart sendt til stiftamtmannen, men det er ikkje spor etter nokon tiltale. Ein kan sjå dette som eit teikn på at Håvard vart utsett for mobbing i unge år. Familien hadde dårlege kår, og betre vart det nok ikkje når faren døydde. Ei skulding som den Håvard fekk mot seg kunne vere ei tung bør, sjølv om han ikkje vart dømt, for bygdesnakket gjekk.