Heimar og folk i Bykle/Innleiing: Forskjell mellom sideversjoner

 

Gards- og ættesoger med mengder av snaue data og fakta i telegramstil, som det finnst ikkje så få av, vil fort taka seg ut som reine bustads- og personkatalogar. I slike bøker står alle påstandar utan grunngjeving, slik at ingen kan gjera seg opp ei meining om kor sikre eller usikre dei kan vera, utan å gå til originalkjeldene. Dertil kjem at det ikkje er til å unngå at at slike bøker fort vert heller kjedelege for alle andre enn dei som får den næraste familien og slekta si opplista. I den nye bygdeboka for Bykle er ambisjonen at også andre enn desse skal finne lesinga interessant. Men dette skal sjølvsagt ikkje vera til hinder for at dei som vil nytte bygdeboka som utgangspunkt for å stille opp ættetavler, greitt skal finne det dei har bruk for til det fyremålet.  

Bygdeboka inneheld meir enn årstal og namn. Eg har prøva å få med iallfall noko forteljestoff om så mange som råd av dei omtala personane, for så langt som mogeleg å gjera dei nokonlunde livande for lesarane. Dette lyt likevel i fyrste rekkje gjelde folk i noko eldre tid. For dei siste par mannsaldrane har eg som regel nøgd meg med å fortelje kvar folk bur eller budde, og kva dei steller eller stelte med i yrkeslivet. Det eldre forteljestoffet er delvis henta or skifteprokollar og tingbøker og andre skriftlege kjelder, og delvis or samlingar med med munnleg tradisjon, særleg Johannes Skars ''Gamalt or Setesdal''. Dette tyder ikkje at eg ligg under for illusjonar om at tradisjonen nødvendigvis er påliteleg, men for den skuld tykkjer eg at han har verdi i seg sjølv, og om ikkje anna så fungerer han bra som krydder. I ikkje så få tilfelle er det dessutan mogeleg å jamføre tradisjonen med dei skriftlege kjeldene. Då kjem ein som regel fram til at jamvel om det munnfortalde rett som det er kan vera upresist i mange av detaljane, så har det ei kjerne av røyndom å byggje på.  

Historia om kvar einskild bruks- og busetnadseining er er oppbygd av ei rekkje kortare historier om dei einskilde brukarane og familiane deira. Andre som budde på bruket er plasserte mellom eller ved sidan av brukarane. Såleis kan ein seia at bokteksten i hovudsak er ihopsett av ei lang rekkje med kjernefamiliehistorier. Også brukarar utan familie er  

sjølvsagt med, men slike er er det langt færre av. Dei fleste gard- og plassbrukarar hadde kone og born. Eg nemnde at eg har med eit familieoversyn med vitale data for kvar familie. Her er dei fylgjande opplysningane med, så langt dei er kjende: Fyrenamn, farsnamn og gardsetternamn (eller slektsnamn), fødselsår, giftemålsår og dødsår for kvar mann og kvar kvinne. (For ein del nålevande personar vantar likevel giftemålsåret, dette avdi det i dei aktuelle intervjusituasjonane fortona seg som unødvendig påtrengjande å spørje etter akkurat den detaljen.) For kvart ektepar skal det også stå namn på foreldra deira, og som regel opplysning om kvar dei bur eller budde. For kvart barn skal fødselsåret vera med, og med eitt unntak som eg straks kjem til, skal det også stå oppgåve om yrke, om kven vedkomande gifte seg med og kvar han eller ho budde som vaksen. Borna er berre nemnde med fyrenamn (og eventuelt mellomnamn) i oversynet over kjernefamilien til foreldra. Dersom barnet sidan budde i Bykle, fylgjer det ei tilvising til den staden i bygdeboka der hovudomtalen av han eller ho er å finne. For desse har eg rekna det for unødvendig taka med yrkesoppgåver i bolken om foreldreheimen, avdi dei i alle høve vil vera nærare presenterte på den staden det vert vist til, og då er i fyrste omgang adressa det viktigaste. Dersom barnet budde (eller bur) utanbygdes, skal det stå kva for bygd eller kommune det dreiar seg om. Dersom eg har funne at personen fyre innflytjing i Bykle, eller etter utflytjing, er omtala i ei anna bygdebok, står det tilvising til den bygdeboka. Når det gjeld born som døydde utan eigen familie, står dødsåret i familieoversynet til foreldra. Det same gjeld dei som flutte ut, men for dei som budde i bygda som vaksne, er dødsåret berre å finne i det avsnittet der hovudomtalen om dei plassert.  

Som nemnt ovanfor skal skal fødsels- og dødsår for alle omtala personar vera registrerte, så langt dei er kjende. Når det gjeld folk som vart fødde fyre kyrkjebokperioden, dvs. fyre 1.1. 1714, har eg då, om mogeleg, rekna ut fødselsåret på grunnlag av oppgjeven alder ved dødsfall, eller etter andre typer aldersopgåver. Desse oppgåvene lyt sjåast som meir