Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
Mellomtitlar. Litt utbygging
(Sette inn bilete) |
(Mellomtitlar. Litt utbygging) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{thumb|0953 Labraaten Asker drakt etter Hulda Garborg.jpg|Bunad etter Hulda Garborg på Labråten i Asker.|Olve Utne|2007}} | {{thumb|0953 Labraaten Asker drakt etter Hulda Garborg.jpg|Bunad etter Hulda Garborg på Labråten i Asker.|Olve Utne|2007}} | ||
'''[[Hulda Garborg|Karen Hulda Garborg]]''' (fødd [[22. februar]] [[1862]] på [[Stange]], død [[5. november]] [[1934]] i [[Asker kommune|Asker]]) var forfattar, samfunnsdebattant. Ho var ein av dei viktigaste frontfigurane innan norskdomsrørsla frå 1880-åra fram til sin død - glanstida for den kulturelle venstrenasjonalismen. Ho gav ut mellom 40 og 50 bøker, derunder mest romanar og skodespel. Mange av dei vekte sterk samfunnsdebatt. Mest kjend er ho truleg for arbeidet sitt med bunader og folkeviseleik, og ikkje minst for å ha vore ei hovuddrivkraft i skipinga av [[Det Norske Teatret]] i [[Kristiania]]. | |||
Hulda Garborg har vore kalla ein nasjonal strateg og kulturentreprenør, ein kulturnasjonalistisk ideolog og institusjonsbyggar. Effektiv og praktisk som ho var, vart ho eit stødig midtpunkt i den såkalla [[Askerkretsen]] rundt heimen til Hulda og ektemannen [[Arne Garborg]]. Askerkretsen har hatt særs sterk innverknad på kva som frå den tid av har vore sett på som særleg «norsk». Hulda Garborg personleg vart spesielt tonegjevande for det norske i klesdrakt, matvanar og andre kulturelle ovringar. Ho var også ein feministisk pioner, ikkje minst kva gjeld likestilling mellom mann og kvinne på kjønnslivets område. | |||
== Familie og oppvekst == | |||
{{thumb|No-nb digibok 2012022308096 0176 1.jpg|Såstad søndre på Stange var Hulda Garborgs fødested.}} | {{thumb|No-nb digibok 2012022308096 0176 1.jpg|Såstad søndre på Stange var Hulda Garborgs fødested.}} | ||
Ho var dotter av overrettssaførar [[Christian Frederik Bergersen]] (1829–1973) og Marie Petrine Olsen (1835–1888), og vart fødd på garden [[Såstad søndre (Stange)|Såstad søndre]] i Stange på [[Hedmarken]]. Foreldra blei skilde då ho var lita, og ho flytta på hybel på [[Hamar]] med mora og dei to søstrene Martha Elida og Sofie Wilhelmine. I [[folketeljinga 1865]] finn vi mora og Hulda, men ikkje søstrene, i ein bustad i 23. kvartal på Hamar. Faren gjekk fallitt, og måtte selje garden i 1870. | Ho var dotter av overrettssaførar [[Christian Frederik Bergersen]] (1829–1973) og Marie Petrine Olsen (1835–1888), og vart fødd på garden [[Såstad søndre (Stange)|Såstad søndre]] i Stange på [[Hedmarken]]. Foreldra blei skilde då ho var lita, og ho flytta på hybel på [[Hamar]] med mora og dei to søstrene Martha Elida og Sofie Wilhelmine. I [[folketeljinga 1865]] finn vi mora og Hulda, men ikkje søstrene, i ein bustad i 23. kvartal på Hamar. Faren gjekk fallitt, og måtte selje garden i 1870. | ||
I Hamar gjekk ho på [[Gløersens pigeskole]], der ein av lærarane blei ei viktig inspirasjonskjelde for ho. Etter skulen reiste ho til [[Oslo|Kristiania]], der ho fekk jobb i butikken til [[Mikkel Dobloug]]. Ho byrja å vanke i det intellektuelle miljøet i [[Kristiania Arbeidersamfund]] saman med andre unge kvinner. Hausten 1885 byrja ho på ein målskule som [[Ivar Mortensson-Egnung]] hadde i lokalet til ''[[Fedraheimen]]'', avisa Arne Garborg hadde starta opp i 1877. Ho vart kjent med Garborg, og også med [[Lars Liestøl]], [[Andreas Hølaas]] og [[Molkte Moe]]. I [[folketeljinga 1885]] finn vi Hulda Bergersen og mora i [[Thorvald Meyers gate]] 64. more er då ført som enkje. | I Hamar gjekk ho på [[Gløersens pigeskole]], der ein av lærarane blei ei viktig inspirasjonskjelde for ho. Etter skulen reiste ho til [[Oslo|Kristiania]], der ho fekk jobb i butikken til [[Mikkel Dobloug]]. Ho byrja å vanke i det intellektuelle miljøet i [[Kristiania Arbeidersamfund]] saman med andre unge kvinner. Hausten 1885 byrja ho på ein målskule som [[Ivar Mortensson-Egnung]] hadde i lokalet til ''[[Fedraheimen]]'', avisa Arne Garborg hadde starta opp i 1877. Ho vart kjent med Garborg, og også med [[Lars Liestøl]], [[Andreas Hølaas]] og [[Molkte Moe]]. I [[folketeljinga 1885]] finn vi Hulda Bergersen og mora i [[Thorvald Meyers gate]] 64. more er då ført som enkje. | ||
{{thumb høyre|Kolbotn, Tynset W Commons.jpg|Hulda og Arne garborgs heim Kolbotn i Tynset.|Kaitil (Wikimedia Commons).}} | |||
Hulda Bergersen og Arne Garborg fann tonen, og i 1887 blei dei borgarleg gifte. Dei flytta til huset [[Kolbotnen]] ved [[Savalen (Alvdal)|Savalen]] i [[Alvdal kommune|Alvdal]], der dei fekk sonen [[Arne Olaus Fjørtoft Garborg]] året etter. Familien budde på Kolbotnen i ni år, og Hulda Garborg fortalde seinare mange historier om denne tida. Ho lærte tradisjonelt matstell av bondekvinner i grenda, og formidla dette vidare gjennom artiklar i ''[[Den 17de Mai]]''. Desse artiklane blei seinare samla i boka ''Heimestell''. | Hulda Bergersen og Arne Garborg fann tonen, og i 1887 blei dei borgarleg gifte. Dei flytta til huset [[Kolbotnen]] ved [[Savalen (Alvdal)|Savalen]] i [[Alvdal kommune|Alvdal]], der dei fekk sonen [[Arne Olaus Fjørtoft Garborg]] året etter. Familien budde på Kolbotnen i ni år, og Hulda Garborg fortalde seinare mange historier om denne tida. Ho lærte tradisjonelt matstell av bondekvinner i grenda, og formidla dette vidare gjennom artiklar i ''[[Den 17de Mai]]''. Desse artiklane blei seinare samla i boka ''Heimestell''. | ||
| Linje 15: | Linje 18: | ||
Stundom skreiv ho på [[bokmål|riksmål]], men målsaka var alltid viktig for Hulda Garborg. Ho irriterte seg over korleis [[nynorsk|landsmålet]] og dialektane vart behandla i teateret, og gjekk tidleg inn for å opprette eit landsmålsteater. I 1895 vart ho leiar, instruktør og skodespelar i [[Det Norske Spellaget]], forløparen til landsmålsteateret. | Stundom skreiv ho på [[bokmål|riksmål]], men målsaka var alltid viktig for Hulda Garborg. Ho irriterte seg over korleis [[nynorsk|landsmålet]] og dialektane vart behandla i teateret, og gjekk tidleg inn for å opprette eit landsmålsteater. I 1895 vart ho leiar, instruktør og skodespelar i [[Det Norske Spellaget]], forløparen til landsmålsteateret. | ||
{{thumb høyre|Asker Labråten 24032015-2.jpg|Labråten på Hvalstad i Asker. Familien Garborg flytta inn her i 1897, og heimen vart sentrum for den såkalla Askerkretsen av forfattarar og andre kulturarbeidarar innan norskdomsrørsla.|Hans P. Hosar 2015.}} | |||
I 1897 flytta paret Garborg til [[Hvalstad (Asker)|Hvalstad]] i Asker, der dei budde på [[Labråten (Asker)|Labråten]]. Vi finn paret og sonen der i folketeljingane for 1900 og 1910. Spellaget samla seg der når dei ikkje var på turné. I nokre byar blei det pipekonsertar, men stort sett blei dei godt motteke. I 1912 blei spellaget omdanna til [[Det Norske Teatret]]. Labråten var også ein samlingsstad for [[Askerkretsen]], der ein fann mellom anna [[Harriet Backer]], [[Kitty Kielland]], [[Fernanda Nissen]], [[Marta Steinsvik]], [[Tilla Valstad]], [[Sophie Werenskiold]] og [[Kitty Wentzel]]. | I 1897 flytta paret Garborg til [[Hvalstad (Asker)|Hvalstad]] i Asker, der dei budde på [[Labråten (Asker)|Labråten]]. Vi finn paret og sonen der i folketeljingane for 1900 og 1910. Spellaget samla seg der når dei ikkje var på turné. I nokre byar blei det pipekonsertar, men stort sett blei dei godt motteke. I 1912 blei spellaget omdanna til [[Det Norske Teatret]]. Labråten var også ein samlingsstad for [[Askerkretsen]], der ein fann mellom anna [[Harriet Backer]], [[Kitty Kielland]], [[Fernanda Nissen]], [[Marta Steinsvik]], [[Tilla Valstad]], [[Sophie Werenskiold]] og [[Kitty Wentzel]]. | ||