Hulda Garborg: Forskjell mellom sideversjoner

{{thumb|0953 Labraaten Asker drakt etter Hulda Garborg.jpg|Bunad etter Hulda Garborg på Labråten i Asker.|Olve Utne|2007}}

Hulda Garborg har vore kalla ein nasjonal strateg og kulturentreprenør, ein kulturnasjonalistisk ideolog og institusjonsbyggar. Effektiv og praktisk som ho var, vart ho eit stødig midtpunkt i den såkalla [[Askerkretsen]] rundt heimen til Hulda og ektemannen [[Arne Garborg]]. Askerkretsen har hatt særs sterk innverknad på kva som frå den tid av har vore sett på som særleg «norsk». Hulda Garborg personleg vart spesielt tonegjevande for det norske i klesdrakt, matvanar og andre kulturelle ovringar. Ho var også ein feministisk pioner, ikkje minst kva gjeld likestilling mellom mann og kvinne på kjønnslivets område.  

Ho var dotter av overrettssaførar [[Christian Frederik Bergersen]] (1829–1973) og Marie Petrine Olsen (1835–1888), og vart fødd på garden [[Såstad søndre (Stange)|Såstad søndre]] i Stange på [[Hedmarken]]. Foreldra blei skilde då ho var lita, og ho flytta på hybel på [[Hamar]] med mora og dei to søstrene Martha Elida og Sofie Wilhelmine. I [[folketeljinga 1865]] finn vi mora og Hulda, men ikkje søstrene, i ein bustad i 23. kvartal på Hamar. Faren gjekk fallitt, og måtte selje garden i 1870.

{{thumb høyre|Kolbotn, Tynset W Commons.jpg|Hulda og Arne garborgs heim Kolbotn i Tynset.|Kaitil (Wikimedia Commons).}}

Hulda Bergersen og Arne Garborg fann tonen, og i 1887 blei dei borgarleg gifte. Dei flytta til huset [[Kolbotnen]] ved [[Savalen (Alvdal)|Savalen]] i [[Alvdal kommune|Alvdal]], der dei fekk sonen [[Arne Olaus Fjørtoft Garborg]] året etter. Familien budde på Kolbotnen i ni år, og Hulda Garborg fortalde seinare mange historier om denne tida. Ho lærte tradisjonelt matstell av bondekvinner i grenda, og formidla dette vidare gjennom artiklar i ''[[Den 17de Mai]]''. Desse artiklane blei seinare samla i boka ''Heimestell''.

Stundom skreiv ho på [[bokmål|riksmål]], men målsaka var alltid viktig for Hulda Garborg. Ho irriterte seg over korleis [[nynorsk|landsmålet]] og dialektane vart behandla i teateret, og gjekk tidleg inn for å opprette eit landsmålsteater. I 1895 vart ho leiar, instruktør og skodespelar i [[Det Norske Spellaget]], forløparen til landsmålsteateret.

{{thumb høyre|Asker Labråten 24032015-2.jpg|Labråten på Hvalstad i Asker. Familien Garborg flytta inn her i 1897, og heimen vart sentrum for den såkalla Askerkretsen av forfattarar og andre kulturarbeidarar innan norskdomsrørsla.|Hans P. Hosar 2015.}}

I 1897 flytta paret Garborg til [[Hvalstad (Asker)|Hvalstad]] i Asker, der dei budde på [[Labråten (Asker)|Labråten]]. Vi finn paret og sonen der i folketeljingane for 1900 og 1910. Spellaget samla seg der når dei ikkje var på turné. I nokre byar blei det pipekonsertar, men stort sett blei dei godt motteke. I 1912 blei spellaget omdanna til [[Det Norske Teatret]]. Labråten var også ein samlingsstad for [[Askerkretsen]], der ein fann mellom anna [[Harriet Backer]], [[Kitty Kielland]], [[Fernanda Nissen]], [[Marta Steinsvik]], [[Tilla Valstad]], [[Sophie Werenskiold]] og [[Kitty Wentzel]].

Under arbeidet i spellaget såg Hulda Garborg at folkedansen var i ferd med å forsvinne. I 1902 reiste ho til [[Færøyane]] for å studere [[færøydans]], en form for [[ringdans]], og etterpå starta ho danseringar fleire stader i Noreg. Instruksjonane hennar blei utgjeve av [[Noregs Ungdomslag]] i heftet ''Norske folkevisor''.

Ho var også opptatt av [[bunad]], og og arrangerte kurs i ungdomslaga. I 1917 ga ho ut boka ''Norsk Klædebunad'', som blei ei viktig lærebok. Ho reiknast som ein av dei helt sentrale pionerane for bunadssaka.

Hulda Garborg var også oppteke av kvinnesak. Ho sette husmoryrket og morskallet høgt, og skiljer seg der frå seinare feministar, men gjekk mellom anna i romanen ''Mann af Guds nåde'' til angrep på late mannfolk som ikkje gjorde eit slag i heimen. Ho svarte også, anonymt, på fordøminga av kvinner frå den austerrikske filosoden Weininger. Ein finn også kritikk av kapitalismen hos Hulda Garborg, særlig i tendensromanen ''Hildring''. Særleg var ho opprørt over at bønder måtte gå frå gard og grunn på grunn av spekulasjon. I fleire romanar frå barndomsmiljøet på Hedmarken finn ein både kvinnesak og kapitalismekritikk; her er kvinnen den naturlege forkjempar for ei ny og betre tid gjennom den moderne arbeidarrørsla, og mannen er den nedbrytande.  

* [[Hulda Garborgs vei (Stavanger)]]

* Østigaard, Arne Dag: [https://nbl.snl.no/Hulda_Garborg Hulda Garborg] i ''Norsk biografisk leksikon''.

* {{WP-lenke|Hulda Garborg|nb}}

* {{folketelling|pf01037030002787|Hulda Garborg|1900|Asker herred|nn}}

* {{folketelling|pf01036374000897|Hulda Garborg|1910|Asker herred|nn}}

{{DEFAULTSORT:Garborg, Hulda}}