291 440
redigeringer
Illustrerte trykk frå Egset i Volda (vis kilde)
Sideversjonen fra 10. mai 2019 kl. 07:20
, 10. mai 2019ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring Tagg: 2017-kilderedigering |
|||
| (6 mellomliggende versjoner av 2 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 3: | Linje 3: | ||
== Aarflots Bogtrykkerie == | == Aarflots Bogtrykkerie == | ||
I 1809 etablerte [[Sivert Aarflot]] (1759-1817) eige trykkeri på garden [[Nedre Ekset (Volda gnr 13/1)| | I 1809 etablerte [[Sivert Aarflot]] (1759-1817) eige trykkeri på garden [[Nedre Ekset (Volda gnr 13/1)|Ekset]] i Volda. Han hadde då frå 1803 gitt ut fleire skrift, særleg om god gardsdrift. Desse fekk han trykt i [[Bergen]] og i [[København]]. Å sitje som utgjevar av slike trykk så langt frå trykkeriet var både tungvint og dyrt. Aarflot søkte derfor Kongen om å få etablere eige trykkeri. Løyve frå Kongen kom i juli 1808. Starks kjøpte Aarflot inn dei typane han trong for å trykke, og ei primitiv, men tenleg, pressa vart snekra og montert i den gamle røykstova på garden. Dette trykkeriet vart det femte i Norge, med trykksaker frå 1809. Sivert Arflot hadde også planar om å gi ut eiga avis. Desse planane blei realiserte med Landboebladet, frå 1810. Dette var då den første avisa som vart gitt ut på landsbygda i Norge, og den sjuande avisa i det heile i Norge. | ||
== Trykksaker med illustrasjonar == | == Trykksaker med illustrasjonar == | ||
| Linje 12: | Linje 12: | ||
I norsk litteratur om dei illustrerte trykksakene frå Ekset har oppfatninga vore at Aarflot tok i bruk den grafiske metoden xylografi. Denne metoden vart utvikla av engelskmannen Thomas Bewick på 1750-talet. Tresnitt, der ein skjer inn motiver i langved, hadde vore brukt i lange tider. Det nye ved Bewick sin metode var at han begynte å «stikke», som det blir kalla, motivet inn i endeved. Ved stikke motivet i endeveden av eit hardt treslag, kunne ein få fram finare nyansar i trykket, og ein kunne lage klisjear som eigna seg betre ved trykking. Oppfatninga har altså vore at Sivert Aarflot var blitt kjend med denne metoden, og at han har klart ta den i bruk ved sitt trykkeri. | I norsk litteratur om dei illustrerte trykksakene frå Ekset har oppfatninga vore at Aarflot tok i bruk den grafiske metoden xylografi. Denne metoden vart utvikla av engelskmannen Thomas Bewick på 1750-talet. Tresnitt, der ein skjer inn motiver i langved, hadde vore brukt i lange tider. Det nye ved Bewick sin metode var at han begynte å «stikke», som det blir kalla, motivet inn i endeved. Ved stikke motivet i endeveden av eit hardt treslag, kunne ein få fram finare nyansar i trykket, og ein kunne lage klisjear som eigna seg betre ved trykking. Oppfatninga har altså vore at Sivert Aarflot var blitt kjend med denne metoden, og at han har klart ta den i bruk ved sitt trykkeri. | ||
Denne oppfatninga er blitt dratt i tvil i nyare kjelder. Den danske fagmannen Steffen Knak-Nielsen er sikker i si oppfatning at illustrasjonane frå Ekset ikkje kan vere xylografiar (Knak-Nielsen 2017). Dette blir støtta av fagleg ekspertise ved Nasjonalbiblioteket. Arthur Tennøe slår fast: "Det som vart nytta hos Aarflot var tresnitt-teknikken" (Tennøe 2018). Vi kan truleg slå fast at det Knak-Nkelsen kallar "en myte", nok er det. Sivert Aarflot brukte vanleg tresnitt. Men | Denne oppfatninga er blitt dratt i tvil i nyare kjelder. Den danske fagmannen Steffen Knak-Nielsen er sikker i si oppfatning at illustrasjonane frå Ekset ikkje kan vere xylografiar (Knak-Nielsen 2017). Dette blir støtta av fagleg ekspertise ved det norske Nasjonalbiblioteket. Arthur Tennøe slår fast: "Det som vart nytta hos Aarflot var tresnitt-teknikken" (Tennøe 2018). Vi kan truleg slå fast at det Knak-Nkelsen kallar "en myte", nok er det. Sivert Aarflot brukte vanleg tresnitt. Men det han utretta. er ei bragd. Tennøe skriv: "Det å trykke illustrerte verk i Norge har vi ikkje andre døme på frå desse åra". | ||
== Ola og Sjur Humberset som typografar == | == Ola og Sjur Humberset som typografar == | ||
{{thumb|Kalkunen.jpg| Kalkunen Kjelde: Heiestad | {{thumb|Kalkunen.jpg|Kalkunen. Kjelde: Sigurd Heiestad: ''Bildet i Boken'' (1945).}}Det første illustrerte trykket på Ekset vart laga av son til Sivert Aarflot, Rasmus, i 1810. Men då det skulle lagast mange illustrasjonar til nye trykksaker, vart dei to ungdommane Ola og Sjur Humberset frå Volda leigde inn. Sjur var då 19 år, Ola 25. Det første store arbeidet deira var lage illustrasjonar til ein ABC, «[[Kjeldearkiv:Billed-ABC-Bog for gode Børn|Billed-ABC-Bog for gode Børn]]» (1813). Kvar bokstav blir her illustrert, for det meste, med bilde av ulike dyr. Dyra er oftast teikna inn i eit miljø. Dette må ha vore ei uhyre krevjande oppgåve for dei uøvde gutane å utføre skjeringa av desse klisjeane. Men resultatet var godt tenleg for formålet. | ||
Eit mykje større arbeid var «Dyrerigets første Bog» (1815) og «Dyrerigets andre Bog» (1816). | Eit mykje større arbeid var «Dyrerigets første Bog» (1815) og «Dyrerigets andre Bog» (1816). | ||
| Linje 24: | Linje 24: | ||
== Publisering av trykksakene frå Egset == | == Publisering av trykksakene frå Egset == | ||
Dei omtalte trykka blei gitt | Dei omtalte trykka blei gitt ut som bøker. Men dei blei også trykte og selde som einskildeksemplar. Somme handkolorerte. Eit utval av trykka blei også sende som «Følgeblad» til Landboebladet, med denne kommentaren: «… den som behager kan fraskille dem Landbokbladet og hæfte dem ind til et eget Bind». Landboebladet blei pdet meste trykt i 600 eksemeplar. Trykka fekk såleis ganske stor spreiing. Bladet hadde abonnentar ganske vidt i Norge. Men tyngden av abonnentane var i Volda og Ørsta. Det er dokumentert at mange av desse trykka blei ramma inn og prydde mange stover i regionen. | ||
== Kjelder == | == Kjelder == | ||
* Birkeland, Narve F. I Voldaminne Årsskrift 2018. Volda 2018 | |||
* Fet, Jostein: ''Eksetiana. Aarflots Prenteverk 1809-1935''. Oslo 2006 | * Fet, Jostein: ''Eksetiana. Aarflots Prenteverk 1809-1935''. Oslo 2006 | ||
* Heiestad, Sigurd: ''Bildet i boken''. Oslo 1945 | * Heiestad, Sigurd: ''Bildet i boken''. Oslo 1945 | ||
| Linje 32: | Linje 33: | ||
* Olsen, Kåre: «Norsk xylografi – en historie som nesten er glemt» i ''Norsk Fotohistorisk Årbok''. 1985/86. Oslo 1987 | * Olsen, Kåre: «Norsk xylografi – en historie som nesten er glemt» i ''Norsk Fotohistorisk Årbok''. 1985/86. Oslo 1987 | ||
* Olsen, Kåre: «Fotografi, xylografi og den illustrerte presse» i ''Norsk Fotohistorisk Årbok''. 1985/86. Oslo 1987 | * Olsen, Kåre: «Fotografi, xylografi og den illustrerte presse» i ''Norsk Fotohistorisk Årbok''. 1985/86. Oslo 1987 | ||
* Tennøe,Arthur: e-post om spørsmål knytte til illustrerte trykk frå Ekset. 2018 | * Tennøe, Arthur: e-post om spørsmål knytte til illustrerte trykk frå Ekset. 2018 | ||
{{Sivert Aarflot}} | {{Sivert Aarflot}} | ||
| Linje 39: | Linje 40: | ||
[[Kategori:Volda kommune]] | [[Kategori:Volda kommune]] | ||
[[Kategori: | [[Kategori:Trykking]] | ||
{{nn}} | {{nn}} | ||