Jan-Magnus Bruheim: Forskjell mellom sideversjoner

<onlyinclude>{{thumb høyre|Bruheim med Ljøsnes portrett.jpg|<small>Bruheim med portrett av seg sjølv, måla av [[Knut Ljøsne]] da Bruheim var lærar i Skogbygda i Vågå 1957-1958. Fotografiet er teke i 1987 i heimen til Bruheim i Lundagrenda i Skjåk.</small>|[[Kristian Hosar]]}}

'''[[Jan-Magnus Bruheim]]''' (fødd i [[Skjåk]] 15. februar 1914, død same stad 10. august 1988) var forfattar, fyrst og fremst lyrikar, men også med innslag av prosa i sin litterære produksjon. Han gav ut 20 diktsamlingar, og er også kjend for ei rekkje barnebøker med dikt, rim og regler og forteljingar på vers. Bruheim var ein populær opplesar, i [[Norsk Rikskringkasting|Kringkastinga]] ([[Ønskediktet]]), i skular og foreiningar mange stader i landet. Bruheim verka også som folkeskulelærar i ein periode. Han var samfunnsengasjert, i ungdomen med sterke antisosialistiske og antinazistiske haldningar, etter krigen mellom anna i freds- og antiatomvåpenarbeid og i motstand mot skulesentraliseringa. Men engasjementet gjorde seg sjeldan eller aldri gjeldande som agitasjon eller tendens i lyrikken hans.</onlyinclude>

Foreldra åtte og dreiv garden Larskvea i [[Lundagrenda (Skjåk)|Lundagrenda]] i Skjåk. Larskvea var etter dei heilt lokale forholda eit mellomstort bruk på ca. 40 dekar dyrka mark og med seks kyr eller så. Halvparten av arealet hadde faren Mathias dyrka sjølv etter at han kjøpte bruket ca. år 1900. Lundagrenda bestod elles av tre-fire større gardar, der brukarane sokna til Bondelaget, omkransa av ei rekkje [[småbruk]], der eigarane var organiserte i småbrukarlaget. Småbruka var mest tidlegare husmannsplassar, men også bureisingsbruk frå 1920- og 1930-åra og nokre eldre sjølveigarbruk. Larskvea tilhøyrde den siste kategorien.  

To av syskena til Jan-Magnus var blant dei som tok til på bureisingsbruk i Lundagrenda (Hans, fødd 1908, rydda Lunde, Maria, fødd 1911, var i Asplund). Ei tredje syster byrja saman med mannen bureisingsbruk i Billingsdalen (Matilde, fødd 1920, på bruket Heggli). [[Alma Høgvoll|Alma]] (fødd 1916) bygde saman med mannen Peder opp heimen/småbruket Høgvoll som var utskilt frå Larskvea. Erling (fødd 1909) slo seg også ned med familien i ein heim rett ved. Det gjeld også Jan-Magnus sjølv, som det meste av livet budde fyrst på heimegarden, sidan i sin eigen heim på gardens grunn. Med unntak av den yngste systera som flytta til Billingsdalen, vart altså heile syskenflokken buande i same grenda.

Jan-Magnus sjølv og syskena var i barndomen og ungdomen medlemmer i fråhaldslosjer og ivrige deltakarar i den frilynte ungdomsrørsla. Dei markerte seg ikkje  spesielt i partipolitikken, men Jan-Magnus gav på 1930-talet offentleg uttrykk for at han såg både sosialismen og nazismen som noko vederstyggeleg (sjå nedanfor). Med unntak for eldstebroren Hans, som vart lokalpolitikar for Arbeidarpartiet, var i følgje systera Alma familien ideologisk sett helst for venstrefolk å rekne. Ho omtalar også faren som venstremann, og det kan ha mykje for seg. Men hans på mange måtar konservative haldningar fekk han også til å nærme seg høgresida, iallfall i rikspolitikken. Til stortingsvalet i 1936 stod Mathias Bruheim på lista til «Opland borgerlige velgerforening», i listesamband med [[Bondepartiet]] og med front både mot mot Venstre og sosialistpartia.<ref>NOS IX. 107. Stortingsvalget 1936. Side 44.</ref>

Etter folkeskulen gjekk Jan-Magnus to år på [[framhaldsskule]], der han mellom anna hadde den avhaldne læraren [[Doro Heyerdahl]]. Det er grunn til å tru at «ho Doro» har oppmuntra Jan-Magnus til å dyrke diktarevna si, slik ho påviseleg gjorde for den to år yngre diktaren frå grannebygda, [[Tor Jonsson]]. Etter framhaldskulen gjekk Bruheim eit år på [[Viken kristelege ungdomsskole]] ved [[Gjøvik]]. Han byrja også på [[Lom og Skjåk realskule|mellomskulen i Skjåk]], som nett på den tida var sett i gang på privat basis. Der gjekk han berre det eine året før han avbraut. Han ville etter eiga utsegn heller arbeide på garden.

Han var ei tid medlem i Den norske forfatterforenings litterære råd. Elles framgår det ikkje av gjennomgått kjeldemateriale om Bruheim var aktivt med i anna organisatorisk og politisk arbeid, utanom eit sterkt engasjement mot skulesentralisering og for lokal sjølvråderett. Han protesterte mot nedleggjinga av grendeskulane i Skjåk. Øygardskulen, som han sjølv var lærar på, vart nedlagd i 1961. Han var også blant dei i Skjåk som stod hardt mot foreslått samarbeid med Lom om niårig ungdomsskule og mot kommunesamanslåing som det var lagt opp til av [[Skei-komiteen]] midt på 1960-talet.  1965-1967 sat han i kommunestyret i Skjåk, vald inn på ei bygdeliste, [[Frie Velgere (Skjåk)|Frie Velgere]]. Frie Velgere var danna i protest mot skulesentraliseringa, særleg mot planar om niårig ungdomsskule saman med Lom. Grupperinga var sterkt mot [[Scheikomitéen|Scheikomitéens]] framlegg om kommunesamanslåing med Lom, og gjekk inn for å byggje opp [[Bismo]] som bygdesentrum i Skjåk.

Den fyrste diktsamlinga hans, ''Stengd dør'', kom i 1941. Ho handlar mykje om ein ung, einsleg manns kamp mot einsemdkjensla og hans søkjing etter kjærleik. Mange av dikta er av ganske eksplisitt erotisk karakter. Kjærleiksdikt og variasjonar over eit «eg» versus eit «du» er gjennomgåande i det meste også av den seinare diktinga til Bruheim. Den neste samlinga, ''Nordmed Bångråt-tjønn'', kom allereie året etter, og innheld dikt frå same emnekrinsen som den fyrste.

I 2014 ville Jan-Magnus Bruheim ha fylt 100 år, og diktaren vart feira fleire stader. I heimbygda vart 2014 gjort til eit Jan-Magnus Bruheim-år med mange arrangement, bok- og cd-utgjeving med meir. I august 2014 vart det opna ein «diktarstig» i området der Bruheim hadde hytta si, på seterstulen Billingen i Skjåk. Feiringa føregjekk i regi av Vennelaget Jan-Magnus, som vart skipa i høve jubileet.<ref>[http://www.janmagnusbruheim.no/vennelaget.html Heimesida til Vennelaget Jan-Magnus]</ref> I Skogbygda i Vågå, der han var lærar i 1957/58, skipa [[Mållaget Ivar Kleiven]] til ein mimrekveld, der fleire av dei tidlegare elevane hans var til stades. Det vart òg avduka ei minneplate som heidra Bruheim.<ref>''Fjuken'', 20. mars 2014.</ref> Også i Botnane og andre stader vart jubileet markert på ulikt vis.

*''[[Fjuken]]'', 20. mars 2014: «Vi vart glade i deg alle saman».

* [[Haganæs, Jul]]: Artikkel om Bruheim i [http://snl.no/.nbl_biografi/Jan-Magnus_Bruheim/utdypning Norsk biografisk leksikon]