Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
Språkvask.
(→Familien, garden og grenda: lenkje til Lundagrenda) |
(Språkvask.) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb høyre|Bruheim med Ljøsnes portrett.jpg|<small>Bruheim med portrett av seg sjølv, måla av Knut Ljøsne | <onlyinclude>{{thumb høyre|Bruheim med Ljøsnes portrett.jpg|<small>Bruheim med portrett av seg sjølv, måla av [[Knut Ljøsne]] da Bruheim var lærar i Skogbygda i Vågå 1957-1958. Fotografiet er teke i 1987 i heimen til Bruheim i Lundagrenda i Skjåk.</small>|[[Kristian Hosar]]}} | ||
'''[[Jan-Magnus Bruheim]]''' (fødd i [[Skjåk]] 15. februar 1914, død same stad 10. august 1988) var forfattar, fyrst og fremst lyrikar, men også med innslag av prosa i sin litterære produksjon. Han gav ut 20 diktsamlingar, og er også kjend for ei rekkje barnebøker med dikt, rim og regler og forteljingar på vers. Bruheim var ein populær opplesar, i [[Norsk Rikskringkasting|Kringkastinga]] ([[Ønskediktet]]), i skular og foreiningar mange stader i landet. Bruheim verka også som folkeskulelærar i ein periode. Han var samfunnsengasjert, i ungdomen med sterke antisosialistiske og antinazistiske haldningar, etter krigen mellom anna i freds- og antiatomvåpenarbeid og i motstand mot skulesentraliseringa. Men engasjementet | '''[[Jan-Magnus Bruheim]]''' (fødd i [[Skjåk]] 15. februar 1914, død same stad 10. august 1988) var forfattar, fyrst og fremst lyrikar, men også med innslag av prosa i sin litterære produksjon. Han gav ut 20 diktsamlingar, og er også kjend for ei rekkje barnebøker med dikt, rim og regler og forteljingar på vers. Bruheim var ein populær opplesar, i [[Norsk Rikskringkasting|Kringkastinga]] ([[Ønskediktet]]), i skular og foreiningar mange stader i landet. Bruheim verka også som folkeskulelærar i ein periode. Han var samfunnsengasjert, i ungdomen med sterke antisosialistiske og antinazistiske haldningar, etter krigen mellom anna i freds- og antiatomvåpenarbeid og i motstand mot skulesentraliseringa. Men engasjementet gjorde seg sjeldan eller aldri gjeldande som agitasjon eller tendens i lyrikken hans.</onlyinclude> | ||
== Familien, garden og grenda == | == Familien, garden og grenda == | ||
| Linje 16: | Linje 16: | ||
Mor til Jan-Magnus døydde da han var 14 år gammal. Vi kjenner ikkje spesielt til hennar engasjement og haldningar i kultur og samfunnsliv, men ho var musikalsk og hadde stor forteljarevne. | Mor til Jan-Magnus døydde da han var 14 år gammal. Vi kjenner ikkje spesielt til hennar engasjement og haldningar i kultur og samfunnsliv, men ho var musikalsk og hadde stor forteljarevne. | ||
Jan-Magnus sjølv og syskena var i barndomen og ungdomen medlemmer i fråhaldslosjer og ivrige deltakarar i den | Jan-Magnus sjølv og syskena var i barndomen og ungdomen medlemmer i fråhaldslosjer og ivrige deltakarar i den frilynte ungdomsrørsla. Dei markerte seg ikkje spesielt i partipolitikken, men Jan-Magnus gav på 1930-talet offentleg uttrykk for at han såg både sosialismen og nazismen som noko vederstyggeleg (sjå nedanfor). Med unntak for eldstebroren Hans, som vart lokalpolitikar for Arbeidarpartiet, var i følgje systera Alma familien ideologisk sett helst for venstrefolk å rekne. Ho omtalar også faren som venstremann, og det kan ha mykje for seg. Men hans på mange måtar konservative haldningar fekk han også til å nærme seg høgresida, iallfall i rikspolitikken. Til stortingsvalet i 1936 stod Mathias Bruheim på lista til «Opland borgerlige velgerforening», i listesamband med [[Bondepartiet]] og med front både mot mot Venstre og sosialistpartia.<ref>NOS IX. 107. Stortingsvalget 1936. Side 44.</ref> | ||
== Skulegang == | == Skulegang == | ||
| Linje 23: | Linje 23: | ||
Den kultur- og samfunnsengasjerte skreddaren og småbrukaren [[Syver Bøje]] skal også ha verka direkte til at Jan-Magnus Bruheim vart nynorskdyrkar. Dette i følgje ein som sjølv var aktiv målmann i Skjåk på same tida ([[Ivar Øygard]]).<ref>Ivar Øygard i samtale med Hans P. Hosar 1990.</ref> | Den kultur- og samfunnsengasjerte skreddaren og småbrukaren [[Syver Bøje]] skal også ha verka direkte til at Jan-Magnus Bruheim vart nynorskdyrkar. Dette i følgje ein som sjølv var aktiv målmann i Skjåk på same tida ([[Ivar Øygard]]).<ref>Ivar Øygard i samtale med Hans P. Hosar 1990.</ref> | ||
Etter folkeskulen gjekk Jan-Magnus to år på [[ | Etter folkeskulen gjekk Jan-Magnus to år på [[framhaldsskule]], der han mellom anna hadde den avhaldne læraren [[Doro Heyerdahl]]. Det er grunn til å tru at «ho Doro» har oppmuntra Jan-Magnus til å dyrke diktarevna si, slik ho påviseleg gjorde for den to år yngre diktaren frå grannebygda, [[Tor Jonsson]]. Etter framhaldskulen gjekk Bruheim eit år på [[Viken kristelege ungdomsskole]] ved [[Gjøvik]]. Han byrja også på [[Lom og Skjåk realskule|mellomskulen i Skjåk]], som nett på den tida var sett i gang på privat basis. Der gjekk han berre det eine året før han avbraut. Han ville etter eiga utsegn heller arbeide på garden. | ||
== Arbeidskar, diktar og lærar == | == Arbeidskar, diktar og lærar == | ||
| Linje 54: | Linje 54: | ||
=== Lyrikken: Kjærleik og personleg ansvar === | === Lyrikken: Kjærleik og personleg ansvar === | ||
Den fyrste diktsamlinga hans, ''Stengd dør'', kom i 1941. Ho handlar mykje om ein ung, einsleg manns kamp mot einsemdkjensla og hans søkjing etter kjærleik. Mange av dikta er av ganske eksplisitt erotisk karakter. Kjærleiksdikt og variasjonar over eit «eg» versus eit «du» er gjennomgåande i det meste også av den seinare diktinga til Bruheim. Den neste samlinga, Nordmed Bångråt-tjønn, kom allereie året etter, og innheld dikt frå same emnekrinsen som den fyrste. | Den fyrste diktsamlinga hans, ''Stengd dør'', kom i 1941. Ho handlar mykje om ein ung, einsleg manns kamp mot einsemdkjensla og hans søkjing etter kjærleik. Mange av dikta er av ganske eksplisitt erotisk karakter. Kjærleiksdikt og variasjonar over eit «eg» versus eit «du» er gjennomgåande i det meste også av den seinare diktinga til Bruheim. Den neste samlinga, ''Nordmed Bångråt-tjønn'', kom allereie året etter, og innheld dikt frå same emnekrinsen som den fyrste. | ||
Med dei neste par samlingane, som kom rett etter krigen, kom ein annan emnekrinsen som står sentralt i Bruheims verk, og som har vorte kalla ein «kjempande humanisme»<ref>Rottem, Ø. 1995 side 356</ref>. Det gjeld det personlege etiske ansvaret overfor medmenneska og vår plikt til å kjempe mot vondskapen og for det gode i tilveret. | Med dei neste par samlingane, som kom rett etter krigen, kom ein annan emnekrinsen som står sentralt i Bruheims verk, og som har vorte kalla ein «kjempande humanisme»<ref>Rottem, Ø. 1995 side 356</ref>. Det gjeld det personlege etiske ansvaret overfor medmenneska og vår plikt til å kjempe mot vondskapen og for det gode i tilveret. | ||