Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
Litt omredigering
(Referansar) |
(Litt omredigering) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{thumb|Kraft, Jens.jpg|Jens Kraft. Litografi 1842. Kunstner ukjent.}} | {{thumb|Kraft, Jens.jpg|Jens Kraft. Litografi 1842. Kunstner ukjent.}} | ||
'''[[Jens Kraft|Jens Edvard Kraft]]''' (fødd i [[Kristiansand]] 22. desember 1784, død i [[Mandal]] 21. juli 1853) var jurist og embetsmann. Dei siste tjue åra av sitt liv var han sorenskrivar i Mandal. Mest kjend er han som litteraturhistorisk bibliograf og topografisk-statistisk forfattar, med storverket ''[[Norges Beskrivelse (Jens Kraft)|Topographisk-Statistisk Beskrivelse over Kongeriget Norge]]'' ( | '''[[Jens Kraft|Jens Edvard Kraft]]''' (fødd i [[Kristiansand]] 22. desember 1784, død i [[Mandal]] 21. juli 1853) var jurist og embetsmann. Dei siste tjue åra av sitt liv var han sorenskrivar i Mandal. Mest kjend er han som litteraturhistorisk bibliograf og topografisk-statistisk forfattar, med storverket ''[[Norges Beskrivelse (Jens Kraft)|Topographisk-Statistisk Beskrivelse over Kongeriget Norge]]'' (1820–1842) som eit ruvande høgdepunkt. | ||
== Bakgrunn og familie == | == Bakgrunn og familie == | ||
| Linje 6: | Linje 6: | ||
Foreldra var skipsreiar og kjøpmann i Kristiansand [[Even Kraft]] (1745–1814) og hans andre kone [[Marie Hielm]] (1744–1820). Ho kom frå ein kjøpmannsfamilie i Stavanger. Jens Kraft hadde ein bror, skipsreiar, kjøpmann og stortingsmann [[Jonas Kraft]] (1780–1830). Gjennomgådde kjelder nemner ikkje farens fyrste ektefelle ved namn, og ikkje eventuelle halvsøsken frå faren sitt fyrste ekteskap. | Foreldra var skipsreiar og kjøpmann i Kristiansand [[Even Kraft]] (1745–1814) og hans andre kone [[Marie Hielm]] (1744–1820). Ho kom frå ein kjøpmannsfamilie i Stavanger. Jens Kraft hadde ein bror, skipsreiar, kjøpmann og stortingsmann [[Jonas Kraft]] (1780–1830). Gjennomgådde kjelder nemner ikkje farens fyrste ektefelle ved namn, og ikkje eventuelle halvsøsken frå faren sitt fyrste ekteskap. | ||
Den sosiale bakgrunnen til faren Even Kraft er verd litt ekstra merksemd. Han var fødd i [[Ringebu]] i [[Gudbrandsdalen]], son av sersjant [[Jens Gulsrud]] og hustru [[Margrethe Eilertsen]] (1710–1788). Jens Gulsrud var etter alt å dømme ein yngre son frå garden Gulsrud i [[Modum]].<ref>[https://www.genealogi.no/wiki/index.php/Kraft_(slekt) Slektshistoriewiki, oppslag «Kraft (slekt)»]</ref> Han vart underoffiser i Gudbrandsdalen, og budde på Trøståkermoen, som var ein av fleire husmannsplassar under Trøståker i Ringebu hovudsokn. Kona Margrethe var dotter til løytnant [[Ole Eilertsen]] (bondegut?) og hustru [[Abigael Kraft]]. Abigael tilhøyrde ei slekt av offiserar og prestar, som i følgje Ivar Kleiven inkluderte ein sokneprest og tre kapteinar som budde i Ringebu innan tidsrommet 1713–1827, og som «[med di] vart så innlivd millom bygdafolk og i bondekultur, at døm kain reknast for hælvt innfødde Ringbyggjinge'.»<ref>Kleiven, I. 1928:262.</ref> | |||
Even Kraft valde altså slektsnamnet sitt frå morssida av familien. Han skal ha vorte oppfostra hjå ein onkel, [[Caspar Petersen]], som var prest i [[Tveit kommune|Tveit]] (nå Kristiansand kommune).<ref>Lindstøl, T. 1914. Oppslag «Kraft, Jonas» s. 506. Caspar Frederik Petersen var prest i Tveit frå 1751 til sin død i 1778. Sjå Dalan, S. 1947:72.[https://www.digitalarkivet.no/view/255/pd00000004833567 Jf. kyrkjeboka for Ringebu 1752]: Barnedåp for Jens Gulsruds barn Lisbeth. Der er Caspar Petersen fadder.]</ref> Dette kan i så fall gjere sitt til å forklare kvifor underoffiserssonen frå Gudbrandsdalen hamna i Kristiansand og slo seg opp som kjøpmann og skipsreiar der. | |||
Jens Kraft gifta seg i 1817 med [[Henriette Rosenkilde]] (1783–1858), dotter av kjøpmann i Stavanger [[Børre Rosenkilde]] og hustru [[Anne Wilhelmine Nyrop]]. | Jens Kraft gifta seg i 1817 med [[Henriette Rosenkilde]] (1783–1858), dotter av kjøpmann i Stavanger [[Børre Rosenkilde]] og hustru [[Anne Wilhelmine Nyrop]]. | ||
== Utdanning og embetskarriere == | == Utdanning og embetskarriere == | ||
Den fyrste skulegangen fekk Jens Kraft i heimen. Frå tiårsalderen vart han undervist i latinskulepensum av magister [[Salomon Gjør]], rektor ved [[Kristiansand katedralskole|Kristiansand katedralskule]]. Det gjorde at Jens kunne gå rett inn i avgangsklassen på katedralskulen. Han vart dimittert til universitetet som 14-åring, og avla [[examen artium]] i København i april 1800. Deretter tilbringa han 7–8 år som student der. Han las frå fyrst av teologi, men gjekk etter eit par år over til juss, og las mange andre fag ved sida av, derunder statistikk, moderne språk (engelsk m.m.), historie og litteraturhistorie. | Den fyrste skulegangen fekk Jens Kraft i heimen. Frå tiårsalderen vart han undervist i latinskulepensum av magister [[Salomon Gjør]], rektor ved [[Kristiansand katedralskole|Kristiansand katedralskule]]. Det gjorde at Jens kunne gå rett inn i avgangsklassen på katedralskulen. Han vart dimittert til universitetet som 14-åring, og avla [[examen artium]] i København i april 1800. Deretter tilbringa han 7–8 år som student der. Han las frå fyrst av teologi, men gjekk etter eit par år over til juss, og las mange andre fag ved sida av, derunder statistikk, moderne språk (engelsk m.m.), historie og litteraturhistorie. | ||
Han tok juridisk embetseksamen i 1808, og | Han tok juridisk embetseksamen i 1808, og drog attende til heimbyen Kristiansand. Her fekk han oppdrag som tolk og translatør i [[Leksikon:Priseretten|Priseretten]]. | ||
Si fyrste tilsetjing i embetsapparatet fekk han i 1814, som fullmektig i [[Indredepartementet]] (4. departement), som frå 1. januar 1819 vart slått saman med [[Finansdepartementet]]. Frå 1822 var han byråsjef i [[Revisjonsdepartmentet]], og i Finansdepartementet frå 1823. I 1828 vart han ekspedisjonssekretær (øvste embetsmann i departementet) i Revisjonsdepartementet. Så i 1832 vart Kraft utnemnd til sorenskrivar i Mandal, eit embete han hadde til sin død. | Si fyrste tilsetjing i embetsapparatet fekk han i 1814, som fullmektig i [[Indredepartementet]] (4. departement), som frå 1. januar 1819 vart slått saman med [[Finansdepartementet]]. Frå 1822 var han byråsjef i [[Revisjonsdepartmentet]], og i Finansdepartementet frå 1823. I 1828 vart han ekspedisjonssekretær (øvste embetsmann i departementet) i Revisjonsdepartementet. Så i 1832 vart Kraft utnemnd til sorenskrivar i Mandal, eit embete han hadde til sin død. | ||
| Linje 26: | Linje 26: | ||
== Topografisk-statistisk forfattarskap == | == Topografisk-statistisk forfattarskap == | ||
{{thumb|Norges Beskrivelse faksimile 1842.jpg|Faksimile frå oppslagsside ''Norges Beskrivelse'' (1842)}} | {{thumb|Norges Beskrivelse faksimile 1842.jpg|Faksimile frå oppslagsside ''Norges Beskrivelse'' (1842)}} | ||
Si sterke interesse for Noregs geografi, næringsliv og generelle tilstand hadde Kraft dyrka allereie i København-åra sine. Som departementsmann fekk han høve til å halde fram med dette i organiserte former. | Si sterke interesse for Noregs geografi, næringsliv og generelle tilstand hadde Kraft dyrka allereie i København-åra sine. Som departementsmann fekk han høve til å halde fram med dette i organiserte former. Frå fyrste stund i Indredepartemenet (frå 1814) arbeidde han systematisk med det som skulle bli hovudverket hans, ''Norges Beskrivelse''. Det kom ut i seks band 1820–1835, med ajourførte utgåver 1838–1842. Verket var utgjeve for hans private rekning og risiko, men i god samforstand med departementa han til kvar tid arbeidde i. I tidsrommet 1845–1848 publiserte han ei oppsummering av Norges-beskrivelsen i ''Historisk-topographisk Haandbog over Kongeriget Norge''. | ||
Som forfattar av Norges Beskrivelse, og ved sitt arbeid i Indre-, Finans- og Revisjonsdepartementa vart Kraft ein sentral person i oppbygginga av norsk offentleg statistikk. Truleg var han sterkt medverkande til at amtmennene i 1827 vart pålagde å rapportere om amtets økonomiske stilling kvart femte år. Frå 1839 vart desse [[Amtmennenes femårsberetninger|beretningane]] sterkt utvida og standardiserte. Departementet overlet til Kraft å utarbeide ''Beretning om Kongeriget Norges oeconomiske Tilstand i Aarene 1836–1840''. Han fekk tenestefri frå sorenskrivarembetet for å gjennomføre dette offiselle oppdraget. | Som forfattar av Norges Beskrivelse, og ved sitt arbeid i Indre-, Finans- og Revisjonsdepartementa vart Kraft ein sentral person i oppbygginga av norsk offentleg statistikk. Truleg var han sterkt medverkande til at amtmennene i 1827 vart pålagde å rapportere om amtets økonomiske stilling kvart femte år. Frå 1839 vart desse [[Amtmennenes femårsberetninger|beretningane]] sterkt utvida og standardiserte. Departementet overlet til Kraft å utarbeide ''Beretning om Kongeriget Norges oeconomiske Tilstand i Aarene 1836–1840''. Han fekk tenestefri frå sorenskrivarembetet for å gjennomføre dette offiselle oppdraget. | ||