Johan Fredrik Voss: Forskjell mellom sideversjoner

<onlyinclude>'''[[Johan Fredrik Voss]]''' (fødd i [[Haus]] ved [[Bergen]] 29. juli [[1883]], død i [[1966]]) var skulemann og nynorskforkjempar. Han var ein sentral person for målrørsla i akademiske krinsar, mellom anna som leiar i [[Studentmållaget]] og hovudmann bak [[Pønskarlaget]] ved [[Universitetet i Kristiania]]. Yrkesgjerninga og samfunnsinnsatsen hans kom særskilt [[landsgymnas|landsgymnasa]] til gode. Landsgymnas var ei viktig fanesak for målfolket. Voss starta på privat basis det fyrste av desse i [[Volda]], og han var sidan lektor ved [[Voss landsgymnas|Voss offentlege landsgymnas]] og rektor ved [[Eidsvoll landsgymnas|Eidsvoll offentlege landsgymnas]]. Som rektor på Eidsvoll 1922-1945 var han ein dugande skuleleiar, men også omstridd. Det siste hang mest saman med hans kompromisslause standpunkt i språkpolitikken, men også med hans politiske haldningar. Han gjekk etter 1940 inn i [[NS]] og vart avsett som rektor i 1945.</onlyinclude>

Familienamnet Voss stammar frå tyske innvandrarar på 1700-talet, og har ikkje noko med det norske stadnamnet å gjere. Johan Fredrik Voss sin farfars farfar Jacob Voss kom frå Meklenburg i 1776 og vart kjøpmann på Bryggen i Bergen.

Johan Fredrik Voss var son av Jacob Voss (fødd 1845 i [[Tysnes]]) og Karen Marie Larsen Russ (fødd 1850 i [[Austrheim]]). På det tidspunktet da Johan Fredrik var fødd, var faren residerande kapellan i Haus. Året etter flytta familien til [[Ørskog]] på [[Sunnmøre]]. Faren døydde i 1888, og etter det slo enkja og borna seg ned i Bergen, der Johan Fredrik fekk det meste av oppveksten.

 

Frå 1903 studerte Voss filologi i Kristiania med fagkrinsen norsk, tysk og historie. Vinteren 1904-1905 hadde han eit studieopphald i Leipzig. Han tok filologisk embetseksamen i 1908 med historie som hovudfag. Året etter tok han også pedagogisk eksamen ved universitetet. Ved sida av studiane hadde han lærarstilling ved den private [[Aars og Voss’s latin- og realskole]] i Kristiania, som var grunnlagd og ått av onkelen [[Peter Christiansen Voss]] og [[Jacob J. Aars]].

 

Johan Fredrik Voss gifta seg i Kristiania i 1910 med Helene Westland (fødd 1889 i [[Fredrikstad]]), dotter av kjøpmann Sigvard Westland og Marie fødd Amundsen. Johan Fredrik og Helene Voss fekk seks born, eitt av dei døydde som spedbarn.

Yrkesbanen til Johan Fredrik Voss tok for alvor til i 1910. Saman med studiekameraten [[Olav Riste]] kjøpte han det året [[Skulestaden Volda|Aage Stabells private middelskule]] i [[Volda]], og starta der det fyrste gymnaset i landet med landsmål (nynorsk) som hovudmål. Det vart ein suksess, og kan reknast som det fyrste landsgymnaset i landet. I 1917 fekk Voss lektorstilling på det fyrste ''offentlege'' landsgymnaset som var starta på [[Voss]] året før. Der var han i fem år, til han i 1922 vart den fyrste rektoren på [[Eidsvoll landsgymnas|Eidsvoll offentlege landsgymnas]]. Det stod hard strid om denne rektortilsetjinga, fyrst og fremst på grunn av språkspørsmålet. Riksmålsfolket og representantar for den samnorskprega [[Østlandsk reisning]] stod mot dei sentrale pådrivarane i landsgymnassaka, som var landsmålsforkjemparar.

Storhendingane rundt 1905 styrka og utdjupa Voss sine nasjonale kjensler. Han var sterkt mot [[Karlstad-forliket]], og var blant studentaktivistane som protesterte mot dette med pamflettar, protestmøte og pipekonsertar. «[…] eit par av oss hamna jamvel i [[Møllergata 19]] ein kveld» (altså i arresten), fortel han sjølv.<ref>Studentene 1901 (1926).</ref>

 

I 1930-åra fekk Eidsvoll landsgymnas rykte for å vere eit NS-gymnas. Det var etter måten stor oppslutning om Quislings parti blant gymnasiastane. Rektor Voss vart av motstandarane skulda for å vere for lempeleg i høve til dette. Mellom anna tillet han at ein gymnasiast møtte opp på skulen i brun skjorte, noko som tydeleg var meint og oppfatta som naziuniformering. Alvorlegare var det at Voss tyktest ta unna for nokre NS-gymnasiastar som i 1938 hadde gjennomført ein anti-fyrstemai-demonstrasjon som omfatta reint hærverk. Voss støtta sjølvsagt ikkje slik oppførsel, men viste til at demonstrasjonen var framprovosert mellom anna av «bolsjevikiske» og «forsvarsnihilistiske» krefter innan hans eigen lærarstab.  

Skuldingane om nazisympatiar vart stadfesta ved at Voss sjølv gjekk inn i NS etter 1940. Han var medlem av Eidsvoll [[heradsting]] 1941-1945 og skulestyreformann i bygda. Han vart avsett som rektor da freden kom.  

Voss var leiar for den nemnda som kulturminister [[Gulbrand Lunde]] oppnemnde for å førebu ei ny rettskriving. Rettskrivingsreforma vart kunngjort i november 1941 og gjort gjeldande i pressa, skuleverket og i den offentlege administrasjonen frå midten av 1942.  

Etter krigen busette Johan Fredrik og Helene Voss seg i [[Vardal]], på Glæstadhaugen i grenda [[Glæstadroa]]. Det hadde venteleg samanheng med at eldste dotter deira, Marie Elise, budde der, gift med bonde Arne Hatterud på Øvre Glæstad. Pensjonistida i Vardal brukte Voss blant anna til å delta i NS-folkas kamp for å gi eit annet bilete av deira rolle under krigen. Som tidlegare skulemann var han særleg kritisk til det biletet av okkupasjonstida som vart teikna i historieundervisninga. Bladet [[Folk og land]], revisjonistanes organ, ga Voss ros for hans kamp mot «den meningsløse historieundervisning som foregår i skolene om Norge i okkupasjonstiden».<ref>[http://www.sno.no/applications/DocumentLibraryManager/upload/FL/1963_20/1963_20_2.pdf Folk og land, august 1963]

*[http://www.allkunne.no/default.aspx?menu=25&id=1304 Nettstaden Allkunne] konferert 28.4.2011.

*Artikkel om J. Fr. Voss ''[[Norsk allkunnebok]]'' Oslo 1964.

 

[[Kategori:Personer fra Bergen kommune]]

[[Kategori:Personer fra Volda kommune]]

[[Kategori:Personer fra Voss kommune]]

[[Kategori:Personer fra Eidsvoll kommune]]

[[Kategori:Personer fra Gjøvik kommune]]

{{F1}}