John Moses d.y.: Forskjell mellom sideversjoner

<onlyinclude>{{thumb høyre|Moses, J 1781-1849 en face.jpg|John Moses. Etter miniatyr.|}}[[John Moses d.y.|John Moses]] (fødd i [[Kristiansund]] 16. april 1781,  død i London 29. januar 1849) var kjøpmann, skipsreiar og [[eidsvollsmann]]. Fyrst på 1800-talet var han den leiande forretningsmannen  i det velståande handelsborgarskapet i Kristiansund. Han deltok med iver i byens sosiale og kulturelle liv, og finansierte mellom anna operaframføringar der. Seinare gjekk han konkurs, vart skild frå kona, flytta til England og byrja på nytt ein karriere som forretningsmann  der.

Familienamnet Moses og bruk av Isaach og Samuel som førenamn i slekta har gjort at ein har knytta familien til ein jødisk bakgrunn. [[Oskar Mendelsohn]] tek opp dette i ein fotnote til ''Jødenes historie i Norge'' <ref>Mendelsohn, O. 1987:31</ref>), og konkluderer med at ingen sikre opplysningar ligg føre om dette. Historikaren [[Arne Odd Johnsen]] skriv derimot i ''Kristiansunds historie'' at det i byen i Moses’ samtid vart «antydet» at familien var jødisk, og Johnsen reknar sjølv med at dette var  sannsynleg. Mot dette kan seiast at det iallfall gjev lita meining å kategorisere John Moses som jøde i noko rimeleg tyding av ordet, bortsett frå at det kan ha vore folk av jødisk tru bakover i slekta, kanskje såkalla [[portugisarjødar]] i England eller andre stader. I alle høve var mor til John Moses etnisk norsk, han gifta seg sjølv med ei ikkje-jødisk kvinne, og familien sokna til den norske statskyrkja. Eine sonen vart prest og prost i [[Øvre Telemark prosti]].<ref>Schmidt, O. 1934:335</ref> John vart rett nok seint konfirmert, noko som hadde samanheng med at han budde England i den aktuelle alderen. I samband med farskapssaka vart det nødvendig å ordne opp i dette, og tjueåringen vart på diskret vis konfirmert av presten på [[Grip]], eit fiskevær som forresten var i familien Moses’ eige.

Spørsmålet om den jødiske herkomsten er ikkje av særleg interesse i seg sjølv, men kan vere talande for den tydinga eit slikt spørsmål kan ha hatt i vurderinga av familien generelt og John Moses spesielt, i samtid og ettertid. Da [[Wilhelm Frimann Koren Christie|Wilhelm F.K. Christie]] på Eidsvoll den 4. mai 1814 fremja grunnlovsforslag om utestenging av jødar, må situasjonen i følgje A.O. Johnsen ha vore «pikant».<ref>Johnsen, A.O. 1958:746</ref> Dei to var båe kjøpmannssøner frå Kristiansund og kjende kvarandre heilt sikkert personleg på førehand. Moses røysta mot framlegget.

Og det er unekteleg slik at i artikkelen om Moses i ''Norsk biografisk leksikon'' (1940) blir John Moses tillagd eigenskapar – positive og/eller negative – som samsvara godt med antisemittiske klisjear i tida. Moses blir til dømes skildra som «noget kosmoplitisk innstilt», «ikke besjelet av en tillistfull patriotisme» og  «M.s holdning på Eidsvoll [var] vesentlig diktert av forretningsinteresser».  Han var ein eminent forretningsmann som ikkje minst «hadde det som fisken i vannet under licenstidens innviklede handelsforhold». Artikkelen er skriven av A.O. Johnsen, men i denne artikkelen er vel å merke ikkje det jødiske eksplisitt nemnt.