Veiledere, Administratorer
58 567
redigeringer
kategori:eventyr og sagn
Ingen redigeringsforklaring |
|||
| (9 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
'''Jostedalsrypa''' er ei segn om ei jente som var den einaste overlevande i [[Jostedal|Jostedalen]] etter [[Svartedauden]]. Det er den mest kjende norske segna om Svartedauden, men liknande motiv går att i ei rad segner både frå andre delar av Noreg og andre land. | <onlyinclude>{{thumb|Pesta kommer.jpg|Pesta kommer. Av Theodor Kittelsen, teikna 1894-95.}} | ||
'''[[Jostedalsrypa]]''' er ei segn om ei jente som var den einaste overlevande i [[Jostedal|Jostedalen]] etter [[Svartedauden]]. Det er den mest kjende norske segna om Svartedauden, men liknande motiv går att i ei rad segner både frå andre delar av Noreg og andre land. | |||
Somme versjonar av segna hevdar at stormannsfamiliar i Sogn flykta opp i Jostedalen for å kome unna pesten. Bygdefolket prøvde å isolere seg fullstendig, og brev ut og inn av bygda vart lagde under ein stein, [[Brevsteinen]]. Pesten kom likevel til dalen, og alle unnateke den vesle jenta døydde. I | Somme versjonar av segna hevdar at stormannsfamiliar i Sogn flykta opp i Jostedalen for å kome unna pesten. Bygdefolket prøvde å isolere seg fullstendig, og brev ut og inn av bygda vart lagde under ein stein, [[Brevsteinen]]. Pesten kom likevel til dalen, og alle unnateke den vesle jenta døydde. I dei versjonane av segna der det vert sagt kvar ho kjem frå, vert ho heimfesta til garden [[Bjørkehaugen (Jostedalen)|Bjørkehaugen]] i [[Mjølver (Jostedalen)|Mjølvergrendi]]. | ||
Då buskapen frå Jostedalen kom til ei grannebygd, ante folket der uråd, og dei drog til Jostedalen for å undersøkje tilhøva. Det varierer med versjonane om folket kom over [[Jostedalsbreen]] frå [[Nordfjord]], frå [[Skjåk]] i Gudbrandsdalen eller frå fjordbygdene i [[Luster]]. Dei fanga den ville jenta og tok ho med seg. | Då buskapen frå Jostedalen kom til ei grannebygd, ante folket der uråd, og dei drog til Jostedalen for å undersøkje tilhøva. Det varierer med versjonane om folket kom over [[Jostedalsbreen]] frå [[Nordfjord]], frå [[Skjåk]] i Gudbrandsdalen eller frå fjordbygdene i [[Luster]]. Dei fanga den ville jenta og tok ho med seg.</onlyinclude> | ||
I somme versjonar enda ho hjå storfolk i Danmark, i andre versjonar på [[Røneid (Gaupne|Røneid]] i Luster eller i Jostedalen, og ho skal ha vorte stammor til dei gjevaste jostedalsættene. For Jostedalen er segna såleis òg ein viktig opphavsmyte. Alt i ei tysk geografibok av [[Johann Hübner]] frå 1695 vert folk av ”rjupeslekt” i Jostedalen omtala. [[Heiberg-ætta]] frå Sogn hevdar i slektshistoriske arbeid at dei ættar frå Jostedalsrypa. | I somme versjonar enda ho hjå storfolk i Danmark, i andre versjonar på [[Røneid (Gaupne)|Røneid]] i Luster eller i Jostedalen, og ho skal ha vorte stammor til dei gjevaste jostedalsættene. For Jostedalen er segna såleis òg ein viktig opphavsmyte. Alt i ei tysk geografibok av [[Johann Hübner]] frå 1695 vert folk av ”rjupeslekt” i Jostedalen omtala. [[Heiberg-ætta]] frå Sogn hevdar i slektshistoriske arbeid at dei ættar frå Jostedalsrypa. | ||
Den eldste versjonen av segna er attgjeven av [[Jonas Ramus]] i 1715. Det finst ei rekkje versjonar frå 17- og 1800-talet. Det store offentlege gjennombrotet for Jostedalsrypa kom då segna vart teken med i ''Norske sagn'' av [[Andreas Faye]] (1833/1844), og ikkje minst i norske lesebøker frå slutten av 1800-talet. Versjonen som [[Olav Sande]] gjev att i ''Segner fraa Sogn'' (1892), har vorte den mest kjende. | Den eldste versjonen av segna er attgjeven av [[Jonas Ramus]] i 1715. Det finst ei rekkje versjonar frå 17- og 1800-talet. Det store offentlege gjennombrotet for Jostedalsrypa kom då segna vart teken med i ''Norske sagn'' av [[Andreas Faye]] (1833/1844), og ikkje minst i norske lesebøker frå slutten av 1800-talet. Versjonen som [[Olav Sande]] gjev att i ''Segner fraa Sogn'' (1892), har vorte den mest kjende. | ||
[[Henrik Ibsen]] byrja i 1850 å skrive på eit ufullført skodespel med tittelen ''Rypen i Justedal'', og ein finn att noko av motivet i ''Olaf Liljekrans'' (1856). [[Johan Storm Wang]] (1844), [[Jon Flatabø]] (1899) og [[Kirsten Thesen]] (1984) er andre forfattarar som har handsama Jostedalsrypa litterært. | [[Henrik Ibsen]] byrja i 1850 å skrive på eit ufullført skodespel med tittelen ''Rypen i Justedal'', og ein finn att noko av motivet i ''Olaf Liljekrans'' (1856). Den ufullførte operalibrettoen ''Fjeldfuglen'' byggjer òg på segna om Jostedalsrypa. [[Johan Storm Wang]] (1844), [[Jon Flatabø]] (1899) og [[Kirsten Thesen]] (1984) er andre forfattarar som har handsama Jostedalsrypa litterært. | ||
[[Anja Breien]] fekk gjennombrotet sitt i 1967 med kortfilmen ''Vokse opp. Rypa fra Justedal'', og Breien skreiv òg manuset til spelefilmen om Jostedalsrypa, ''Trollsyn'' (1994), regissert av [[Ola Solum]]. | [[Anja Breien]] fekk gjennombrotet sitt i 1967 med kortfilmen ''Vokse opp. Rypa fra Justedal'', og Breien skreiv òg manuset til spelefilmen om Jostedalsrypa, ''Trollsyn'' (1994), regissert av [[Ola Solum]]. | ||
| Linje 16: | Linje 17: | ||
*[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=10 Nettstaden om Jostedalsrypa] (Jostedal historielag) | *[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=10 Nettstaden om Jostedalsrypa] (Jostedal historielag) | ||
[[ | [[kategori:eventyr og sagn]] | ||
[[Kategori:Jostedalen]] | [[Kategori:Jostedalen]] | ||
[[Kategori:Luster kommune]] | |||
[[Kategori:Pest]] | |||
{{F1}} | |||
{{nn}} | |||