Veiledere, Administratorer
58 567
redigeringer
→Typar
(→Typar) |
|||
| Linje 18: | Linje 18: | ||
=== Bogestongskåte === | === Bogestongskåte === | ||
[[file:C03936 gaaetie.jpg|thumb|Bogestongskåte med teltduk ved [[Saemien Sijte]] i [[Snåsa kommune]]. {{byline|Olve Utne}}]] | |||
<onlyinclude>Bogestongskåta har vore den vanligaste kåtetypen. Ved permanente kåter legg ein opp ein steinring der veggen skal stå. Det indre rammeverket er to par stenger med boga øverende og tre tverrstenger: éi som bind i hop bogestengene i toppen og samtidig fungerer som oppheng for gryter over eldstaden i midten, og to som avstiver stengene på høgre og venstre side sett frå inngangen. Opp mot denne grunnramma, som blir oppsett innanfor eller oppå steinringen, blir så lettare, rette støttestenger oppsette i varierande antal, og veggene blir lagt på enten i form av teltduk eller i form av [[strange|strangar]] (eller fjøler) med fleire lag [[never]] utanpå. </onlyinclude> Nevra blir gjerne halden på plass med strangar, halvkløyvingar eller torv. | <onlyinclude>Bogestongskåta har vore den vanligaste kåtetypen. Ved permanente kåter legg ein opp ein steinring der veggen skal stå. Det indre rammeverket er to par stenger med boga øverende og tre tverrstenger: éi som bind i hop bogestengene i toppen og samtidig fungerer som oppheng for gryter over eldstaden i midten, og to som avstiver stengene på høgre og venstre side sett frå inngangen. Opp mot denne grunnramma, som blir oppsett innanfor eller oppå steinringen, blir så lettare, rette støttestenger oppsette i varierande antal, og veggene blir lagt på enten i form av teltduk eller i form av [[strange|strangar]] (eller fjøler) med fleire lag [[never]] utanpå. </onlyinclude> Nevra blir gjerne halden på plass med strangar, halvkløyvingar eller torv. | ||
'''Nordlige bogestongskåter''', ofte kalla '''gammar''' (av {{norr.}} ''gammi''), er bygd opp over bogestenger. Utanpå bogestengene ligg innerveggen av treverk med tekking av never utanpå. I nordsamisk og lulesamisk område er veggstengene ofte kappa ved bogestengene slik at gammen får rundt tak. Somme plassar (blant anna i det sørsamiske området) går veggstengene heilt opp til [[ljore]]n, slik at kåta får kjegleform. Utanpå neverlaget blir det så lagt opp [[torv]] som hjelper til å halde nevra på plass — og i tillegg gjev torva betre isolasjon. Ofte, men langt ifrå alltid, blir det lagt greiner utanpå torva att for å halde ho betre på plass. | '''Nordlige bogestongskåter''', ofte kalla '''gammar''' (av {{norr.}} ''gammi''), er bygd opp over bogestenger. Utanpå bogestengene ligg innerveggen av treverk med tekking av never utanpå. I nordsamisk og lulesamisk område er veggstengene ofte kappa ved bogestengene slik at gammen får rundt tak. Somme plassar (blant anna i det sørsamiske området) går veggstengene heilt opp til [[ljore]]n, slik at kåta får kjegleform. Utanpå neverlaget blir det så lagt opp [[torv]] som hjelper til å halde nevra på plass — og i tillegg gjev torva betre isolasjon. Ofte, men langt ifrå alltid, blir det lagt greiner utanpå torva att for å halde ho betre på plass. | ||
[[file:28375 Ankarede - gaaetie.jpg|thumb|Kåte i [[Ankarede]] i [[Jamtland]]. {{byline|Olve Utne}}]] | |||
'''Sørlige bogestongskåter''' er bygd opp på same måten som dei nordlige kåtene, men veggstengene går heilt opp til ljoren, slik at kåta blir kjegleforma. Utanpå neverlaget kan det bli lagt eit torvlag, og ytst kjem eit lag med strangar, eventuelt halvkløyvingar eller bord. I nyare tid har enkelte sørsamiske kåter fått ein ark ved døra, slik at døropninga blir loddrett. | '''Sørlige bogestongskåter''' er bygd opp på same måten som dei nordlige kåtene, men veggstengene går heilt opp til ljoren, slik at kåta blir kjegleforma. Utanpå neverlaget kan det bli lagt eit torvlag, og ytst kjem eit lag med strangar, eventuelt halvkløyvingar eller bord. I nyare tid har enkelte sørsamiske kåter fått ein ark ved døra, slik at døropninga blir loddrett. | ||
=== Lafta kåter === | === Lafta kåter === | ||
[[file:27508 Arviesjavrrie - gaahtie.jpg|thumb|Tømra kåte i [[Lappstaden (Arvidsjaur)|Lappstaden]] i [[Arvidsjaurs kommun|Arvidsjaur]]. {{thumb|Olve Utne}}]] | |||
I [[skogssamar|skogssamiske]] område, særlig blant [[umesamar]], har ein utvikla ein kåtetype der den steinsette ringen har vorte erstatta av eit rettsida fundament av lafta [[stokkar]]. Typisk sett er fundamentet kvadratisk, men seks- og åttekanta fundament førekjem òg. Laftekassen er typisk sett 2–3 omfar høg. I eldre tid blir det hevda at bogestongskonstruksjon inni laftekassen var vanlig, men slik vi kjenner desse kåtene i dag, så har dei eit meir konvensjonelt sperre- og åssystem. I ei typisk, kvadratisk lafta kåte danar taket ei firkanta pyramideform med ein meir eller mindre kvadratisk til rektangulær ljore øvst. Taket er tekt med fleire lag never, og oppå nevra att er det lagt eit lag med kraftige halvkløyvingar som held nevra på plass. Desse halvkløyvingane er ofte lause, slik at ein kan ta dei av for å reinske opp nevra og lata ho tørke av og til. <br clear="all"/> | I [[skogssamar|skogssamiske]] område, særlig blant [[umesamar]], har ein utvikla ein kåtetype der den steinsette ringen har vorte erstatta av eit rettsida fundament av lafta [[stokkar]]. Typisk sett er fundamentet kvadratisk, men seks- og åttekanta fundament førekjem òg. Laftekassen er typisk sett 2–3 omfar høg. I eldre tid blir det hevda at bogestongskonstruksjon inni laftekassen var vanlig, men slik vi kjenner desse kåtene i dag, så har dei eit meir konvensjonelt sperre- og åssystem. I ei typisk, kvadratisk lafta kåte danar taket ei firkanta pyramideform med ein meir eller mindre kvadratisk til rektangulær ljore øvst. Taket er tekt med fleire lag never, og oppå nevra att er det lagt eit lag med kraftige halvkløyvingar som held nevra på plass. Desse halvkløyvingane er ofte lause, slik at ein kan ta dei av for å reinske opp nevra og lata ho tørke av og til. <br clear="all"/> | ||