Veiledere, Administratorer, Skribenter
4 496
redigeringer
ny bolk: ein storgard
(→Mellomaldergard: lagt til sitat frå 1318) |
(ny bolk: ein storgard) |
||
| Linje 32: | Linje 32: | ||
Namneforma i 1318-19 er ''a Krunu'', og dialektforma i nyare tid er sameleis ''/kruna/''. Oluf Rygh meiner namnet må kome av 'ei krune', som har vore nytta både om namn på fjell og meir isolerte lågare høgder. Det stemmer godt med plasseringa av gamletunet på Kruna som ligg på ei høgd med fritt utsyn til tre kantar.<ref> Oluf Rygh, [http://www.dokpro.uio.no/perl/navnegransking/rygh_ng/rygh_visetekst.prl?s=n&Vise=Vise&KRYSS185966@41593=on Norske Gaardnavne], b. 1 s. 5-6</ref> Den offisielle skrivemåten er ''Kruna'', og det førekjem som gardsnamn også i Vefsn og Åmli, og som namn på toppar og høgder ei rekkje andre stader på Sør- og Vestlandet og i Nord-Noreg.<ref>[http://www.norgeskart.no/adaptive2/default.aspx?gui=1&lang=2 Norgeskart] (Statens kartverk)</ref> | Namneforma i 1318-19 er ''a Krunu'', og dialektforma i nyare tid er sameleis ''/kruna/''. Oluf Rygh meiner namnet må kome av 'ei krune', som har vore nytta både om namn på fjell og meir isolerte lågare høgder. Det stemmer godt med plasseringa av gamletunet på Kruna som ligg på ei høgd med fritt utsyn til tre kantar.<ref> Oluf Rygh, [http://www.dokpro.uio.no/perl/navnegransking/rygh_ng/rygh_visetekst.prl?s=n&Vise=Vise&KRYSS185966@41593=on Norske Gaardnavne], b. 1 s. 5-6</ref> Den offisielle skrivemåten er ''Kruna'', og det førekjem som gardsnamn også i Vefsn og Åmli, og som namn på toppar og høgder ei rekkje andre stader på Sør- og Vestlandet og i Nord-Noreg.<ref>[http://www.norgeskart.no/adaptive2/default.aspx?gui=1&lang=2 Norgeskart] (Statens kartverk)</ref> | ||
I det fyrste dokumentet etter øydetida førekjem gardbrukaren ''Enner i Kronen''. I dei neste skattelistene er namnet forvanska til ''Kremmer'' (1600), ''Keronn'' (1603), ''Krumme'' (1611, 1612, 1613, 1614, 1620, 1624, 1626) , ''Krummen'' (1612) og ''Crumme'' (1627). Namnet førekjem gjerne i ubunden form dei fyrste tiåra på 1600-talet, såleis ''Krun(n)e'' (1615, 1616, 1617), ''Crone'' (1620, 1632) og ''Kronne'' (1623).<ref>[http://arkivverket.no/arkivverket/Digitalarkivet/Hjelp/Om-kjeldene/Lensregnskap/Bergenhus-len-1-50 Futerekneskapar for Indre Sogn] i Lensrekneskapane for Bergenhus | I det fyrste dokumentet etter øydetida førekjem gardbrukaren ''Enner i Kronen''. I dei neste skattelistene er namnet forvanska til ''Kremmer'' (1600), ''Keronn'' (1603), ''Krumme'' (1611, 1612, 1613, 1614, 1620, 1624, 1626) , ''Krummen'' (1612) og ''Crumme'' (1627). Namnet førekjem gjerne i ubunden form dei fyrste tiåra på 1600-talet, såleis ''Krun(n)e'' (1615, 1616, 1617), ''Crone'' (1620, 1632) og ''Kronne'' (1623).<ref>[http://arkivverket.no/arkivverket/Digitalarkivet/Hjelp/Om-kjeldene/Lensregnskap/Bergenhus-len-1-50 Futerekneskapar for Indre Sogn] i Lensrekneskapane for Bergenhus (Digitalarkivet)</ref> | ||
Frå kring 1617/18 er det former med bunden form og 'C' som dominerer (''Cronen, Cronenn, Cronnen''). Utover på 1600-talet og særleg 1700-talet er det ''Cronen'' som er klart mest i bruk. | Frå kring 1617/18 er det former med bunden form og 'C' som dominerer (''Cronen, Cronenn, Cronnen''). Utover på 1600-talet og særleg 1700-talet er det ''Cronen'' som er klart mest i bruk. | ||
Skriveformer med 'K' var vanlege dei fyrste åra på 1600-talet, jf. òg nokre førekomstar med bunden form ''Krunnen'' (1611), ''Kronnen'' (1617) og ''Krunnen'' (1628). At namnet vart skrive ''Kronen'' ein gong i 1636 var nok heller tilfeldig, og det var eit unntak at ''Kronen'' vart nytta i matrikkelutkastet 1723.<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=2057 Matrikkelutkastet 1723 for Jostedalen] (Jostedal historielag)</ref> Den vanlege forma var nok ''Cronen'' til ''Kronen'' for alvor tok over på 1800-talet. | Skriveformer med 'K' var vanlege dei fyrste åra på 1600-talet, jf. òg nokre førekomstar med bunden form ''Krunnen'' (1611), ''Kronnen'' (1617) og ''Krunnen'' (1628). At namnet vart skrive ''Kronen'' ein gong i 1636 var nok heller tilfeldig, og det var eit unntak at ''Kronen'' vart nytta i matrikkelutkastet 1723.<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=2057 Matrikkelutkastet 1723 for Jostedalen] (Jostedal historielag)</ref> Den vanlege forma var nok ''Cronen'' til ''Kronen'' for alvor tok over på 1800-talet. | ||
==Ein storgard i Jostedalen== | |||
Etter nyryddinga sist på 1500-talet var Kruna mellom dei største gardane i Jostedalen. I dei fleste skattelister fram til 1640-åra hadde Kruna høgaste skylda av alle gardar i Jostedalen. Då gardbrukarane i Jostedalen byrja å betale leiglendingsskatt kring 1627-28, hadde Kruna ei skyld på 2 ½ laupar smør, som var mest i bygda saman Kjeppe (Kreken). | |||
Men med 1647-matrikkelen vart skylda sett ned til 1 laup smør og 1 bukkeskinn (omrekna 1,25 laupar), som plasserte Kruna i ei gruppe på seks gardar med seks andre gardar over seg på lista (m.a. Grov og Haugen i Krundalen).<ref>[ http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=118 Matrikkelen 1647 for Jostedalen] (Jostedal historielag)</ref> | |||
I 1666-matrikkelen vart så Kruna justert opp att til 1 ½ laup og 18 merker smør (omrekna 1,75 laupar), som gjorde Kruna til den nest største garden rekna etter skatteskyld.<ref>[ http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=1972 Matrikkelen 1666 for Jostedalen] (Jostedal historielag)</ref> Berre dei tre bruka i Mjølver hadde til saman høgare skyld. I matrikkelutkastet 1723 vart Kruna igjen ståande som den klart største av dei 27 gardane. Då må det leggjast til at ingen av gardane i Jostedalen var store i ein vidare regional jamføring. Andreas Holmsen sette kring 1650 opp eit oversyn over medelskylda på gardane i Sogn, og den viser at halvparten av gardane i Luster, Hafslo og Sogndal hadde høgare skyld (over 2 laupar) enn dei største gardane i Jostedalen.<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=2255 Dei minste gardane i Sogn (ca 1650)] (Jostedal historielag)</ref> | |||
Kruna heldt stand som eit av dei største gardsbruka i Jostedalen utover 1800-talet. I 1865 var | |||
Kruna eitt av fem bruk med tre hestar og mellom dei tre bruka med flest vinterfora storfe (18) av kring 150 bruk og husstandar i Jostedalen.<ref>[ http://digitalarkivet.no/cgi-win/webcens.exe?slag=visbase&sidenr=5&filnamn=f61427&gardpostnr=105&merk=105#ovre Kruna i Folketeljinga 1865] (Digitalarkivet)</ref> | |||
==Bruksdeling== | ==Bruksdeling== | ||