Lofthusreisinga: Forskjell mellom sideversjoner

'''[[Lofthusreisinga]]''' 1786–1787 var eit av dei mest omfattande opprøra mot styresmaktene i [[Danmark-Norge|dansketida]], ved sida av [[Strilekrigen]] i 1765. Det har namn etter bondeleiaren [[Kristian Lofthus]] (1750–1797) frå [[Risør]], som var fengsla på livstid og døydde på [[Akershus festning]] i 1797. Reisinga var retta mot embetsmannsstyrets undertrykking av bøndene, og det vart stilt ein rekkje krav. Det meste av [[Agder]] og [[Telemark]] var i fullt opprør, og myndighetene vart skremde av opprøret og valde å slå hardt ned på det. Tretten mann, medrekna Lofthus, vart dømd til fengselsstraff.  

Lofthus kom sjølv frå gode kår, og vaks opp på morsgarden [[Lofthus (Lillesand)|Lofthus]] ved [[Lillesand]]. Han overtok garden i 1773, og dreiv han godt. Han var også utanbys borgar i Risør, og hadde interesser i sagbruk og eigde partar i skip, og han var skipper på skuter som seilte til Danmark og Storbritannia. Det var spent mellom kjøpstadsborgarane og borgarane som var utanbys frå. Lofthus var ein av dei som utfordre privilegia ved å bringe korn heim frå Danmark i 1780-åra. Han vann saken, då bøndene på kysten i Aust-Agder hadde nokre gamle privilegium som gav rett til handel med strandsittarar i Vendsyssel og Thy i Danmark. Dette gav han ein høg status bland bøndene i Agder. Han hadde også kjennskap til organisasjonsverksemd, så når han satte i gang protestar mot embetsmennene vart han raskt ein leiar for bøndene sjølv om han sto i ei mellomstilling som både bonde og borgar.  

Det vart retta ei rad klagar mot stiftamtmann F.G. Adeler, mot prestane, sorenskrivarane, futane og bondelensmennene. Det handla særleg om [[sportler|sportlar]] som var for høge, for store krav om betaling for embetsforretningar og for høge skattar og avgifter. Bøndene var også misnøgde med det danske kornmonopolet og med restriksjonane på tømmerhandel. Lofthus fekk to gonger, i juni og juli 1786, audiens hos kronprinsen. Han hevda sjølv at han hadde fått eit kongeleg mandat til å reise heim for å dokumentere klagemåla. Det som hadde byrja som spreidde klager i 1784, vart i 1786 under Lofthus sin leiing til eit opprør som femna nesten heile Agder og Telemark. At ein heil landsdel var i opprør var noko nytt for styresmaktene. Strilekrigen i 1765 var meir voldeleg, men samstundes også av mindre omfang. Myndighetene vart skremd av at opprøret hadde ein så stor oppslutning, og reagerte.

Den fyrste reaksjonen var å oppnemne [[Lofthuskommisjonen]], med fleire av dei fremste embetsmennene i Noreg som medlemmar. Etter kvart vart det også oppretta fleire underkommisjoner. Tre embetsmenn vart pensjonert eller suspendert, og det kom nye reglement for sportlar. I [[Arendal]] måtte kjøpmennene betale verdien av 1000 kyr i erstatning til bøndene, og det vart sett nye takstar for kull. Tømmerhandelen vart frigjeve, og det danske kornmonopolet vart oppheva. Så langt var reaksjonen frå myndighetene til gode for opprørarane. Men Lofthus og andre bondeleiarar hadde fleire klagemål, og dei reiste rundt for å samle underskrifter. Dei samle også inn pengar og skulle sende menn frå kvar bygd til [[København]]. Ein av dei som gav pengar var kjøpmann Peter Dahl i København. Han var ein av dei rikaste borgarane der, men var opphavleg frå [[Eskedal (Fjære)|Eskedal]] i [[Fjære]] og hugsa sitt opphav.  

Det som førte til at styresmaktene endra sin reaksjon på opprøret var at det vart samle store bondefølgjer på opp til eit par tusen mann. I Arendal fekk dei det som vart kalla ein «invasjon av fjellmenn». Det var forbod mot folkesamlinger, og embetsmennene kunne no slå hardt tilbake. Militæret vart sendt inn, og i mars 1878 vart Lofthus og andre arrestert. Bøndene svara mellom anna med å fengsle ein fut for å utveksle han med Lofthus, men militæret fekk futen satt fri. Dei som var innblanda i denne fengslinga vart dømt til fengselsstraff, men dei fleste av dei sona berre nokre få veker. Det var Lofthus styresmaktene var ute etter, og han vart sittande i varetekt på [[slaveriet på Akershus]]. Domen mot han fall ikkje før i 1792, og den lød på festningsarbeid i jern på livstid.  

Den strenge straffa skal ha hatt samanhang med rykte om at Lofthus ville styrte kongen og anten sette seg sjølv i hans sted eller gje landet til svenskekongen. Han sa i avhøra at han hadde høyrd desse rykta, men at dei ikkje var sanne. Det er uklart kva som var sanninga i dette. Lofthus hadde klaga til kronprinsen «paa Fædrene Landets Vegne», ei formulering som tyder på ei nasjonal undertone i opprøret.

Lofthus vart av mange sett som ein martyr, og då han døydde av slag på Akershus festning i 1797 vart dette synet forsterka. Høgsterett bekrefta domen mot han i 1799, to år etter hans død. Dei tolv andre som fekk fengselsstraff hadde ikkje vore i varetekt, og vart satt inn i mars 1800. Ein av dei fekk tre års fengsel, ein fekk to år og dei andre eitt år. Dei som hadde fått den kortaste straffa vart løslatt etter kongeleg reskript av 25. april 1800. Det hadde gått så mange år sidan opprøret at det å halde dei fengsla kunne ha gjort vondt verre for styresmaktene. Dei to andre fekk nedsatt straffa til eitt år og eit halvt år.  

[[Kategori:Sørlandet]]

[[Kategori:Telemark fylke]]