Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
Nikolai Ramm Østgaard (1812–1873) (vis kilde)
Sideversjonen fra 12. mai 2011 kl. 07:32
, 12. mai 2011Lenker. Smårusk
(Trykkfeil. Lenkefiks) |
(Lenker. Smårusk) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb høyre|Ostgaard NR fogd.jpg|Nikolai Ramm Østgaard, truleg på slutten av 1850-talet. Fotograf ukjent.}} | <onlyinclude>{{thumb høyre|Ostgaard NR fogd.jpg|Nikolai Ramm Østgaard, truleg på slutten av 1850-talet. Fotograf ukjent.}} | ||
'''[[Nikolai Ramm Østgaard]]''' (fødd i [[Trondheim]] [[21. april]] [[1812]], død i [[Elverum]] [[3. januar]] [[1873]]) var jurist, embetsmann og forfattar. Han var fut i [[Sør-Østerdal futedømme]] 1859-1872. Særleg er han kjend som forfattar av folkelivsskildringa '' | '''[[Nikolai Ramm Østgaard]]''' (fødd i [[Trondheim]] [[21. april]] [[1812]], død i [[Elverum]] [[3. januar]] [[1873]]) var jurist, embetsmann og forfattar. Han var fut i [[Sør-Østerdal futedømme]] 1859-1872. Særleg er han kjend som forfattar av folkelivsskildringa ''En Fjeldbygd'', med tema frå [[Tynset]], der han budde frå han var sju til han var tolv år gammal. | ||
Østgaard tilhøyrde i 1840- og 1850-åra eit nasjonalt orientert, språkpolitisk engasjert og folkelivsinteressert litterært miljø i Christiania. Det var sentrert rundt foreininga [[Tollekniven]] og [[Kristiania norske Theater]], og inkluderte elles namn som [[P. Chr. Asbjørnsen]], [[Jørgen Moe]], [[Bernt Lund]], [[Aasmund Olavsson Vinje|Aa. O. Vinje]] og [[Knud Knudsen]]. | Østgaard tilhøyrde i 1840- og 1850-åra eit nasjonalt orientert, språkpolitisk engasjert og folkelivsinteressert litterært miljø i Christiania. Det var sentrert rundt foreininga [[Tollekniven]] og [[Kristiania norske Theater]], og inkluderte elles namn som [[P. Chr. Asbjørnsen]], [[Jørgen Moe]], [[Bernt Lund]], [[Aasmund Olavsson Vinje|Aa. O. Vinje]] og [[Knud Knudsen]]. | ||
| Linje 12: | Linje 12: | ||
== Familien == | == Familien == | ||
Foreldra var kjøpmann og privatskulehaldar i Trondheim [[Michael Østgaard]] (1779-1852) og [[Maren Magdalene Ramm|Maren Magdalene fødd Ramm]] (1787-1874). Faren kom | Foreldra var kjøpmann og privatskulehaldar i Trondheim [[Michael Østgaard]] (1779-1852) og [[Maren Magdalene Ramm|Maren Magdalene fødd Ramm]] (1787-1874). Faren kom frå ein bondefamilie i [[Dalsbygda]] i [[Os kommune (Hedmark)|Os i Østerdalen]], mora var dotter til skoginspektør [[Nicolai Hersleb Ramm]] på Tynset. Nikolai hadde ei syster, Anna Wilhelmine Marie (1814-1905, ugift). | ||
Nikolai Ramm Østgaard gifta seg den 12. august 1851 med Anna Gunhilda (Gunelia) Neergaard (1828-1910). Ho var dotter av urmakar Anders Johnsen Neergaard og Hanna Olava fødd Bjerck i Trondheim. Anna Gunhilda kom som pleiedotter til morbroren prokurator Caspar Wessel Bjerck i [[Øyer]] i [[Gudbrandsdalen]]. | Nikolai Ramm Østgaard gifta seg den 12. august 1851 med Anna Gunhilda (Gunelia) Neergaard (1828-1910). Ho var dotter av urmakar Anders Johnsen Neergaard og Hanna Olava fødd Bjerck i Trondheim. Anna Gunhilda kom som pleiedotter til morbroren prokurator Caspar Wessel Bjerck i [[Øyer]] i [[Gudbrandsdalen]]. | ||
| Linje 25: | Linje 25: | ||
*Ragnhild Østgaard (1859-1942) | *Ragnhild Østgaard (1859-1942) | ||
*Thora Bjerck Østgaard (1861-1938), (Schulerud) | *Thora Bjerck Østgaard (1861-1938), (Schulerud) | ||
*Aagot | *Aagot Østgaard (1863-1874) | ||
*Signy (1866- 1953) (Rønneberg) | *Signy (1866-1953) (Rønneberg) | ||
Det er eit slåande tids- og miljøtypisk trekk at borna fekk utprega norrøne namn. Dei var korkje henta frå Østgaards bondeslekt på farssida eller frå mora sin embetsmannsfamilie, med det unntaket at eldstejenta Valborg fekk tilnamnet Magdalene etter farmora. Namna på borna var heller ikkje frå familien på Anna Gunhilda Neergårds side. Ho hadde ein liknande bakgrunn som ektemannen, ei blanding av bonde-, handverkar- og embetsmannsmiljø. | Det er eit slåande tids- og miljøtypisk trekk at borna fekk utprega norrøne namn. Dei var korkje henta frå Østgaards bondeslekt på farssida eller frå mora sin embetsmannsfamilie, med det unntaket at eldstejenta Valborg fekk tilnamnet Magdalene etter farmora. Namna på borna var heller ikkje frå familien på Anna Gunhilda Neergårds side. Ho hadde ein liknande bakgrunn som ektemannen, ei blanding av bonde-, handverkar- og embetsmannsmiljø. | ||
| Linje 50: | Linje 50: | ||
== Bilete frå Østerdalen == | == Bilete frå Østerdalen == | ||
Østgaards litterære hovudverk, ''En Fjeldbygd'', kom ut i desember [[1851]], og vart ein stor suksess. Boka har undertittelen ''Billeder fra Østerdalen'', og byggjer på forfattarens sjølvopplevde | Østgaards litterære hovudverk, ''En Fjeldbygd'', kom ut i desember [[1851]], og vart ein stor suksess. Boka har undertittelen ''Billeder fra Østerdalen'', og byggjer på forfattarens sjølvopplevde hendingar og historier han har høyrt fortalt som barn. Hans eigne minne vart oppfriska og kjennskapen til barndomsbygda utdjupa da mora og systera flytta saman med han i 1845. Dei to damene hadde levd størsteparten av livet på Tynset, og båe følte seg i følgje [[Olaf Røst]] særs sterkt knytte til staden.<ref>Røst, O. 1883 særleg side 280-282.</ref> | ||
En Fjeldbygd kom i seks opplag før 1903, vart omsett til svensk og i utdrag også til engelsk. I utgåva frå 1873 var det kome til seks illustrasjonar i tresnitt. Kunstnaren var den unge [[Gerhard Munthe]], som kjende Østgaard-familien personleg frå oppveksten sin på Elverum. | En Fjeldbygd kom i seks opplag før 1903, vart omsett til svensk og i utdrag også til engelsk. I utgåva frå 1873 var det kome til seks illustrasjonar i tresnitt. Kunstnaren var den unge [[Gerhard Munthe]], som kjende Østgaard-familien personleg frå oppveksten sin på Elverum. | ||
Som diktekunst blir ikkje En Fjeldbygd høgt verdsett i litteraturhistoria. Den skjønnlitterære prestasjonen var nok heller ikkje forfattarens fremste mål med utgjevinga. Såleis skriv Henrik Jæger treffande om dette i litteraturhistoria si frå 1896: «Det er [...] ikke et digterisk, knapt nok et litterært, men udelukkende et geografisk og ethnografisk maal, han har havt for øie.» Det er som folkelivs- og heimstadskildring verket har verdi for ettertida. Heimstadaspektet blir understreka av Ola Jonsmoen (2002), som framheld at fullt så mykje som eit uttrykk for det nasjonale gjennombrotet, kan ein sjå En Fjeldbygd som eit gjennombrot for det lokale i norsk bokheim. | Som diktekunst blir ikkje En Fjeldbygd høgt verdsett i litteraturhistoria. Den skjønnlitterære prestasjonen var nok heller ikkje forfattarens fremste mål med utgjevinga. Såleis skriv [[Henrik Jæger]] treffande om dette i litteraturhistoria si frå 1896: «Det er [...] ikke et digterisk, knapt nok et litterært, men udelukkende et geografisk og ethnografisk maal, han har havt for øie.» Det er som folkelivs- og heimstadskildring verket har verdi for ettertida. Heimstadaspektet blir understreka av [[Ola Jonsmoen]] (2002), som framheld at fullt så mykje som eit uttrykk for det nasjonale gjennombrotet, kan ein sjå En Fjeldbygd som eit gjennombrot for det lokale i norsk bokheim. | ||
I det perspektivet blir Østgaards føreord særleg interessant. Forfattaren gjev oss fyrst del i sine førehandsrefleksjonar over val av sjanger, komposisjon og språkform. Så vender han seg direkte og fortruleg til sin barndoms sambygdingar: | I det perspektivet blir Østgaards føreord særleg interessant. Forfattaren gjev oss fyrst del i sine førehandsrefleksjonar over val av sjanger, komposisjon og språkform. Så vender han seg direkte og fortruleg til sin barndoms sambygdingar: | ||
| Linje 63: | Linje 63: | ||
Forfattaren føler at han så å seie blir stilt til forskingsetisk ansvar overfor det bygdefolket han granskar og skildrar. Han ser på dei i respekt som eit kompetent publikum med sjølvsagd meiningsrett når det gjeld «granskingsresultatet». | Forfattaren føler at han så å seie blir stilt til forskingsetisk ansvar overfor det bygdefolket han granskar og skildrar. Han ser på dei i respekt som eit kompetent publikum med sjølvsagd meiningsrett når det gjeld «granskingsresultatet». | ||
At boka også nådde fram til og vart populær blant bygdefolket, gjev Olaf Røst eit vitnemål om i 1883. Han fortel at | At boka også nådde fram til og vart populær blant bygdefolket, gjev Olaf Røst eit vitnemål om i 1883. Han fortel at boka sirkulerte i bygda og vart ivrig lesen, særleg av ungdomen. Ganske snart vart ho helst omtala berre som «Tynnsæt-Boka».<ref>Røst, O. 1883 side 290-291.</ref> | ||
Interessa for bondesamfunnet og folkelivet hjå Østgaard var ved sida av dei personlege kjenslene som knytta han til barndomsbygda, eit uttrykk for ein tidstypisk [[Nasjonalromantikken|nasjonalromantisk]] ideologi. Men Østgaard og miljøet han tilhøyrde distanserte seg uttrykkeleg frå det dei meinte var overflatiske, røyndomsfjerne og svermeriske utslag av nasjonalromantikken i samtida. Litteraturhistorikaren [[Willy Dahl]] seier om ''En Fjeldbygd'' at «her kan man virkelig snakke om realisme i bygde- og folkelivsskildringen».<ref>Dahl, W. 1981, side 166-167</ref> | Interessa for bondesamfunnet og folkelivet hjå Østgaard var ved sida av dei personlege kjenslene som knytta han til barndomsbygda, eit uttrykk for ein tidstypisk [[Nasjonalromantikken|nasjonalromantisk]] ideologi. Men Østgaard og miljøet han tilhøyrde distanserte seg uttrykkeleg frå det dei meinte var overflatiske, røyndomsfjerne og svermeriske utslag av nasjonalromantikken i samtida. Litteraturhistorikaren [[Willy Dahl]] seier om ''En Fjeldbygd'' at «her kan man virkelig snakke om realisme i bygde- og folkelivsskildringen».<ref>Dahl, W. 1981, side 166-167</ref> | ||
== Øvrig forfattarskap og | == Øvrig forfattarskap, språkpolitikk og teaterengasjement == | ||
{{thumb høyre|Osterdolen hemkommen faksimile.JPG|Faksimile av tittelbladet til Østerdølen hemkømmen fraa Amerika. Diktet skulle framførast frå scenen under «Markedsugen», dvs. medan [[Christianiamarkedet|Kristiania-marknaden]] føregjekk på etterjulsvinteren. Faksimilen er henta frå eit eksemplar som Østgaard hadde dedisert til farbroren Ole Solandsen Strand i Os i Østerdalen.}}I 1853 skreiv Østgaard eit langt dikt på bygdemål, ''Østerdølen hemkømmen fraa Amerika'', som var tenkt til opplesing frå teaterscenen. Også eit par andre mindre verk for scenen (''En Husjomfru'' 1854 og ''Et Fiskerhjem'' 1855) ligg føre frå Østgaards hand. | {{thumb høyre|Osterdolen hemkommen faksimile.JPG|Faksimile av tittelbladet til Østerdølen hemkømmen fraa Amerika. Diktet skulle framførast frå scenen under «Markedsugen», dvs. medan [[Christianiamarkedet|Kristiania-marknaden]] føregjekk på etterjulsvinteren. Faksimilen er henta frå eit eksemplar som Østgaard hadde dedisert til farbroren Ole Solandsen Strand i Os i Østerdalen.}}I 1853 skreiv Østgaard eit langt dikt på bygdemål, ''Østerdølen hemkømmen fraa Amerika'', som var tenkt til opplesing frå teaterscenen. Også eit par andre mindre verk for scenen (''En Husjomfru'' 1854 og ''Et Fiskerhjem'' 1855) ligg føre frå Østgaards hand. | ||
| Linje 74: | Linje 74: | ||
Både «Østerdølen...» og dei to skodespela vart oppførde på Den norske dramatiske Skoles Theater ([[Kristiania Norske Theater]]). Østgaard blir omtala som medskipar av dette teateret, og han var iallfall styremedlem der 1853-1858 og i representantskapet 1858-1859.<ref>Anker, Ø. 1933 side 438.</ref> | Både «Østerdølen...» og dei to skodespela vart oppførde på Den norske dramatiske Skoles Theater ([[Kristiania Norske Theater]]). Østgaard blir omtala som medskipar av dette teateret, og han var iallfall styremedlem der 1853-1858 og i representantskapet 1858-1859.<ref>Anker, Ø. 1933 side 438.</ref> | ||
Østgaards engasjement for dette teateret var nasjonalt og språkpolitisk motivert. På same tida som teateret kom i gang (1852) hadde Østgaard ein polemikk om språkspørsmålet i aviser i Christiania, fyrst og fremst retta mot rektor ved katedralskulen i Christiania | Østgaards engasjement for dette teateret var nasjonalt og språkpolitisk motivert. På same tida som teateret kom i gang (1852) hadde Østgaard ein polemikk om språkspørsmålet i aviser i Christiania, fyrst og fremst retta mot rektor ved katedralskulen i Christiania [[Frederik Ludvig Vibe]]. Vibe hadde vore sterkt kritisk til sin kollega ved katedralskulen i Trondheim, rektor [[Frederik M. Bugge]] si omsetjing av ''Iliaden'', der det var brukt ein god del særnorske ord og vendingar. Østgaard forsvara nettopp dette. Han stod språkpolitisk nær opp til Knud Knudsens fornorskingslinje. | ||
I 1858 hadde Østgaard to månaders permisjon frå departementsarbeidet, som han skulle bruke til eit utanlandsopphald. Dei fyrste tolv dagane av permisjonen brukte han til å besøkje [[Nord-Gudbrandsdalen]], særleg til vandring i [[Lom|Loms-fjella]]. Deretter drog han til Tyskland. Han vandra i Schwarzwald-området, og oppsøkte forfattaren [[Berthold Auerbach]], som var kjend for å ha skrive forteljingar frå bondemiljø («Schwarzwalder-Dorfgeschichten» - landsbyhistorier frå Schwarzwald). Etter heimkomsten fekk Østgaard det same året utgjeve sine reiseskildringar frå Lom og Tyskland i boka Fra ''Skov og Fjeld''. Han utgav samstundes ''Storbonden og hans Sønner'', som var ei fri omsetjing av Auerbachs forteljing ''Der Lehnhold''. | I 1858 hadde Østgaard to månaders permisjon frå departementsarbeidet, som han skulle bruke til eit utanlandsopphald. Dei fyrste tolv dagane av permisjonen brukte han til å besøkje [[Nord-Gudbrandsdalen]], særleg til vandring i [[Lom|Loms-fjella]]. Deretter drog han til Tyskland. Han vandra i Schwarzwald-området, og oppsøkte forfattaren [[Berthold Auerbach]], som var kjend for å ha skrive forteljingar frå bondemiljø («Schwarzwalder-Dorfgeschichten» - landsbyhistorier frå Schwarzwald). Etter heimkomsten fekk Østgaard det same året utgjeve sine reiseskildringar frå Lom og Tyskland i boka Fra ''Skov og Fjeld''. Han utgav samstundes ''Storbonden og hans Sønner'', som var ei fri omsetjing av Auerbachs forteljing ''Der Lehnhold''. | ||