Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
Justering
(Fjerna "under arbeid") |
(Justering) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{Leksikon|Adel}} | {{Leksikon|Adel}} | ||
{{Leksikon|Rang}} | {{Leksikon|Rang}} | ||
'''[[Rangadel]]''' er ei nemning for dei som vart tildelte adeleg status i kraft av å ha embete som var plasserte i [[Leksikon:Rang|rangen]], dvs. kongens liste over sivile, militære og geistlege embete, ordna etter kor viktige og prestisjefylte dei vart rekna for å vere. Rangadelen i Danmark-Noreg vart innstifta i [[1679]], og kan sjåast som eit ledd i konsolideringa av [[Enevelde|einevaldsmakta]] i dei fyrste tiåra etter statsomveltinga i 1660. Det | '''[[Rangadel]]''' er ei nemning for dei som vart tildelte adeleg status i kraft av å ha embete som var plasserte i [[Leksikon:Rang|rangen]], dvs. kongens liste over sivile, militære og geistlege embete, ordna etter kor viktige og prestisjefylte dei vart rekna for å vere. Rangadelen i Danmark-Noreg vart innstifta i [[1679]], og kan sjåast som eit ledd i konsolideringa av [[Enevelde|einevaldsmakta]] i dei fyrste tiåra etter statsomveltinga i [[1660]]. Saman med opprettinga av ein ny [[lensadel]] frå [[1671]] var rangadelsskipnaden med på å danne eit nytt adelsomgrep tilpassa eineveldet som statsform og ideologi. | ||
Det fanst to typar rangadel, ''personleg'' (for embetsinnehavaren, ektefellen og deira ektefødde born i fyrste ledd), og dessutan ''arveleg'' «til evig tid», noko som følgde dei høgaste og fornemste embeta. Denne måten å oppnå arveleg adelskap på var rett nok verksam berre i tidsrommet 1693-1730. Systemet med rangadelen kan i det øvrige hevdast å ha vore gjeldande i Noreg til 1814, men kva som i røynda låg i dette, er noko omdiskutert. | |||
== Den fyrste rangforordninga 1671 == | == Den fyrste rangforordninga 1671 == | ||
Det fyrste nødvendige leddet i danninga av rangadelen kom med den rangforordninga [[25. mai]] [[1671]]. Den omfatta posisjonar frå nivået nest under kongen og ned til og med sekretærar i kollegia (regjeringskontora) av sivile, til og med majors grad av dei militære embetsmenn. I seinare rangforordningar vart talet på embete forlenga nedover, til å omfatte t.d. dei lågaste offisersgradene ([[fenrik]]/[[Leksikon:Kornett|kornett]]). Det vart understreka at rangsplassering galdt nettopp ''embetsmenn''. Statsteneste skulle nå i seg sjølv bli eit avgjerande kriterium for den offisielle sosiale prestisje, ikkje herkomst i og for seg. Adelskap aleine gav ''ikkje'' plass i rangen, med unntak av kongens naturlege søner (som kongen har erkjent som sine) og den nye | Det fyrste nødvendige leddet i danninga av rangadelen kom med den rangforordninga [[25. mai]] [[1671]]. Den omfatta posisjonar frå nivået nest under kongen og ned til og med sekretærar i kollegia (regjeringskontora) av sivile, til og med majors grad av dei militære embetsmenn. I seinare rangforordningar vart talet på embete forlenga nedover, til å omfatte t.d. dei lågaste offisersgradene ([[fenrik]]/[[Leksikon:Kornett|kornett]]). Det vart understreka at rangsplassering galdt nettopp ''embetsmenn''. Statsteneste skulle nå i seg sjølv bli eit avgjerande kriterium for den offisielle sosiale prestisje, ikkje herkomst i og for seg. Adelskap aleine gav ''ikkje'' plass i rangen, med unntak av kongens naturlege søner (som kongen har erkjent som sine) og den nye lensadelen av grevar og [[Friherre|friherrar]] ([[Baron|baronar]]), som figurerte på toppen av rangen i kraft av dette.<ref>Bartholdy, N.G. 1971:584</ref> Som det heiter i forordninga: | ||
:"... Adelen (som ikke anden Charge eller Bestilling som dem høyere Rang iblandt Vores Betiente kunde give, betiene, eller betient haver) nyde deres sædvanlige Præ for de andre Stænder og Undersaatter, som ikke i denne Rangs-Anordning specificerede ere;.." | :"... Adelen (som ikke anden Charge eller Bestilling som dem høyere Rang iblandt Vores Betiente kunde give, betiene, eller betient haver) nyde deres sædvanlige Præ for de andre Stænder og Undersaatter, som ikke i denne Rangs-Anordning specificerede ere;.." | ||