Sagelva Vasskraftsenter: Forskjell mellom sideversjoner

== Dei enkelte delane i senteret ==

Sirkelsaga som står nå er ein rekonstruksjon av [[Brøstsaga]] slik ho var i 1934. Rekonstruksjonen starta i 1999 og var ferdig i 2002. Ho har to sagblad. Det største blir kalla bakblad og blir brukt il å fjerne [https://snl.no/bakhon bakhonen] frå stokken. Det andre blir kalla bordblad og blir brukt til å sage [https://snl.no/planke plank] og [https://snl.no/firkant_-_trelast boks].  Under arbeidet med fundamentet ved elva fann dei fire gamle 30-40 kg tunge [https://snl.no/lager_-_maskindel lager] av stein, der ein kan sjå spor etter oppheng for aksling. Desse lagera er nok frå det gamle saganlegget og står nå ved oppgangssaga.

[[Oppgangssag|Oppgangssaga]] er ein kopi med undervasshjul, oppsett i 2008. Den demonstrerer det kanskje viktigaste industrielle gjennombrotet i Noreg i eldre tid, da den kom i bruk tidleg på 1500-talet og førte til omfattande uthogging av tømmerskogen særleg langs kysten. Plasseringa her er utanom det gamle anlegget, men vatnet blir henta frå Sagelva.

Kverna i senteret er oppsett på same stad som det har vore kvern tidlegare. På ein av dei gamle steinane som vart funne her står årstalet 1704. Kverna som står nå, er kopi av ei tradisjonell gards- eller bekkekverna med liggande [[kvernkall]] og kvernstein frå [[Brufossen mølle (Rauma)|Brufossen mølle]] i [[Øverdalen (Rauma)|Øverdalen]], opphavleg frå [[Selbu]]. [https://www.norgeshistorie.no/grunnlov-og-ny-union/artikler/1324-det-daglige-brod.html Det daglege brød] var eit sentralt element i det gamle jordbrukssamfunnet. Denne teknologien vi ser her, med vasskraft og større kvernsteinar, avløyste den meir arbeidskrevjande [https://no.wikipedia.org/wiki/H%C3%A5ndkvern handkverna], som ein kan sjå ein modell av i kafeen.  

Denne kverna er rekonstruert slik ho såg ut i 1942, med elektrisk motor. Ho vart da montert i skjul på [[Stuguflotten (Lesja)|Stuguflotten]] og brukt til ulovleg og straffbar maling av korn så lenge krigen varte. Opphavet til kvernsteinane er ukjent.

Denne [https://no.wikipedia.org/wiki/T%C3%B8ystampe tøy- eller vadmelsstampa] er og oppsett på same stad som det har stått same slag anlegg før, truleg frå midten av 1800-talet. Kopien i senteret har fire stokkar og overvasshjul. I slike stamper behandla ein ull ved at taggane på akslingen løfta stokkane og slapp dei ned att i trauet, der det vevde ullstoffet låg og [https://nn.wikipedia.org/wiki/Valking valka] det samal til [[Leksikon:Vadmel|vadmel]].

Kol- og [[Leksikon:Tjærebrenning|tjærebrenningsanlegget]] viser òg ei gamal form for ressursutnytting, ikkje direkte med vasskraft (men anlegget her har vasskjøling på terpentinuttaket). I anlegget fyller ein på [https://naob.no/ordbok/feitved feitved] kløyvd i små bitar, og produserer i løpet av 8-10 timar både [https://snl.no/terpentin terpentin] og ca. 16-17 liter [https://snl.no/tj%C3%A6re tjære]. Tjære var ein viktig ressurs i Lesja, for etterspurnaden var stor nede ved kysten, der særleg båtar og bygg av treverk trong tjære til impregnering.

Drifta av dei ymse delane av senteret blir styrt gjennom eit kanalsystem med fleire vassrenner, den største på 40 m lengde og med 6,6 m fall. Systemet har den gamle metoden med fleire [[Nåledam|nåledammar]] og luker for kontroll av vatnet. Det blir overført frå Asbjørnsåe til Sagelva gjennom Teppa, eit rekonstruert tradisjonelt inntakssystem som både sikrar minstevassføring og avgrensar vassføringa under flaum. Nålene er av plank med forskjellig breidde for justering av vasstrykket mot sagene og kvernene.

Ovanfor anlegget ligg eit moderne minikraftverk, bygd i 2006 med ein maksimumsproduksjon på 640 kW. Det er nok til 160-170 husstandar. Verket får vatn gjennom ei røyrgate frå øvste del av Sagelva, dre trykkrøyret har eit fall på 110 meter. Vatnet renn ut frå kraftverket og tilbake i Sagelva før resten av anlegga. Når senteret er ope får publikum òg sjå inne på kraftverket.

</onlyinclude>Nedst ved elva ligg det eit verkstadbygg som inneheld ymse vassdrivne maskiner og reiskap frå siste fase før den elektriske krafta kunne utnyttast i lokal næringsverksemnd frå 1950- eller 60-talet. Her finn ein mellom anna finare sager, vassdriven høvel, aksling frå [[Tråsådalsbruket]] i Lesja og mykje meir.  

Dei sentrale delane av bygget som står ved innkøyringa til senteret er [[Rødstøl bedehus]], opphavleg bygd nede i [[Øverdalen (Rauma)|Øverdalen]] i 1914 og gjeve til kulturlaget i 2010. I 2013 vart det flytta til nåverande plassering, der det har fått påbygg med sanitærrom og lager. Her er det kafe-servering når senteret er ope.