Veiledere, Administratorer, Skribenter
7 166
redigeringer
→Dei enkelte delane i senteret
| Linje 33: | Linje 33: | ||
Det stod altså oppgangssag på staden sirkelsaga står nå frå starten fyrst på 1700-talet. Den hadde etter tradisjon i Einbugrenda på Lesjaskogen sagblad smidd av ein Ottar frå Håmåren, ein bustad under jernverket på 1700-talet. Bladet vart smergla ved å dra det med hest etter ein grusveg medan to mann stod oppå.<ref>Etter Per Kvam i ''Gåmålt frå Lesja og Lesjaskog'' 1988 side 52.</ref> | Det stod altså oppgangssag på staden sirkelsaga står nå frå starten fyrst på 1700-talet. Den hadde etter tradisjon i Einbugrenda på Lesjaskogen sagblad smidd av ein Ottar frå Håmåren, ein bustad under jernverket på 1700-talet. Bladet vart smergla ved å dra det med hest etter ein grusveg medan to mann stod oppå.<ref>Etter Per Kvam i ''Gåmålt frå Lesja og Lesjaskog'' 1988 side 52.</ref> | ||
=== Tradisjonell gardskvern === | === Tømmerkistedam=== | ||
Den nåledammen som styrer vatnet til oppgangssaga blir i 2023 erstatta av ein stein- eller [https://snl.no/laftedam tømmerkistedam] - ein nokså sjeldan konstruksjon ikkje finst mange av elles i landet - i alle fall ikkje som ein kan gå over. | |||
=== Tradisjonell gardskvern=== | |||
Kverna i senteret er oppsett på same stad som det har vore kvern tidlegare. På ein av dei gamle steinane som vart funne her står årstalet 1704. Kverna som står nå, er kopi av ei tradisjonell gards- eller bekkekverna med liggande [[kvernkall]] og kvernstein frå [[Brufossen mølle (Rauma)|Brufossen mølle]] i [[Øverdalen (Rauma)|Øverdalen]], opphavleg frå [[Selbu]]. Det daglege brød var eit sentralt element i det gamle jordbrukssamfunnet.<ref>https://www.norgeshistorie.no/grunnlov-og-ny-union/artikler/1324-det-daglige-brod.html</ref> Denne teknologien vi ser her, med vasskraft og større kvernsteinar, avløyste den meir arbeidskrevjande [[Handkvern|handkverna]], som ein kan sjå ein modell av i kafeen. | Kverna i senteret er oppsett på same stad som det har vore kvern tidlegare. På ein av dei gamle steinane som vart funne her står årstalet 1704. Kverna som står nå, er kopi av ei tradisjonell gards- eller bekkekverna med liggande [[kvernkall]] og kvernstein frå [[Brufossen mølle (Rauma)|Brufossen mølle]] i [[Øverdalen (Rauma)|Øverdalen]], opphavleg frå [[Selbu]]. Det daglege brød var eit sentralt element i det gamle jordbrukssamfunnet.<ref>https://www.norgeshistorie.no/grunnlov-og-ny-union/artikler/1324-det-daglige-brod.html</ref> Denne teknologien vi ser her, med vasskraft og større kvernsteinar, avløyste den meir arbeidskrevjande [[Handkvern|handkverna]], som ein kan sjå ein modell av i kafeen. | ||
=== Illegal kvern frå andre verdskrig === | ===Illegal kvern frå andre verdskrig === | ||
Denne kverna er rekonstruert slik ho såg ut i 1942, med elektrisk motor. Ho vart da montert i skjul på [[Stuguflotten (Lesja)|Stuguflotten]] og brukt til ulovleg og straffbar maling av korn så lenge krigen varte. Opphavet til kvernsteinane er ukjent, men dei kan ha vore frå ei eldre kvern på same staden. | Denne kverna er rekonstruert slik ho såg ut i 1942, med elektrisk motor. Ho vart da montert i skjul på [[Stuguflotten (Lesja)|Stuguflotten]] og brukt til ulovleg og straffbar maling av korn så lenge krigen varte. Opphavet til kvernsteinane er ukjent, men dei kan ha vore frå ei eldre kvern på same staden. | ||
=== Stampa === | ===Stampa=== | ||
Denne [[Stampe|tøy- eller vadmelsstampa]] er og oppsett på same stad som det har stått same slag anlegg før, truleg frå midten av 1800-talet. Kopien i senteret har fire stokkar og overvasshjul. I slike stamper behandla ein ull ved at taggane på akslingen løfta stokkane og slapp dei ned att i trauet, der det | Denne [[Stampe|tøy- eller vadmelsstampa]] er og oppsett på same stad som det har stått same slag anlegg før, truleg frå midten av 1800-talet. Kopien i senteret har fire stokkar og overvasshjul. I slike stamper behandla ein vove ull ved at taggane på akslingen løfta stokkane og slapp dei ned att i trauet, der det ullstoffet låg og [https://snl.no/valking valka] (vart [https://snl.no/stampe_-_tekstil stampa]) det saman til [[Leksikon:Vadmel|vadmel]] - det same som [https://snl.no/toving toving]. I anlegg med overvasshjul var det tyngda på vatnet i skovlane som overførte energi til maskineriet. | ||
=== Kol- og tjærebrenningsanlegget === | ===Kol- og tjærebrenningsanlegget=== | ||
Kol- og [[Leksikon:Tjærebrenning|tjærebrenningsanlegget]] viser òg ei gamal form for ressursutnytting, ikkje direkte med vasskraft (men anlegget her har vasskjøling på terpentinuttaket). I anlegget fyller ein på [[feitved]] kløyvd i små bitar, og produserer i løpet av 8-10 timar både [[terpentin]] og ca. 16-17 liter [[tjære]]. Tjære var ein viktig ressurs i Lesja, for etterspurnaden var stor nede ved kysten, der særleg båtar og bygg av treverk trong tjære til impregnering. | Kol- og [[Leksikon:Tjærebrenning|tjærebrenningsanlegget]] viser òg ei gamal form for ressursutnytting, ikkje direkte med vasskraft (men anlegget her har vasskjøling på terpentinuttaket). I anlegget fyller ein på [[feitved]] kløyvd i små bitar, og produserer i løpet av 8-10 timar både [[terpentin]] og ca. 16-17 liter [[tjære]]. Tjære var ein viktig ressurs i Lesja, for etterspurnaden var stor nede ved kysten, der særleg båtar og bygg av treverk trong tjære til impregnering. | ||
=== Kunstig kanalsystem med nåledammar === | ===Kunstig kanalsystem med nåledammar=== | ||
Drifta av dei ymse delane av senteret blir styrt gjennom eit kanalsystem med fleire vassrenner, den største på 40 m lengde og med 6,6 m fall. Systemet har den gamle metoden med fleire [[Nåledam|nåledammar]] og luker for kontroll av vatnet. Det blir overført frå Asbjørnsåe til Sagelva gjennom Teppa, eit rekonstruert tradisjonelt inntakssystem som både sikrar minstevassføring og avgrensar vassføringa under flaum. Nålene er av plank med forskjellig breidde for justering av vasstrykket mot sagene og kvernene. | Drifta av dei ymse delane av senteret blir styrt gjennom eit kanalsystem med fleire vassrenner, den største på 40 m lengde og med 6,6 m fall. Systemet har den gamle metoden med fleire [[Nåledam|nåledammar]] og luker for kontroll av vatnet. Det blir overført frå Asbjørnsåe til Sagelva gjennom Teppa, eit rekonstruert tradisjonelt inntakssystem som både sikrar minstevassføring og avgrensar vassføringa under flaum. Nålene er av plank med forskjellig breidde for justering av vasstrykket mot sagene og kvernene. | ||
=== Moderne minikraftverk === | ===Moderne minikraftverk=== | ||
Ovanfor anlegget ligg eit moderne minikraftverk, bygd i 2006 med ein maksimumsproduksjon på 640 kW. Det er nok til 160-170 husstandar. Verket får vatn gjennom ei røyrgate frå øvste del av Sagelva, dre trykkrøyret har eit fall på 110 meter. Vatnet renn ut frå kraftverket og tilbake i Sagelva før resten av anlegga. Når senteret er ope får publikum òg sjå inne på kraftverket. | Ovanfor anlegget ligg eit moderne minikraftverk, bygd i 2006 med ein maksimumsproduksjon på 640 kW. Det er nok til 160-170 husstandar. Verket får vatn gjennom ei røyrgate frå øvste del av Sagelva, dre trykkrøyret har eit fall på 110 meter. Vatnet renn ut frå kraftverket og tilbake i Sagelva før resten av anlegga. Når senteret er ope får publikum òg sjå inne på kraftverket. | ||
=== Ljaaen-samlinga === | ===Ljaaen-samlinga=== | ||
Stor samling av reiskap for trebearbeiding. Fått som gåve frå Ljaaen-familien. | Stor samling av reiskap for trebearbeiding. Fått som gåve frå Ljaaen-familien. | ||
=== Industribygget === | ===Industribygget=== | ||
Nedst ved elva ligg det eit verkstadbygg som inneheld ymse vassdrivne maskiner og reiskap frå siste fase før den elektriske krafta kunne utnyttast i lokal næringsverksemnd frå 1950- eller 60-talet. Her finn ein mellom anna finare sager, vassdriven høvel, aksling frå [[Tråsådalsbruket]] i Lesja og mykje meir. | Nedst ved elva ligg det eit verkstadbygg som inneheld ymse vassdrivne maskiner og reiskap frå siste fase før den elektriske krafta kunne utnyttast i lokal næringsverksemnd frå 1950- eller 60-talet. Her finn ein mellom anna finare sager, vassdriven høvel, aksling frå [[Tråsådalsbruket]] i Lesja og mykje meir. | ||
==Forsamlingshuset== | |||
== Forsamlingshuset == | |||
Dei sentrale delane av bygget som står ved innkøyringa til senteret er [[Rødstøl bedehus]], opphavleg bygd nede i [[Øverdalen (Rauma)|Øverdalen]] i 1914 og gjeve til kulturlaget i 2010. I 2013 vart det flytta til nåverande plassering, der det har fått påbygg med sanitærrom og lager. Her er det kafe-servering når senteret er ope. | Dei sentrale delane av bygget som står ved innkøyringa til senteret er [[Rødstøl bedehus]], opphavleg bygd nede i [[Øverdalen (Rauma)|Øverdalen]] i 1914 og gjeve til kulturlaget i 2010. I 2013 vart det flytta til nåverande plassering, der det har fått påbygg med sanitærrom og lager. Her er det kafe-servering når senteret er ope. | ||
== Under arbeid: Barnas vasskraftsenter == | ==Under arbeid: Barnas vasskraftsenter == | ||
Innanfor parkeringsplassen til venstre for oppgangssaga vil ein for tida (2023) sjå at vatn er teke ut frå renna til saga og ned mot eit anlegg med miniatyrar av utstyr drive av vasskraft. Desse skal kunne nyttast utan gaid. | Innanfor parkeringsplassen til venstre for oppgangssaga vil ein for tida (2023) sjå at vatn er teke ut frå renna til saga og ned mot eit anlegg med miniatyrar av utstyr drive av vasskraft. Desse skal kunne nyttast utan gaid. | ||
| Linje 85: | Linje 87: | ||
{{artikkelkoord|62.27750|N|8.12040|Ø}} | {{artikkelkoord|62.27750|N|8.12040|Ø}} | ||
== Kjelder == | == Kjelder== | ||
* Oppslag ved anlegget og brosjyre 2009 | *Oppslag ved anlegget og brosjyre 2009 | ||
* [http://www.sagelva.net/ Heimesida for anlegget] | *[http://www.sagelva.net/ Heimesida for anlegget] | ||
* Brøste, Knut 1985; Gamlesaga. I Brøste, Steinar m.fl. (red.): ''Slektsskrift for Brøste-slekten fra Rauma i Romsdal'' side 52-53. | *Brøste, Knut 1985; Gamlesaga. I Brøste, Steinar m.fl. (red.): ''Slektsskrift for Brøste-slekten fra Rauma i Romsdal'' side 52-53. | ||
* Kylling, Asmund 2006: Brøstsaga i Lesja. Utvikling frå 1870. ''Treteknisk Informasjon'' nr 1 side 31-34. | *Kylling, Asmund 2006: Brøstsaga i Lesja. Utvikling frå 1870. ''Treteknisk Informasjon'' nr 1 side 31-34. | ||
* Ymse informasjon frå karane som har vore med på rekonstruksjonsarbeidet | * Ymse informasjon frå karane som har vore med på rekonstruksjonsarbeidet | ||
== Referansar == | ==Referansar== | ||
<references />{{F1}} | <references />{{F1}} | ||
{{nn}} | {{nn}} | ||