Samisk historie på Nordmøre og i Sør-Fosen: Forskjell mellom sideversjoner

'''[[Samisk historie på Nordmøre og i Sør-Fosen|Den samiske historia]]''' på [[Nordmøre]] (inkludert [[Sunndalsfjella]]/[[Dovre]]) og i [[Sør-Fosen]] (i tydinga Agdenes/Snillfjord/Hemne-området og øyane utanfor) er foreløpig lite kartlagt. I [[2006]] vart det funne fire [[aernie]]h ([[sørsamar|sørsamiske]] eldstader) med tilhørande [[båassjoe]]h, så vel som bl.a. mange [[fangstgrop]]er for [[rein]] ved [[Aursjøen]] i fjella mellom [[Sunndal]] og [[Lesja]]. Ulike skikt av trekolet i eldstadene er datert til ymse tidspunkt i perioden frå [[600-talet]] til kring begynnelsen av [[900-talet]]. Vi veit at det har vore [[sørsamar|sørsamisk]] [[reindrift]] i [[Trollheimen]] og på [[Fosenhalvøya]] i lange tider, og det har òg vore reindrift kring [[Hemnkjølen]] og så langt vest som fjellområda mellom [[Valsøyfjorden]] i [[Halsa kommune]] og [[Bøverdalen (Surnadal)|Bøverdalen]] i [[Surnadal kommune]] heilt fram til 1980. I [[Aure kommune|Aure]] og [[Smøla kommune|Smøla]] kommunar er det først og fremst i [[stadnamn]]a at den samiske delen av lokalhistoria kjem til synes. På [[Veiholmen]] er det òg gjort éit vesentleg arkeologisk funn: ein gjenstand som vart tolka som ein [[vevspjelk]] eller [[vevkam]] i horn med typisk [[sørsamar|sørsamisk]] ornamentikk, stildatert til kring 1200&mdash;1500 evt.<noinclude><ref>S. 210 av {{Zachrisson Varför samiskt}}</ref></noinclude> </onlyinclude>

=== ca. 1200–1500: Gjenstanden frå Veiholmen i Smøla kommune ===

Under hagearbeid ved huset sitt (bnr. 235 på Veiholmen) i [[1980]] fann Reidun Leonardsen ein gjenstand ned mot berget under kring ein meter jord. Gjenstanden er av horn, truleg av [[rein]] og har typisk [[sørsamar|sørsamisk]] geometrisk ornamentikk på øversida. Han er 19,2 cm lang med eit skaft med avrunda trekanta tverrsnitt, og i eine enden går skaftet ut i ein flatvoren trekant der det er restar av kraftige tindar. Det kan sjå ut som om gjenstanden er ein [[vevkam]] eller [[vevspjelk]]. I motsett ende av skaftet er det merke som tyder på at gjenstanden har vore festa til eit lengre skaft. Dette siste gjer at arkeologane hadde hovudhypotesen at gjenstanden var ein del av ein vevspjelk.

<!--  Vevspjelkar i tre og metall er vanlege i ikkje-samisk skandinavisk kultur. Ein vevspjelk som vart funne på ein handelsplass frå [[vikingtida]] i [[Birka]] ved Stockholm er ikkje så ulik vevspjelkar frå nyare tid frå f.eks. Sunnmøre. Gjenstanden frå Veiholmen er ganske ulik desse vevspjelkane. Han er derimot mykje meir lik vevkammar frå begge sidene av Kjølen. Liknande vevkammar av reinhorn er funne i [[Vilhelmina kommun]] og på Murberget ved [[Härnösand]]. -->

== Skriftleg dokumentasjon på personar og aktivitet ==

'''[[kokse|ko’ks]]''', ‘flatbotna småbåt’ (Tustna), [[sørsamisk]] ''guksie'' (‘ause, trekopp’) (namnet blir bruka om småe båttypar fleire plassar i Nord-Norge òg);

'''gaffe''', ‘person som gjer dumheiter og sosiale tabbar’ (Tustna), jf. [[sørsamisk]] ''gaffa, goffe'' (‘dumming’) og ''gåffoeh'' (‘dum’));  

[[jåss|'''jås'''('''s''')]] (Tustna<ref name="Trønderordboka">{{Trønderordboka}}</ref>, Aure<ref name="Trønderordboka"/>, frå [[sørsamisk]] ''jåasoeh, jåasa(h)'' (‘dum, tåpelig’), ordet har utbreiing nordafjells, det samiske ordet kan i sin tur ha samanheng med [[norrønt]] ''hjasi''/''hjæsi'', 'hare';

'''møydde''' (Valsøyfjorden)&nbsp;/ '''moidde''' (Aure)&nbsp;/ '''moidd''' (Tustna) (‘fjord[[torsk]]’, jf. [[lulesamisk]] ''muojdde'' (‘sverm, skokk, stim’);

'''søtjo''', ‘mygg’, jf. [[sørsamisk]] ''sætnjoe'' (‘kløe’) og ''tjoere'' (‘insekt’)).

Namn på '''Dårdi-''' kan ha opphav i ''dåeries'' ([[sørsamisk]] ‘tverr-’). Stadnamnet ''Dårdiheia'' finst to plassar på Nordmøre: Dårdiheia, eller den tverrliggjande heia på sørsida av [[Bårsetfjellet]] på Ertvågsøya i Aure kommune; og Dårdiheia i sørkanten av ''Kjerkjeberget'' i [[Tingvoll kommune]].