Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
Utbygging av artikkelen
(Tilleggsopplysningar.) |
(Utbygging av artikkelen) |
||
| Linje 10: | Linje 10: | ||
== Areal og | == Areal, ressursgrunnlag og grenser == | ||
{{thumb høyre|Skjaak-grender.jpg|<small>Sokn og grender i Skjåk. Ålmenninga omfattar alle område i kommunen utanfor grensa som er markert med raudt.</small>}} | {{thumb høyre|Skjaak-grender.jpg|<small>Sokn og grender i Skjåk. Ålmenninga omfattar alle område i kommunen utanfor grensa som er markert med raudt.</small>}} | ||
Ålmenninga dekkjer eit landareal på i alt ca. 2 millionar dekar. Eigedomen utgjer 95% av arealet i Skjåk kommune. Det aller meste er høgfjellsområde. Arealet fordeler seg prosentvis om lag slik: | Ålmenninga dekkjer eit landareal på i alt ca. 2 millionar dekar. Eigedomen utgjer 95% av arealet i Skjåk kommune. Det aller meste er høgfjellsområde. Arealet fordeler seg prosentvis om lag slik: | ||
| Linje 21: | Linje 21: | ||
Lågaste punktet, litt vest for [[Nordberg kyrkje]], er 420 m.o.h., høgste fjelltoppen er Nørdre [[Hestbrepiggen]] på 2172 m.o.h. | Lågaste punktet, litt vest for [[Nordberg kyrkje]], er 420 m.o.h., høgste fjelltoppen er Nørdre [[Hestbrepiggen]] på 2172 m.o.h. | ||
{{thumb høyre|ReinTundradalen.jpg|<small>Reinsdyr i Tundradalen i Skjåk-ålmenninga. I bakgrunnen Tundradalskyrkja og Tverrådalskyrkja. Foto: Per Dagsgard.</small>}}Skjåk Almenning er den største jaktrettshavaren innan [[Ottadalen villreinområde]], med ei årleg fellingskvote på ca. 400 dyr (367 i 2010). Det blir elles felt ca. 50 elgar i året, og dertil hjort, rådyr og småvilt. Det finst meir enn 200 fiskeførande vatn og tjønner og ca. 250 km fiskeførande elver. | {{thumb høyre|ReinTundradalen.jpg|<small>Reinsdyr i Tundradalen i Skjåk-ålmenninga. I bakgrunnen Tundradalskyrkja og Tverrådalskyrkja. Foto: Per Dagsgard.</small>}}Skjåk Almenning er den største jaktrettshavaren innan [[Ottadalen villreinområde]], med ei årleg fellingskvote på ca. 400 dyr (367 i 2010). Det blir elles felt ca. 50 elgar i året, og dertil hjort, rådyr og småvilt. Det finst meir enn 200 fiskeførande vatn og tjønner og ca. 250 km fiskeførande elver i ålmenninga. | ||
Grensa mellom Skjåk Almenning og privateigedomar som ligg inn til ålmenninga opp mot fjellet, vart etter kjennelse i jordskifteretten i 1972 fastsett til å følgje kote 1080, med mindre avvik der naturlege grensepunkt i terrenget låg til rette for det. Nede i bygda, i Nordberg sokn, går grensa langs åa [[Storgrova]] på solsida (nordsida av Ottaelva). På baksida følgjer grensa gardsgrensene rett vest for [[Åbusmoen]]. | |||
I ytterkanten følgjer grensa kommunegrensene mot [[Lom]], [[Luster]], [[Stryn]], [[Stranda]], [[Norddal]], [[Rauma]] og [[Lesja]]. Det har vore fleire grenseoppgangssaker mot nabokommunane, den siste mot Sunnylven (nå Stranda) og Norddal vart avslutta i 1960. | |||
| Linje 28: | Linje 32: | ||
Forutan å vere grunneigar og forvaltar av skog, fisk, vilt og andre naturressursar, driv Skjåk Almenning skogbruk, foredlings- og forretningsverksemd i bygda. Det blir årleg avverka om lag 9000 m<sup>3</sup> furutømmer (opplysning frå 2009). Foredlinga skjer ved ålmenninga sitt sagbruk og høvleri i Bismo. Denne delen av verksemda blir i dag (2010) organisert gjennom dotterselskapet Skjåk Trelast as, som også driv omsetjing av trelast og byggevarer i Bismo (Bygger'n i Skjåk). Ålmenninga har elles inntekter av jakt- og fiskerettar, av kraftutbygginga og av festeavgifter av hyttetomter. | Forutan å vere grunneigar og forvaltar av skog, fisk, vilt og andre naturressursar, driv Skjåk Almenning skogbruk, foredlings- og forretningsverksemd i bygda. Det blir årleg avverka om lag 9000 m<sup>3</sup> furutømmer (opplysning frå 2009). Foredlinga skjer ved ålmenninga sitt sagbruk og høvleri i Bismo. Denne delen av verksemda blir i dag (2010) organisert gjennom dotterselskapet Skjåk Trelast as, som også driv omsetjing av trelast og byggevarer i Bismo (Bygger'n i Skjåk). Ålmenninga har elles inntekter av jakt- og fiskerettar, av kraftutbygginga og av festeavgifter av hyttetomter. | ||
Seterdrift, beite og fôrhenting, bygningsmaterialar og anna vyrke, ved, trekol, tjøre, never, fisk og vilt, fossekraft, | Seterdrift, beite og fôrhenting, bygningsmaterialar og anna vyrke, ved, trekol, tjøre, never, fisk og vilt, fossekraft, rekreasjonsmogleheiter - alt dette er ressursar frå ålmenninga som har hatt stor betydning for jordbruk og busetnad i bygda. Tømmersal frå byrjinga av 1700-talet og eksport av foredla trelast frå 1930, og særleg i seinare år hytter og friluftsliv, har gjort ålmenninga til ein svært viktig faktor i økonomi og sysselsetjing i Skjåk. | ||
I ein kortare periode rundt 1850, og sidan frå 1890-åra til midt på 1960-talet var det tamreindrift i ålmenninga. Det var dels enkeltpersonar, dels private andelslag og ei tid jamvel eit kommunalt selskap som stod for dette. | I ein kortare periode rundt 1850, og sidan frå 1890-åra til midt på 1960-talet var det tamreindrift i ålmenninga. Det var dels enkeltpersonar, dels private andelslag og ei tid jamvel eit kommunalt selskap som stod for dette. | ||
| Linje 36: | Linje 40: | ||
== Eigar- og bruksrett == | == Eigar- og bruksrett == | ||
Alle jordbrukseigedomar i bygda med meir enn 5 dekar dyrka mark, har bruksrett i ålmenninga. Det er i dag (2010) 368 slike eigedomar. Det viktigaste ved bruksretten i vår tid er bruksrettrabatt på ved og materialar til gardsbehov, i tillegg til hevdvunne rettar til setrer og beite. | Alle jordbrukseigedomar i bygda med meir enn 5 dekar dyrka mark, har bruksrett i ålmenninga. Det er ein føresetnad at jordbruket utgjer ein vesentleg del av eigarens utkome. Det er dermed eit visst rom for utøving av skjønn, noko som gjer at talet på eigedomar med bruksrett kan gå litt opp og ned med bruksendringar. Det er i dag (2010) 368 slike eigedomar. Det viktigaste ved bruksretten i vår tid er bruksrettrabatt på ved og materialar til gardsbehov, i tillegg til hevdvunne rettar til setrer og beite. Ålmenningsrettane følgjer vel å merke eigedomane, ikkje eigarane personleg, og kan altså ikkje overdragast til andre utan at bruket på same tid blir overdrege eller delt. | ||
Av desse 368 gardsbruka er det 206 som også har ''eigedomsrett'' til ålmenninga. Det er desse gardane som har mest direkte interesse av ålmenninga som forretningsføretak, ikkje berre som tilleggsressurs til eiga gardsdrift. Eigedomsretten inneber fyrst og fremst krav på kontantutbytte av drifta. Det er også eigarane direkte som får dei årlege inntektene av fossefallsrettar som vart selde i 1960-åra. | Av desse 368 gardsbruka er det 206 som også har ''eigedomsrett'' til ålmenninga. Det er desse gardane som har mest direkte interesse av ålmenninga som forretningsføretak, ikkje berre som tilleggsressurs til eiga gardsdrift. Eigedomsretten inneber fyrst og fremst krav på kontantutbytte av drifta. Det er også eigarane direkte som får dei årlege inntektene av fossefallsrettar som vart selde i 1960-åra. | ||