Veiledere, Administratorer
9 032
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
(Ny side: <onlyinclude>'''Småbruk''' er vanleg nemning for ei lita drifts- og bustadeining i jordbruket, ein liten gard som ikkje eller berre så vidt kan brødfø ein familie utan attåtnæring…) |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| (32 mellomliggende versjoner av 5 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>'''[[Småbruk]]''' er vanleg nemning for ei lita drifts- og bustadeining i jordbruket, ein liten gard som ikkje eller berre så vidt kan brødfø ein familie utan attåtnæringar. I statistikken har småbruk gjennomgåande vore definert som særskilt skyldsette bruk med mellom 5 og 50 dekar innmark | <onlyinclude>{{thumb|Nordre Bysjet i Skjaak.JPG|Nørdre Bysjet i [[Skjåk kommune|Skjåk]].|[[Hans P. Hosar]]|2010}} | ||
'''[[Småbruk]]''' er vanleg nemning for ei lita drifts- og bustadeining i jordbruket, ein liten gard som ikkje eller berre så vidt kan brødfø ein familie utan attåtnæringar. I statistikken har småbruk gjennomgåande vore definert som særskilt skyldsette bruk med mellom 5 og 50 dekar innmark. Jordbrukseiningar under fem dekar har vore kalla boligbruk, arbeidarbruk, tomtebruk og liknande. I den øvre delen er det glidande overgang mellom småbruk og gardsbruk, og kriteriane for nemningsbruken vil variere over tid og etter lokale tilhøve.</onlyinclude> | |||
== Nemninga == | == Nemninga == | ||
Nemningane småbruk og småbrukar fekk allmenn utbreiing fyrst på 1900-talet, manifestert ikkje minst ved namnet på Norsk småbrukerforbund (seinare [[ | <onlyinclude>Nemningane småbruk og småbrukar fekk allmenn utbreiing fyrst på 1900-talet, manifestert ikkje minst ved namnet på Norsk småbrukerforbund (seinare [[Norsk Bonde- og Småbrukarlag]]) som vart skipa i 1913, og ved namneskiftet frå Den norske Arbeiderbruk- og Boligbank til [[Den norske Småbruk- og Boligbank]] i 1915. «Teknisk Ugeblads arkitektafdeling» skal ha gitt ut ein publikasjon ''Smaabruget paa Landbrugsudstillingen'' i 1907. I [[Ordbog over det danske sprog]] er det eldste eksempelet på førekomsten av «smaabrug» frå 1908.</onlyinclude><ref>https://ordnet.dk/ods/ordbog?query=smaabrug</ref> | ||
Men | Men nemninga er monaleg eldre, iallfall i Noreg. Det eldste hittil registrerte belegget er frå 1822, hjå [[Jens Kraft]] i ''Det søndenfjeldske Norge'' (1822),<ref>[http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2007083003001 Kraft, J. 1822, digital utgåve på NBdigital, side 132]</ref>. [[Poul Christian Holbye|P.C.Holbye]] skriv i 1836 om «Husmændshytter og elendige Smaabrug».<ref>[http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2008010210001 Holbye, P.C. 1836, digital utgåve på NBdigital, side 34]</ref> [[Eilert Sundt]] nytta «Smaabruger» i [[Folkevennen]] i 1859. Frå og med 1850-åra kan ein elles etter måten jamt støyte på bruken av Smaabrug/Smaabruger i samtidig litteratur. Eit fritekstsøk etter «Smaabrug*» på NBdigital<ref>[http://www.nb.no/sok/search.jsf Søkeside på NBdigital]</ref> gjev til saman 72 treff i tidsrommet 1850-1900.<ref>Språkrådet ved Dag Finn Simonsen sette oss på sporet av nemningshistoria i e-post til NLI 18.11.2010.</ref> | ||
[[Jordbruksteljinga 1929]] delte bruka inn i følgjande kategoriar etter areal innmark (dyrka jord pluss naturleg eng):<ref>Jordbruksteljinga 1929, hefte 3, NOS VIII 171, tabell 2</ref> | [[Jordbruksteljinga 1929]] delte bruka inn i følgjande kategoriar etter areal innmark (dyrka jord pluss naturleg eng):<ref>Jordbruksteljinga 1929, hefte 3, NOS VIII 171, tabell 2</ref> | ||
| Linje 15: | Linje 16: | ||
Den glidande overgangen mellom småbruk og gardsbruk innan kategorien 20-50 dekar blir utdjupa slik: «Et bruk skal regnes for gårdsbruk når det er så vidt stort at der holdes hest utelukkende eller overveiende for brukets skyld. Nogen bestemt arealgrense kan vanskelig opstilles, men i almindelighet vil et bruk på opimot 30 dekar innmark opfylle disse betingelser.»<ref>Jordbruksteljinga 1929, hefte 4, NOS VIII 188, s. 28</ref> | Den glidande overgangen mellom småbruk og gardsbruk innan kategorien 20-50 dekar blir utdjupa slik: «Et bruk skal regnes for gårdsbruk når det er så vidt stort at der holdes hest utelukkende eller overveiende for brukets skyld. Nogen bestemt arealgrense kan vanskelig opstilles, men i almindelighet vil et bruk på opimot 30 dekar innmark opfylle disse betingelser.»<ref>Jordbruksteljinga 1929, hefte 4, NOS VIII 188, s. 28</ref> | ||
== Utbreiinga == | == Utbreiinga == | ||
{{thumb|Nyland høykjøring.jpg|Høykjøring på småbruket [[Nyland (Nordlia)|Nyland]], [[Nordlia]] på [[Toten]].}} | |||
Mykje av bakgrunnen for at nemninga småbruk fekk gjennomslag på byrjinga av 1900-talet, var den sterke veksten | Mykje av bakgrunnen for at nemninga småbruk fekk gjennomslag på byrjinga av 1900-talet, var den sterke veksten i talet på slike einingar på den tida. Frå 1865 til 1907 hadde det vorte 20 000 fleire sjølvstendige bruk med mindre enn 20 dekar innmark. Ved det siste tidspunktet kunne ¾ av alle skyldsette bruk over 5 dekar reknast som småbruk (under 50 dekar innmark).<ref>Den norske småbrukaren 1913-1988 s 15.</ref> Auken kom for ein stor del av at mange [[husmann|husmannsbruk]] vart særskilt skyldsette og kjøpte til sjølveige. | ||
Fram til andre verdskrigen stimulerte styresmaktene på ymse vis framveksten av småbruka, mellom anna ved gunstige kredittordningar. [[Bureising|Bureisingsrørsla]] i 1920- og 1930-åra vart støtta av sentrale og kommunale styresmakter så vel som av private organisasjonar. Bureisinga skapte meir enn 10 000 nye bruk, og mange av desse kan reknast som småbruk. | |||
Etter andre verdskrigen tok utviklinga ei anna vending. Det vart lagt vekt på rasjonalisering i jordbruket, som ein rekna med vart fremja ved utvikling i retning av færre og større bruk. I nokre bygder vart likevel småbruka favoriserte framfor dei større gardane når såkalla tilleggsjord skulle fordelast, i samband med at mindre bruk vart nedlagde.<ref>Dette skjedde mellom anna i Østre Toten på 1960-tallet. Kommunen var Arbeidarparti-styrt, og småbrukarane var ein viktig del av veljargrunnlaget.</ref> | |||
I 2009 var det om lag 157 000 landbrukseigedomar med bustadbygningar på i Noreg. Av desse var om lag halvparten småbruk med 5-50 dekar dyrka mark. Men bortimot 1/3 av desse småbruka var heilt fråflytta eller berre brukt til feriebustad og liknande.<ref>[http://www.ssb.no/emner/10/04/laeiby/ Statistisk sentralbyrå]</ref> | |||
== Kjelder og litteratur == | == Kjelder og litteratur == | ||
*Feiring, T., Rovde, O., Tøsse, S.: ''Den norske småbrukaren 1913-1988''. Samlaget 1988. | *Feiring, T., Rovde, O., Tøsse, S.: ''Den norske småbrukaren 1913-1988''. Samlaget 1988. | ||
*[http://www.ssb.no/jordbruk/ | *Holbye, P.C.: ''De formeentlige Aarsager til den norske Landmands uheldige Skjæbne siden Aaret 1814'', Christiania 1836. | ||
*Kraft, Jens: ''Det søndefjeldske Norge'', Christiania 1822 (bd. 2 av ''Topographisk-Satistisk Beskrivelse over Kongeriget Norge'') | |||
*[http://www.ssb.no/jordbruk/ Statistisk sentralbyrå, jordbruksstatistikk.] | |||
== Notar == | == Notar == | ||
<references/> | <references/> | ||
[[Kategori:Eiendomsforhold|{{PAGENAME}}]] | |||
[[Kategori:Småbruk| ]] | |||
{{nn}} | |||
{{f2}} | |||