Språkskiftet til nynorsk i Jostedalen: Forskjell mellom sideversjoner

'''[[Språkskiftet til nynorsk i Jostedalen]]''' vart gjennomført med lite strid jamført med mange andre bygder. [[Jostedalen]] i [[Sogn og Fjordane]] var eigen kommune fram til 1963 og har seinare vore ein del av [[Luster kommune]]. Overgangen frå bokmål til nynorsk i folkeskulen i Jostedalen skjedde mellom 1901 og 1916. Denne artikkelen tek føre seg skriftspråkskiftet innanfor skule, kyrkje og kommunal administrasjon med vekt på tida frå kring 1900 til 1920-åra.  

Det fyrste sporet etter eit engasjement for målsaka i Jostedalen er frå sommaren 1887. Læraren, folkeminnesamlaren og målmannen [[Olav Sande]] var då i Jostedalen og samla stoff til [[Segner fraa Sogn II]], og han har fortald at han då hadde med seg landsmålsbøker som han selde.  

Det er likevel all grunn til å tru at det fanst jostedøler som hadde fått kjennskap til landsmålet og målsaka i god tid før dette, om ikkje anna gjennom blad og aviser. Dei jostedølene som hadde gått på [[Sogndal folkehøgskule]] (skipa 1877), hadde òg møtt målsaka der.

Efter forslag fra Kirkesanger A. Hjellum besluttedes mod 2 stemmer at foreldrene herefter skal have frit valg af Abc og bibelhistorie til sine børn enten disse skal være paa landsmaal eller paa almindeligt bogmaal.<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=2123 Fyrste vedtak om nynorsk i skulen (1901)] (Jostedal historielag)</ref>  

Den neste gongen målspørsmålet kom opp, var vinteren 1904. Då var då spørsmål kva lesebok som skulle nyttast, og i motsetnad til i 1901 vart no prosedyren i [[målparagrafen i folkeskulelova]] (§73) følgd. Fyrst uttala [[overtilsynet]] seg om saka, så fekk dei fem skulekrinsane uttala seg før skulestyret hadde saka oppe på fleire møte. Konklusjonen vart at Austlids nynorske lesebok skulle takast i bruk, men at dei krinsane som hadde att nok brukande eksemplar av Pauss og Lassens lesebok, skulle få halda fram med dei.  

Det er ingen spor etter at spørsmålet om skriftleg opplæringsmål for elevane var oppe i skulestyret. Men då [[Vestlandske målkontor]] gjorde opp status for målstoda i Nordre Bergenhus amt i 1907, vart det slege fast om Jostedalen: ”Inkje noko vedtak. 4 Krinsar hava den skriftlege Upplæring paa norsk, 1 paa Riksmaal. Alle krinsar hava ABC og Bibelsoga paa norsk. Ingen Lærar talar dansk i Skulen.”<ref>Yversyn yver Maaltilstandet i Kyrkja og Skule i Hordaland, Sogn og Fjordane Nyaarsbil 1907. Bergen: Det vestlandske Maalkontor 1907.</ref> Me veit ikkje kva for ein krins som framleis brukte riksmål. [[Peder Hovdan]] har notert seg at berre to av fem krinsar brukte nynorsk i 1908, så her er opplysningane noko sprikjande. I den fyrste offisielle språkstatistikken frå 1910 heiter det så at alle fem krinsane brukte nynorsk.<ref>Skolevæsenets tilstand 1910. Norges officielle statistik. V. 218. Kristiania: Kirke- og undervisningsdepartementet 1913</ref>  

Kyrkjelyden vedtok 5. februar 1923 å ta i bruk nynorsk liturgi. Det hadde vore mogleg sidan 1906/07, men den store overgangen kom frå kring 1920, og i løpet av 1923 kom talet på sokn med nynorsk liturgi opp i 136 (av 1001). Men alt i 1912-13 hadde jostedølene høyrt nynorsk frå preikestolen. Då var Jostedalen prestelaus, og den nynorskbrukande presten i Årdal, [[Oskar Mangelstad]], vikarierte jamleg i Jostedalen frå september 1912 til april 1913. Han nytta nynorsk både til preike og barnedåp.

[[Nynorsk salmebok]] kom ut i 1925 og vart i Jostedalen teken i bruk 2. juni 1935 med 55 mot 18 røyster. I løpet av 1935 hadde 213 (av 1020) kyrkjesokn i landet røysta inn Nynorsk salmebok.

Skulestyret var det fyrste kommunale organet som tok til å bruka nynorsk i Jostedalen. På møte 23. september 1912 var spørsmålet oppe, og eit framlegg frå lærarrepresentanten [[Anders Hjellum]] om å føra møteboka på nynorsk vart samrøystes vedteke. Skulestyreformannen Ole Myklemyr tok vedtaket til etterretning. Referata frå møta i [[Jostedal lærarlag]] og Jostedal skulestyre 30. desember 1912 er såleis dei fyrste som er førte på nynorsk i skulestyreprotokollen.<ref>Øvregard 1996</ref>  

Lærarane spela ei nøkkelrolle. Leiaren den fyrste tida var kyrkjesongaren [[Anders Hjellum]], og den andre me finn tydelege spor etter, er [[Mons H. Takle]]. Etter hundreårsskiftet vart bror hans, [[Magnus Takle]], og [[Laurits Kronen]] viktige.

Nokre av dei synlege målfolk på denne tida var ikkje lærarar, men hadde ei tilknyting til handelsverksemd og bankdrift. Det galdt handelsmennene [[Melchior Yttri]] og [[Tøger R. Kronen]], og den seinare kasseraren i [[Jostedal sparebank]], [[Hermund Nilsson Bruheim|Hermund N. Bruheim]], som var son av sparebankkasserar [[Nils Hermundson Bruheim|Nils H. Bruheim]].  

*Lothe, Anders A. (1950). Målreisingssoga i Sogn og Fjordane. Florø: Firda lærarlag m.fl.

*Øvregard, Kåre. (1996). Skulen i Luster gjennom 250 år. Kulturhistoriske glimt frå skulen sitt arbeid i dei ulike krinsane. Gaupne: Luster kommune, s. 330-333.  

*Fretland, Jan Olav, og Oddmund L. Hoel. (2006). Då nynorsken kom til Sogn - glimt frå Jostedalen og Lærdal. Årbok for Sogn, 48-56.

*Hoel, Oddmund L. (2006). Jostedal mållag 100 år. Jostedal skule- og bygdeavis (nr. 50), 88-89.

[[Kategori:Norsk språk]]