291 440
redigeringer
Språkskiftet til nynorsk i Jostedalen (vis kilde)
Sideversjonen fra 25. jan. 2016 kl. 13:25
, 25. jan. 2016{{nn}}
mIngen redigeringsforklaring |
m ({{nn}}) |
||
| (7 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|Jostedal kyrkje Wilse.jpeg|Jostedal kyrkje i 1926. I 1907 vart Blix-salmane røysta inn, og i 1923 vart nynorsk liturgi teken i bruk.|fotograf=Anders Beer Wilse}} | <onlyinclude>{{thumb|Jostedal kyrkje Wilse.jpeg|Jostedal kyrkje i 1926. I 1907 vart Blix-salmane røysta inn, og i 1923 vart nynorsk liturgi teken i bruk.|fotograf=Anders Beer Wilse}}'''[[Språkskiftet til nynorsk i Jostedalen]]''' vart gjennomført med lite strid jamført med mange andre bygder. [[Jostedalen]] i [[Sogn og Fjordane]] var eigen kommune fram til 1963 og har seinare vore ein del av [[Luster kommune]]. Overgangen frå bokmål til nynorsk i folkeskulen i Jostedalen skjedde mellom 1901 og 1916. Denne artikkelen tek føre seg skriftspråkskiftet innanfor skule, kyrkje og kommunal administrasjon med vekt på tida frå kring 1900 til 1920-åra. </onlyinclude> | ||
'''[[Språkskiftet til nynorsk i Jostedalen]]''' vart gjennomført med lite strid jamført med mange andre bygder. [[Jostedalen]] i [[Sogn og Fjordane]] var eigen kommune fram til 1963 og har seinare vore ein del av [[Luster kommune]]. Overgangen frå bokmål til nynorsk i folkeskulen i Jostedalen skjedde mellom 1901 og 1916. Denne artikkelen tek føre seg skriftspråkskiftet innanfor skule, kyrkje og kommunal administrasjon med vekt på tida frå kring 1900 til 1920-åra.</onlyinclude> | |||
==Målsaka vert introdusert i bygda== | ==Målsaka vert introdusert i bygda== | ||
Det fyrste sporet etter eit engasjement for målsaka i Jostedalen er frå sommaren 1887. Læraren, folkeminnesamlaren og målmannen [[Olav Sande]] var då i Jostedalen og samla stoff til [[Segner fraa Sogn II]], og han har fortald at han då hadde med seg landsmålsbøker som han selde. | <onlyinclude>Det fyrste sporet etter eit engasjement for målsaka i Jostedalen er frå sommaren 1887. Læraren, folkeminnesamlaren og målmannen [[Olav Sande]] var då i Jostedalen og samla stoff til [[Segner fraa Sogn II]], og han har fortald at han då hadde med seg landsmålsbøker som han selde. | ||
Det er likevel all grunn til å tru at det fanst jostedøler som hadde fått kjennskap til landsmålet og målsaka i god tid før dette, om ikkje anna gjennom blad og aviser. Dei jostedølene som hadde gått på [[Sogndal folkehøgskule]] (skipa | Det er likevel all grunn til å tru at det fanst jostedøler som hadde fått kjennskap til landsmålet og målsaka i god tid før dette, om ikkje anna gjennom blad og aviser. Dei jostedølene som hadde gått på [[Sogndal folkehøgskule]] (skipa 1871), hadde òg møtt målsaka der.</onlyinclude> | ||
==1901: Fyrste vedtak om landsmål i skulen== | ==1901: Fyrste vedtak om landsmål i skulen== | ||
| Linje 29: | Linje 27: | ||
==Skriftleg opplæring på landsmål== | ==Skriftleg opplæring på landsmål== | ||
Det er ingen spor etter at spørsmålet om skriftleg opplæringsmål for elevane var oppe i skulestyret. Men då [[Vestlandske målkontor]] gjorde opp status for målstoda i Nordre Bergenhus amt i 1907, vart det slege fast om Jostedalen: ”Inkje noko vedtak. 4 Krinsar hava den skriftlege Upplæring paa norsk, 1 paa Riksmaal. Alle krinsar hava ABC og Bibelsoga paa norsk. Ingen Lærar talar dansk i Skulen.”<ref>''Yversyn yver Maaltilstandet i Kyrkja og Skule i Hordaland, Sogn og Fjordane Nyaarsbil 1907.'' Bergen: Det vestlandske Maalkontor 1907.</ref> Me veit ikkje kva for ein krins som framleis brukte riksmål. [[Peder Hovdan]] har notert seg at berre to av fem krinsar brukte nynorsk i 1908, så her er opplysningane noko sprikjande. I den fyrste offisielle språkstatistikken frå 1910 heiter det så at alle fem krinsane brukte nynorsk.<ref>''Skolevæsenets tilstand 1910. Norges officielle statistik. V. 218.'' Kristiania: Kirke- og undervisningsdepartementet 1913</ref> | Det er ingen spor etter at spørsmålet om skriftleg opplæringsmål for elevane var oppe i skulestyret. Men då [[Vestlandske målkontor]] gjorde opp status for målstoda i Nordre Bergenhus amt i 1907, vart det slege fast om Jostedalen: ”Inkje noko vedtak. 4 Krinsar hava den skriftlege Upplæring paa norsk, 1 paa Riksmaal. Alle krinsar hava ABC og Bibelsoga paa norsk. Ingen Lærar talar dansk i Skulen.”<ref>''Yversyn yver Maaltilstandet i Kyrkja og Skule i Hordaland, Sogn og Fjordane Nyaarsbil 1907.'' Bergen: Det vestlandske Maalkontor 1907. ([http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=2161 Digital utgåve], Jostedal historielag)</ref> Me veit ikkje kva for ein krins som framleis brukte riksmål. [[Peder Hovdan]] har notert seg at berre to av fem krinsar brukte nynorsk i 1908, så her er opplysningane noko sprikjande. I den fyrste offisielle språkstatistikken frå 1910 heiter det så at alle fem krinsane brukte nynorsk.<ref>''Skolevæsenets tilstand 1910. Norges officielle statistik. V. 218.'' Kristiania: Kirke- og undervisningsdepartementet 1913</ref> | ||
Truleg har overgangen skjedd mellom 1906 og 1910. Avisinnlegget i desember 1905 nemner ikkje noko om skriftleg opplæring i nynorsk, så den skriftlege nynorskopplæringa hadde neppe noko omfang å snakke om på dette tidspunktet – då ville det nok vore med på skrytelista. Men det heiter at ”Foreldri hev so litt etter kvart fenge opne augo for sitt eige maal, og for den herlege aandsarv dei hermed hev vore med og gjeve ungdomen. Dei skynar det no alle, at landsmaalet er det likaste for borni, naar det gjeld aa arbeida seg fram til upplysning og kunnskap.”<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=2125 Om målreisinga i Jostedalen (avisinnlegg 1905)] (Jostedal historielag)</ref> | Truleg har overgangen skjedd mellom 1906 og 1910. Avisinnlegget i desember 1905 nemner ikkje noko om skriftleg opplæring i nynorsk, så den skriftlege nynorskopplæringa hadde neppe noko omfang å snakke om på dette tidspunktet – då ville det nok vore med på skrytelista. Men det heiter at ”Foreldri hev so litt etter kvart fenge opne augo for sitt eige maal, og for den herlege aandsarv dei hermed hev vore med og gjeve ungdomen. Dei skynar det no alle, at landsmaalet er det likaste for borni, naar det gjeld aa arbeida seg fram til upplysning og kunnskap.”<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=2125 Om målreisinga i Jostedalen (avisinnlegg 1905)] (Jostedal historielag)</ref> | ||
Jostedalen er døme på ei bygd der det aldri vart gjort formelt vedtak om å gå over frå bokmål til nynorsk. Mange stader der lærarane byrja med nynorsk utan slike vedtak i ryggen, vart det bråk, som i [[Hafslo]] 1910-11. Men i Jostedalen ser me ingen spor etter protestar. | Jostedalen er døme på ei bygd der det aldri vart gjort formelt vedtak om å gå over frå bokmål til nynorsk. Mange stader der lærarane byrja med nynorsk utan slike vedtak i ryggen, vart det bråk, som i [[Hafslo]] 1910-11. Men i Jostedalen ser me ingen spor etter protestar. | ||
| Linje 37: | Linje 35: | ||
==1923 og 1935: Nynorsk liturgi og salmebok== | ==1923 og 1935: Nynorsk liturgi og salmebok== | ||
Kyrkjelyden vedtok 5. februar 1923 å ta i bruk nynorsk liturgi. Det hadde vore mogleg sidan 1906/07, men den store overgangen kom frå kring 1920, og i løpet av 1923 kom talet på sokn med nynorsk liturgi opp i 136 (av 1001). Men alt i 1912-13 hadde jostedølene høyrt nynorsk frå preikestolen. Då var Jostedalen prestelaus, og den nynorskbrukande presten i Årdal, [[ | Kyrkjelyden vedtok 5. februar 1923 å ta i bruk nynorsk liturgi. Det hadde vore mogleg sidan 1906/07, men den store overgangen kom frå kring 1920, og i løpet av 1923 kom talet på sokn med nynorsk liturgi opp i 136 (av 1001). Men alt i 1912-13 hadde jostedølene høyrt nynorsk frå preikestolen. Då var Jostedalen prestelaus, og den nynorskbrukande presten i Årdal, [[Oscar Garman Nagelstad]], vikarierte jamleg i Jostedalen frå september 1912 til april 1913. Han nytta nynorsk både til preike og barnedåp. | ||
[[Nynorsk salmebok]] kom ut i 1925 og vart autorisert til kyrkjebruk. Dei tre frilynde ungdomslaga i bygda, [[Myklemyr ungdomslag]], [[Ungdomslaget Fram (Jostedalen)|Ungdomslaget Fram]] og [[Jostedal ungdomslag]], ivra sterkt for å få den nye salmeboka innførd i Jostedalen og skreiv brev til soknerådet om saka. Ho vekte eit stort engasjement, og etter gudstenesta 27. november 1927 kom saka opp til avgjerd. Heile 143 røysteføre kvinner og menn møtte fram til ein frisk og kjensleladd debatt i kyrkja. Saka enda med at 41 ville ta i bruk Nynorsk salmebok medan heile 102 framleis ville ha Landstads salmebok. Blix sine nynorske salmar var frå før teken i bruk i tillegg til Landstad. Etter åtte år kom så saka opp på nytt, og 2. juni 1935 vart Nynorsk salmebok røysta inn med 55 mot 18 røyster. I løpet av 1935 hadde 213 (av 1020) kyrkjesokn i landet røysta inn Nynorsk salmebok.<ref>Øvregard m.fl. 2010</ref> | [[Nynorsk salmebok]] kom ut i 1925 og vart autorisert til kyrkjebruk. Dei tre frilynde ungdomslaga i bygda, [[Myklemyr ungdomslag]], [[Ungdomslaget Fram (Jostedalen)|Ungdomslaget Fram]] og [[Jostedal ungdomslag]], ivra sterkt for å få den nye salmeboka innførd i Jostedalen og skreiv brev til soknerådet om saka. Ho vekte eit stort engasjement, og etter gudstenesta 27. november 1927 kom saka opp til avgjerd. Heile 143 røysteføre kvinner og menn møtte fram til ein frisk og kjensleladd debatt i kyrkja. Saka enda med at 41 ville ta i bruk Nynorsk salmebok medan heile 102 framleis ville ha Landstads salmebok. Blix sine nynorske salmar var frå før teken i bruk i tillegg til Landstad. Etter åtte år kom så saka opp på nytt, og 2. juni 1935 vart Nynorsk salmebok røysta inn med 55 mot 18 røyster. I løpet av 1935 hadde 213 (av 1020) kyrkjesokn i landet røysta inn Nynorsk salmebok.<ref>Øvregard m.fl. 2010</ref> | ||
| Linje 69: | Linje 67: | ||
*Fretland, Jan Olav, og Oddmund L. Hoel. (2006). Då nynorsken kom til Sogn - glimt frå Jostedalen og Lærdal. ''Årbok for Sogn'', 48-56. | *Fretland, Jan Olav, og Oddmund L. Hoel. (2006). Då nynorsken kom til Sogn - glimt frå Jostedalen og Lærdal. ''Årbok for Sogn'', 48-56. | ||
*Hoel, Oddmund L. (2006). Jostedal mållag 100 år. ''Jostedal skule- og bygdeavis'' (nr. 50), 88-89. | *Hoel, Oddmund L. (2006). Jostedal mållag 100 år. ''Jostedal skule- og bygdeavis'' (nr. 50), 88-89. | ||
{{Språkskifte i norske kommunar 1892-2013}} | |||
[[Kategori:Jostedalen]] | [[Kategori:Jostedalen]] | ||
[[Kategori: | [[Kategori:Nynorsk]] | ||
{{F2}} | |||
{{nn}} | |||