Tiendpengeskatten: Forskjell mellom sideversjoner

'''Tiendpengeskatten''' eller '''tiendpenningeskatten''' var ein ekstraskatt kong [[Kristian II]] kravde inn i [[1521]]-[[1522|22]].  Folk vart pålagde å betale tidelen av all fast og rørleg formue i [[skatt]].  I rekneskapsbøkene for [[Bergen kongsgard]] er listene over dei som betalte tiendpengeskatt tatt vare på.  Desse [[skatteliste]]ne er den einaste kjelda som systematisk namngjev dei som budde langs kysten av [[Vestlandet]] og det nordafjelske Noreg mot slutten av [[mellomalderen]].

Skattelistene kan lesast på mikrofilm i [[Riksarkivet]] i [[Oslo]].  Handskrifta fra [[1500-talet]] vil vere vanskeleg  å lese for amatørar, men listene er  utgjevne i bokform, i avskrift ved H.J. Huitfeldt-Kaas.  Avskrifta kan òg vere vanskeleg å tolke.   

Listene er sette opp geografisk.  Dei inneheld oppgåver over innbetalt skatt, rekna i vegen eller teld [[tørrfisk]], [[lodd]] sølv, [[mark]] pengar eller i eit anna betalingsmiddel. Vidare står namnet på skatteytaren, oftast med førenamn og [[patronym]]. Dei fleste futane har òg ført opp kor skatteytaren budde.  Til sist kan det vere ført opp nokre merknader.

Nokre [[fut]]ar har arbeidd etter lister sett opp på førehand.  På desse listene følgjer skatteytarane etter kvarandre i ein viss orden, gjerne geogafisk.  Tiendpengeskatten var ein personskatt, ikkje ein gardsskatt, men han eller ho som stod ansvarleg for hushaldet betalte for alle som høyrde til i husstanden.  Dei som ikkje hadde noko å betale med, har fått påskrifta ''nihil habet'' eller ''pauperrimus''.  

Andre stader er skattebetalarane førte opp etter kvart som dei har betalt.  Då vert det vanskelegare å identifisere gardane, nokre gardsnamn finst på fleire stader i same området.  Nokre gardsnamn kan vere forvanska, ikkje alle futane var like gode i norsk.  Ein og same skatteytar kan vere oppført på fleire lister, anten fordi han har betalt skatten med ulike betalingsmiddel, eller fordi han har betalt skatten i fleire omgangar.

Prestane er ikkje med på skattelistene, dei betalte sine skattar til biskopen.  I hovudsak har futane fare over heile landet og kravd inn skatt, og vi må gå ut frå at alle skatteytarar er listeførte. Det er likevel lokale døme på at futar må ha oversett eller late vere å rapportere inn nokre innbetalingar.

Tiendpengeskatten vart kravd inn i 1521.  Frå 1522 har vi lister over innbetalt restanse.  Skattelistene gjeld det vestafjelske Noreg frå [[Lindesnes]] og nordover til og med [[Finnmark]], og innlandet nord for [[Dovre]].  For Det austafjelske Noreg er skattelistene gått tapt.  

Vi kan òg finne opplysninger om verdsetjing av ulike varar.  Ei vog råskjer var verd 1 1/2 mark pengar.  Ein lodd sølv var verd ein mark.  Eit revskinn var verd ein halv mark, eit oterskinn i overkant av ein mark - kanskje noko avhengig av kvaliteten.

[[Kategori:Seinmiddelalderen]]