291 440
redigeringer
utfasing av navigasjonsmal
Ingen redigeringsforklaring |
(utfasing av navigasjonsmal) |
||
| (28 mellomliggende versjoner av 9 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{ | {{Infoboks kommune | ||
|våpen=Tingvoll komm | | målform2 = nn | ||
| | | bgfarge = | ||
|kommunenummer=1560 | | navn = Tingvoll | ||
| | | våpen = 1560 Tingvoll komm.png | ||
| | | bilde = | ||
| | | bildestr = | ||
| | | bildetekst = | ||
|målform=nøytral | | kommunenummer = 1560 | ||
|url=www.tingvoll.kommune.no | | fylke = [[Møre og Romsdal]] | ||
| | | administrasjonssenter = [[Tingvoll]] | ||
| | <!--befolkningstall, -år og kommuneareal hentes fra sentral liste og oppdateres automatisk!--> | ||
<onlyinclude> | | grunnlagt = | ||
| sammenslåing = | |||
'''[[Tingvoll kommune]]''' ligg på [[Nordmøre]] i [[Møre og Romsdal fylke]]. Kommunesenteret [[Tingvoll]] har gjeve namn til [[Tingvollhalvøya]], ei halvøy mellom [[Tingvollfjorden på Nordmøre|Tingvollfjorden]] i vest, [[Halsafjorden]] og [[Trangfjorden]] i aust og [[Freifjorden]] i nordvest. Tingvoll kommune grensar til [[Sunndal kommune]] i søraust. Elles er han omgjeven av kommunane [[Aure kommune|Aure]] i nord, [[ | | fradeling = | ||
| målform = nøytral | |||
| url = www.tingvoll.kommune.no | |||
| annet = | |||
}} | |||
[[image:Tingvollfjorden2-Norway.jpg|thumb|right|Landskap ved Tingvollfjorden. {{byline|Halvard Hatlen}}]] | |||
<onlyinclude><includeonly>[[Fil:1560 Tingvoll komm.png|thumb|80px]]</includeonly>'''[[Tingvoll kommune]]''' ligg på [[Nordmøre]] i [[Møre og Romsdal fylke]]. Kommunesenteret [[Tingvoll]] har gjeve namn til [[Tingvollhalvøya]], ei halvøy mellom [[Tingvollfjorden på Nordmøre|Tingvollfjorden]] i vest, [[Halsafjorden]] og [[Trangfjorden]] i aust og [[Freifjorden]] i nordvest. Tingvoll kommune grensar til [[Sunndal kommune]] i søraust. Elles er han omgjeven av kommunane [[Aure kommune|Aure]] i nord, [[Heim kommune|Heim]] i nordaust, [[Surnadal kommune|Surnadal]] i aust, [[Molde kommune|Molde]] i sørvest, [[Gjemnes kommune|Gjemnes]] i vest og [[Kristiansund kommune|Kristiansund]] i nordvest. Tingvoll kommune vart mykje endra etter kommunerevisjonen i 1965. Etter denne revisjonen vart Tingvoll kommune mesta identisk med Tingvollhalvøya. | |||
Garden Tingvoll, sentralt plassert midt på halvøya, har gjeve namn til kommunen. Allereie i forhistorisk tid meiner mange at dette har vore ein sentral stad, ikkje berre for lokalsamfunnet, men for heile [[Nordmøre]]. Nordlegaste halvdelen av kommunen, [[Straumsnes]], er prega av naboskapen til [[Kristiansund]] og [[Molde]], medan den sørlege delen ligg nærmare industristaden [[Sunndalsøra]]. [[Riksveg 70]] og [[E39]] går gjennom kommunen, og det er i ferd med å utvikle seg eit nytt handelssenter på [[Aspøya]] der desse vegane møtest. [[Bergsøysundbrua]] knyter kommunen til [[Krifast]]sambandet.< | Garden Tingvoll, sentralt plassert midt på halvøya, har gjeve namn til kommunen. Allereie i forhistorisk tid meiner mange at dette har vore ein sentral stad, ikkje berre for lokalsamfunnet, men for heile [[Nordmøre]]. Nordlegaste halvdelen av kommunen, [[Straumsnes]], er prega av naboskapen til [[Kristiansund]] og [[Molde]], medan den sørlege delen ligg nærmare industristaden [[Sunndalsøra]]. [[Riksveg 70]] og [[E39]] går gjennom kommunen, og det er i ferd med å utvikle seg eit nytt handelssenter på [[Aspøya (Tingvoll)|Aspøya]] der desse vegane møtest. [[Bergsøysundbrua]] knyter kommunen til [[Krifast]]sambandet.</onlyinclude> | ||
== Geografi == | == Geografi == | ||
Tingvollhalvøya er fire mil lang og om lag tjue | Tingvollhalvøya er fire mil lang og om lag tjue km² i flatemål. Halvøya når ikkje inn i fjella i [[Trollheimen]], og heller ikkje ut til storhavet. | ||
=== Topografi === | === Topografi === | ||
Tingvoll ligg på ei stor halvøy som strekkjer seg frå fastlandet mot havet i retning [[nord-nordvest]]. Halvøya har høge fjell, men er gjennomskoren på tvers fleire stader med dalsøkk og eid som bind landet saman og skaper ferdselsårer mellom fjella. | Tingvoll ligg på ei stor halvøy som strekkjer seg frå fastlandet mot havet i retning [[nord-nordvest]]. Halvøya har høge fjell, men er gjennomskoren på tvers fleire stader med dalsøkk og eid som bind landet saman og skaper ferdselsårer mellom fjella. | ||
Tingvollhalvøya har fleire fjelltoppar på meir enn 1 000 meter over havet. [[Smisetnebba]] er det høgaste punktet i kommunen med sine 1 175 meter over havet. I midtre del av halvøya er Høgfjellet med sine 689 moh. det høgaste. I gamle [[Straumsnes kommune|Straumsnes]] er Valfjellet med 528 moh. høgast. Men [[Magnhildberget]] helt nordlegast på halvøya er det mest karakteristiske og eit kjennemerke i [[landtoning]]a, synleg langt til havs. Bratte fjellsider som stuper rett i fjorden er karakteristisk for landskapet mange stader i Tingvoll kommune. Slike stader gjer [[landverts]] kommunikasjon vanskeleg og hemma lenge vegbygginga. | Tingvollhalvøya har fleire fjelltoppar på meir enn 1 000 meter over havet. [[Smisetnebba]] er det høgaste punktet i kommunen med sine 1 175 meter over havet. I midtre del av halvøya er Høgfjellet med sine 689 moh. det høgaste. I gamle [[Straumsnes kommune|Straumsnes]] er Valfjellet med 528 moh. høgast. Men [[Magnhildberget]] helt nordlegast på halvøya er det mest karakteristiske og eit kjennemerke i [[landtoning]]a, synleg langt til havs. Bratte fjellsider som stuper rett i fjorden er karakteristisk for landskapet mange stader i Tingvoll kommune. Slike stader gjer [[landverts]] kommunikasjon vanskeleg og hemma lenge vegbygginga. | ||
Ved Straumsnes bør tre øyar nemnast. Den største er [[Aspøya]], som ligg ytst i Tingvollfjorden. Mellom Aspøya og Straumsnes ligg ein [[poll]] med namnet [[Karihavet]]. På eine sida er Karihavet stengt av eit smalt eid, og på andre sida er det ei trong opning mot Tingvollfjorden. I [[1901]] vart [[Nålsundkanalen]] gjennom eidet opna. | Ved Straumsnes bør tre øyar nemnast. Den største er [[Aspøya (Tingvoll)|Aspøya]], som ligg ytst i Tingvollfjorden. Mellom Aspøya og Straumsnes ligg ein [[poll]] med namnet [[Karihavet]]. På eine sida er Karihavet stengt av eit smalt eid, og på andre sida er det ei trong opning mot Tingvollfjorden. I [[1901]] vart [[Nålsundkanalen]] gjennom eidet opna. | ||
Dei to andre øyane er Årsundøya og Langøya. Begge desse ligg nordom sjølve Straumsnes, mot [[Talgsjøen]]. | Dei to andre øyane er Årsundøya og Langøya. Begge desse ligg nordom sjølve Straumsnes, mot [[Talgsjøen]]. | ||
| Linje 63: | Linje 68: | ||
Det er gravrøyser frå [[vikingtida]] på Røttingneset og andre stader. | Det er gravrøyser frå [[vikingtida]] på Røttingneset og andre stader. | ||
Tingvoll ligg sentralt til på [[Nordmøre]], og stadnamnet ''Tingvoll'' blir oftast teke til inntekt for at dette har vore tingstad for Nordmøre. Ein trur at den gamle tingstaden låg der [[Tingvoll | Tingvoll ligg sentralt til på [[Nordmøre]], og stadnamnet ''Tingvoll'' blir oftast teke til inntekt for at dette har vore tingstad for Nordmøre. Ein trur at den gamle tingstaden låg der [[Tingvoll kyrkje]] står. | ||
[[Aspa]]-ætta, som blant anna fostra erkebiskop [[Olav Trondsson]], hadde hovudsete på gardane Aspa og Boksaspa i [[mellomalderen]]. | [[Aspa]]-ætta, som blant anna fostra erkebiskop [[Olav Trondsson]], hadde hovudsete på gardane Aspa og Boksaspa i [[mellomalderen]]. | ||
| Linje 81: | Linje 86: | ||
===Prestegjeld på Tingvollhalvøya=== | ===Prestegjeld på Tingvollhalvøya=== | ||
Det var fjordane som var ferdselsårene mellom gard og grend på Nordmøre før 1900-talet. Vegane førte frå gardstunet til sjøen der [[naust]]et og eventuelle andre sjøhus stod plasserte. Klinkbygde, opne båtar var hovudframkomstmiddelet. Der det var større bygder kunne mange ha sjøhusa sine samla i éi naustrekkje der det var eigna terreng og ein lun våg. | Det var fjordane som var ferdselsårene mellom gard og grend på Nordmøre før 1900-talet. Vegane førte frå gardstunet til sjøen der [[naust]]et og eventuelle andre sjøhus stod plasserte. Klinkbygde, opne båtar var hovudframkomstmiddelet. Der det var større bygder kunne mange ha sjøhusa sine samla i éi naustrekkje der det var eigna terreng og ein lun våg. Kyrkjevegen kunne gå langs fjorden, eller på tvers av fjorden. | ||
Det var fjorden som bandt eit | Det var fjorden som bandt eit kyrkjesokn saman. [[Tingvollfjorden på Nordmøre|Tingvollfjorden]] var kyrkjeveg for dei fleste som hørte til [[Tingvoll kyrkje]]. [[Angvik]] og [[Flemma]] på sørsida av fjorden hørte til Tingvoll. | ||
Austsida av Tingvollhalvøya, Torjulvågen, Vågbø og Meisingset, var knytta til austsida (eller nordsida) av fjorden. Ein del av Meisingset hørte til [[Stangvik]] | Austsida av Tingvollhalvøya, Torjulvågen, Vågbø og Meisingset, var knytta til austsida (eller nordsida) av fjorden. Ein del av Meisingset hørte til [[Stangvik sokn]]. Nordvestsida av Aspøya hørte til [[Frei sokn]]. | ||
===Frå | ===Frå sjøveg til landeveg=== | ||
Vegar og [[ferjesamband]] vart i første omgang utbygde for å supplere den sjøbaserte kommunikasjonsstrukturen som fanst frå før. Men vegane og biltrafikken førte med seg eit anna samferdselsmønster som i sin tur kom til å leie til store endringar av kommunegrensene under kommunerevisjonen i [[1960-åra]]. | Vegar og [[ferjesamband]] vart i første omgang utbygde for å supplere den sjøbaserte kommunikasjonsstrukturen som fanst frå før. Men vegane og biltrafikken førte med seg eit anna samferdselsmønster som i sin tur kom til å leie til store endringar av kommunegrensene under kommunerevisjonen i [[1960-åra]]. | ||
| Linje 101: | Linje 106: | ||
Grensene for [[Tingvoll prestegjeld]] låg til grunn for opptrekkinga av formannskapsdistriktsgrensene i [[1837]]. På den tida var det først og fremst fjorden og sjøvegen som batt saman, medan landevegen var mindre viktig. Tingvoll formannsskapsdistrikt og seinare Tingvoll kommune låg på begge sidene av Sunndalsfjorden, mens store deler av austsida av Tingvollhalvøya låg til nabokommunane der. Den delen av Tingvoll kommune som låg på sørvestsida av Sunndalsfjorden vart kalla ''Sørlandet'' eller ''Tingvoll Sørland''. I [[1866]] vart [[Straumsnes]], den ytre delen av Tingvollhalvøya, utskilt som eige formannsskapsdistrikt. | Grensene for [[Tingvoll prestegjeld]] låg til grunn for opptrekkinga av formannskapsdistriktsgrensene i [[1837]]. På den tida var det først og fremst fjorden og sjøvegen som batt saman, medan landevegen var mindre viktig. Tingvoll formannsskapsdistrikt og seinare Tingvoll kommune låg på begge sidene av Sunndalsfjorden, mens store deler av austsida av Tingvollhalvøya låg til nabokommunane der. Den delen av Tingvoll kommune som låg på sørvestsida av Sunndalsfjorden vart kalla ''Sørlandet'' eller ''Tingvoll Sørland''. I [[1866]] vart [[Straumsnes]], den ytre delen av Tingvollhalvøya, utskilt som eige formannsskapsdistrikt. | ||
Den [[1.januar]] i [[1964]] vart det store omleggingar av kommunegrensene på [[Nordmøre]]. Transporten var i stor grad lagt om til landtransport, så dei nye kommunegrensene vart trekte langs fjordane heller enn langs fjell og utmark. Den delen av Tingvoll som lå sørvest for Sunndalsfjorden vart overført til [[Gjemnes kommune]]. Til gjengjeld vart [[Straumsnes kommune]] samanslegen med Tingvoll att. I tillegg vart [[Aspøya]] overført frå [[Frei kommune]] og gardane Åsprong–Sandnes vart overført frå [[Stangvik kommune]]. | Den [[1.januar]] i [[1964]] vart det store omleggingar av kommunegrensene på [[Nordmøre]]. Transporten var i stor grad lagt om til landtransport, så dei nye kommunegrensene vart trekte langs fjordane heller enn langs fjell og utmark. Den delen av Tingvoll som lå sørvest for Sunndalsfjorden vart overført til [[Gjemnes kommune]]. Til gjengjeld vart [[Straumsnes kommune]] samanslegen med Tingvoll att. I tillegg vart [[Aspøya (Tingvoll)|Aspøya]] overført frå [[Frei kommune]] og gardane Åsprong–Sandnes vart overført frå [[Stangvik kommune]]. | ||
==Samfunn == | ==Samfunn == | ||
| Linje 122: | Linje 127: | ||
[[Ideologi]] og [[politiske parti]] er ikkje det som først og fremst pregar politikken i Tingvoll kommune. Særinteressene til dei ulike bygdelaga i kommunens er derimot meir synlege. | [[Ideologi]] og [[politiske parti]] er ikkje det som først og fremst pregar politikken i Tingvoll kommune. Særinteressene til dei ulike bygdelaga i kommunens er derimot meir synlege. | ||
=== | === Kyrkjer === | ||
[[image: Tingvoll kyrkje.jpg|thumb|Tingvoll | [[image: Tingvoll kyrkje.jpg|thumb|Tingvoll kyrkje]] | ||
[[Tingvoll | [[Tingvoll kyrkje]], som òg ofte blir kalla «Nordmørsdomen», vart truleg bygd ein gong mellom [[1150]] og [[1200]]. Kyrkja vart restaurert i [[1928]]–[[1929|29]]. Det mest uvanlege trekket ved Tingvoll kyrkje er gangsystemet inni murane — eit trekk som truleg er inspirert av [[klerestorium|klerestoria]] på større [[katedral]]ar og som er uvanleg for ein vanleg soknekyrkje. | ||
[[Straumsnes | [[Straumsnes kyrkje]] ligg på Grimstadhøgda, ved vegen frå den gamle ferjestaden Kvisvik. Kyrkja er av tømmer og vart bygd i [[1864]]. | ||
[[Langøy kapell]] ligg på Langøya nordom Straumsnes og vart oppført i [[1935]]. | [[Langøy kapell]] ligg på Langøya nordom Straumsnes og vart oppført i [[1935]]. | ||
| Linje 137: | Linje 142: | ||
===Media=== | ===Media=== | ||
Tingvoll ligg midt mellom [[Kristiansund]] og [[Sunndalsøra]], og aviser frå begge desse stadene blir lesne i kommunen. ''[[Tidens Krav]]'' kjem ut i Kristiansund og ''[[Aura Avis]]'' og ''[[avisa Driva|Driva]]'' kjem ut på Sunndalsøra. | Tingvoll ligg midt mellom [[Kristiansund]] og [[Sunndalsøra]], og aviser frå begge desse stadene blir lesne i kommunen. ''[[Tidens Krav]]'' kjem ut i Kristiansund og ''[[Aura Avis]]'' og ''[[avisa Driva|Driva]]'' kjem ut på Sunndalsøra. | ||
==Næringsliv== | ==Næringsliv== | ||
[[Sellgrens Veveri]] driv med produksjon av møbelstoff og er den største industriarbeidsplassen i kommunen med kring 40 tilsette. Dette førtaket er ei vidareføring av [[Tingvolds Uldvarefabrik]], som vart etablert i [[1898]]. | [[Sellgrens Veveri]] driv med produksjon av møbelstoff og er den største industriarbeidsplassen i kommunen med kring 40 tilsette. Dette førtaket er ei vidareføring av [[Tingvolds Uldvarefabrik]], som vart etablert i [[1898]]. | ||
[[Landbruk]]et er framleis ei hovudnæring i kommunen, og [[kulturlandskap]]et er prega av dette. | [[Landbruk]]et er framleis ei hovudnæring i kommunen, og [[kulturlandskap]]et er prega av dette. | ||
| Linje 157: | Linje 151: | ||
=== Museum === | === Museum === | ||
I Tingvollia ovanføre [[Tingvollvågen]] ligg [[Tingvoll museum]], som vart etablert i [[1954]] som lokalmuseum for den gamle delen av Tingvoll kommune, medan [[Straumsnes bygdemuseum]] dekkjer den tidlegare [[Straumsnes kommune]] på ytre delen av halvøya. | I Tingvollia ovanføre [[Tingvollvågen]] ligg [[Tingvoll museum]], som vart etablert i [[1954]] som lokalmuseum for den gamle delen av Tingvoll kommune, medan [[Straumsnes bygdemuseum]] dekkjer den tidlegare [[Straumsnes kommune]] på ytre delen av halvøya. I Straumsnes held også kystlaget [[Straumsnes utrorslag]] til. | ||
===Idrett=== | ===Idrett=== | ||
| Linje 167: | Linje 161: | ||
=== Tusenårsstad === | === Tusenårsstad === | ||
[[Tusenårsstad]]en i kommunen er '' | [[Tusenårsstad]]en i kommunen er ''kyrkjetunet som tingstad''. Det blir hevda at den gamle tingstaden låg der [[Tingvoll kyrkje]] ligg i dag, og Tingvollvågen med kommunehuset og det kringliggjande området blir rekna som vår tids tingstad. Mottoet for tusenårsmarkeringa var «Tingvoll som tingsted - fortid og framtid». | ||
Området med | Området med kyrkjetunet, prestegardsalléen og kulturlandskapet vart opprydda og utbetra. Det vart blant anna laga veg frå kyrkjetunet ned til det gamle båttillegget ved [[Sørlandsporten på Tingvoll|Sørlandsporten]], gangveg mellom Vågakaia og kyrkjetunet, og dessutan forlenging av gangvegen til Rimstad. | ||
=== Verdt å sjå === | === Verdt å sjå === | ||
| Linje 179: | Linje 173: | ||
* [[Olav Trondsson]] (d. [[1478]]), erkebiskop i [[Nidaros erkebispedømme]] | * [[Olav Trondsson]] (d. [[1478]]), erkebiskop i [[Nidaros erkebispedømme]] | ||
== | == Kjelder og litteratur == | ||
* [[Fjørtoft, Magnar|Magnar Fjørtoft]]: ''Tingvoll - ut mellom fjordane lange''. Tingvoll 2002. ISBN 82-7780-045-2 | * [[Fjørtoft, Magnar|Magnar Fjørtoft]]: ''Tingvoll - ut mellom fjordane lange''. Tingvoll 2002. ISBN 82-7780-045-2 | ||
* [[Ingunn Bergheim|Bergheim, Ingunn]]: «Rimstadelva i Tingvoll og virksomheten den har skapt», i ''[[Årsskrift for Nordmøre historielag]], 1980 | * [[Ingunn Bergheim|Bergheim, Ingunn]]: «Rimstadelva i Tingvoll og virksomheten den har skapt», i ''[[Årsskrift for Nordmøre historielag]], 1980 | ||
*{{SNL-artikkel|https://snl.no/Tingvoll|Tingvoll}} | |||
== Lenkjer == | == Lenkjer == | ||
* [http://www.tingvoll.net Tingvoll.net] | *[https://tv.nrk.no/serie/rundt-neste-sving/2002/PRTY12002502 Progr. frå Tingvoll på NRK, 2002] | ||
* [http://www.bioforsk.no/okologisk Bioforsk.no] | *[http://www.tingvoll.net Tingvoll.net] | ||
* [http://www.tingvoll.vgs.no/ Tingvoll vidaregåande skole] | *[http://www.bioforsk.no/okologisk Bioforsk.no] | ||
* [http://www.tingvollbrygge.no/ Tingvoll brygge (Overnatting)] | *[http://www.tingvoll.vgs.no/ Tingvoll vidaregåande skole] | ||
* [http://www.kulturnett.no/geografisknavigering/geografisknavigering_visning.jsp?fylke=T907179&kommune=T1663023 Kultur i Tingvoll på kart] fra [[Kulturnett.no]] | *[http://www.tingvollbrygge.no/ Tingvoll brygge (Overnatting)] | ||
*[http://www.kulturnett.no/geografisknavigering/geografisknavigering_visning.jsp?fylke=T907179&kommune=T1663023 Kultur i Tingvoll på kart] fra [[Kulturnett.no]] | |||
{{ | *{{Preusfotograf|5054|Tingvoll kommune, kulturstyret}} | ||
{{wikipedia|no|Tingvoll | {{wikipedia|no-tilpassa|Tingvoll}} | ||
[[kategori:Tingvoll kommune| | [[kategori:Tingvoll kommune| ]] | ||
[[kategori:Nordmøre]] | [[kategori:Nordmøre]] | ||
{{nn}} | |||