Veiledere, Administratorer
164 188
redigeringer
Torgeir Augundsson (Myllarguten) (vis kilde)
Sideversjonen fra 4. aug. 2022 kl. 08:12
, 4. aug. 2022Teksterstatting – «med med» til «med»
(merknad om fødselsår) |
m (Teksterstatting – «med med» til «med») |
||
| (10 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{thumb|No-nb digibok 2014091106036 0143 1.jpg|Torgeir Augundsson (Myllarguten). Fra ''Ljos over Telemark''.}} | {{thumb|No-nb digibok 2014091106036 0143 1.jpg|Torgeir Augundsson (Myllarguten). Fra ''Ljos over Telemark''.}} | ||
'''[[Torgeir Augundsson (Myllarguten)| Torgeir Augundsson]]''' ( | '''[[Torgeir Augundsson (Myllarguten)| Torgeir Augundsson]]''' (døypt [[1801]], død 21. november 1872) best kjend som ''Myllarguten'', var ein spelemann frå [[Akkerhaugen]] i [[Sauherad kommune]] i [[Telemark]]. Han var son av [[Augund Torgeirsson (1769–1842)|Augund Torgeirsson]] (1769–1842) frå Rinde i Sauherad, og kona hans, [[Gunhild Sigurdsdotter (1774–1813)|Gunhild Sigurdsdotter]] (1774–1813). Faren var [[husmann]], og flytte rundt på plassane i Sauherad medan Torgeir var gut. Augund var møllar, og borna hans vart kalla «Møllarungein», og Torgeir vart heitande «Møllarongen» eller «Myllarguten» i [[Øvre Telemark]]. Under dette namnet vart han vidgjeten. | ||
==Fødselsåret== | ==Fødselsåret og familien == | ||
Det har vore usemje om fødselsåret. ''[[Norsk biografisk leksikon]]'' har sett fødselsdatoen til 3. mai 1799. Men det er ikkje råd å finne nokon Torgeir som var døypt i Sauherad det året. Det vi finn er ein «Torger» som vart døypt 1. november 1801, som var son av husmann Ougen Torgersen og Gunnil Sigurdsdotter. På sida føre finn vi giftermålet deira den 8. oktober 1801.<ref>{{digitalarkivet-skann|kb20061211010181|SAKO, Sauherad kirkebøker, F/Fa/L0004: Ministerialbok nr. I 4, 1767-1814}}.</ref> Det er lite truleg at guten skal ha vore to og eit halvt år gamal ved dåpen, uten at det er bemerka av presten, så det er all grunn til å tru at han vart fødd ein gong mellom | Faren var fyrst gift med ei som vi ikkje heilt sikkert kjenner namnet på; ho er nokre gonger nemnd som Dordi og andre gonger som Mari. I ''Bygdebok for Sauherad'' er ho identifisert som [[Mari Nilsdotter (1774–1798)|Mari Nilsdotter]] (1774–1798). Dei fekk to døtrer: Ingeborg (1797–1798) og Anne (f. 1798). Mari Nilsdotter døydde i barselseng. Augund si første dotter med den andre kona, Gunhild, vart kalla Mari, og etter tradisjonen skulle ho kallast opp etter det første kona. Det styrker Kirkeby sin konklusjon i kyrkjeboka om at det var Mari Nilsdotter som var kona hans. | ||
Det har vore usemje om fødselsåret til Myllarguten. ''[[Norsk biografisk leksikon]]'' har sett fødselsdatoen til 3. mai 1799. Men det er ikkje råd å finne nokon Torgeir som var døypt i Sauherad det året. Det vi finn er ein «Torger» som vart døypt 1. november 1801, som var son av husmann Ougen Torgersen og Gunnil Sigurdsdotter. På sida føre finn vi giftermålet deira den 8. oktober 1801.<ref>{{digitalarkivet-skann|kb20061211010181|SAKO, Sauherad kirkebøker, F/Fa/L0004: Ministerialbok nr. I 4, 1767-1814}}.</ref> Det er lite truleg at guten skal ha vore to og eit halvt år gamal ved dåpen, uten at det er bemerka av presten, så det er ut frå kyrkjeboka sine opplysningar all grunn til å tru at han vart fødd ein gong på hausten 1801. [[Rikard Berge]] skriv i sin biografi at han ikkje er sikker på om guten vart fødd føre eller etter bryllaupet. | |||
Kvar kjem så datoen 3. mai 1799 frå? Ved konfirmasjonen i 1816 vart dette skrive ned i kyrkjeboka.<ref>{{digitalarkivet-skann|kb20061211310511|SAKO, Sauherad kirkebøker, F/Fa/L0005: Ministerialbok nr. I 5, 1815-1829, s. 238}}.</ref> I ei bok med tekst av [[Jon Hvitsand]] og [[Olav Nordbø]], samla av [[Olav Kvaalen]] og utgjeven i 1972, vert dette trekt fram som prov. Det visast til fleire døme på at det kunne gå langt tid mellom fødsel og dåp. Det kunne det, men det verkar tvilsamt her. Det skulle ha vore mogleg å finne guten i [[folketeljinga 1801]] om han levde då. I same boka vert det sagt at det ikke var Augund som var faren, men ein spelemann ved namn Ole Knutsson Møller, kalla «Ola Mester». At han ikkje står i folketeljinga vert forklara med at han vart ført ein annan stad – men han er ikkje å finne der heller. Sjølv om det finst ein del døme på at ungar ikkje vart døypt før lenge etter fødselen, sjølv om lova kravde dåp innan åtte dagar, er det vel så mange døme på at presten har skrive feil. Konfirmasjonslista er såleis ikkje prov, men tvilen er der. | |||
Foreldra fekk tre born til etter Torgeir: Mari vart fødd i 1805 og døydde same året, Ingeborg vart fødd i 1807 og døydde året etter, og Sigurd vart fødd i 1810 og døydde i 1840. | |||
Mora døydde i 1813, og Augund vart gift to gonger til. Første gongen var med Ingri Larsdotter den 6. mars 1814. Dei fekk dottera Gunnil – etter tradisjonen oppkalla etter hans førre kone – berre nokre få månader seinare.<ref>Sjå {{hbr-kjelde|pv00000001964083|Augund Torgeirsson}}.</ref> I 1820 fekk dei sonen Lars, som vart rekneskapsførar i [[Oslo|Kristiania]] og dottera Ingebjørg kom til verda i 1825. | |||
==Barndom og læretid== | ==Barndom og læretid== | ||
| Linje 18: | Linje 26: | ||
I åra som fylgde var Torgeir over mykje av Telemark og spela i gjestebod og bryllaup. Det gjekk gjetord om at han var ein framifrå utøvar, og han vart meir og meir etterspurd ettersom gjetordet voks. | I åra som fylgde var Torgeir over mykje av Telemark og spela i gjestebod og bryllaup. Det gjekk gjetord om at han var ein framifrå utøvar, og han vart meir og meir etterspurd ettersom gjetordet voks. | ||
Han gifta seg med Ingebjørg Eddandshaugen, husmannsdotter frå Eddand i [[Vinje]], i [[1830]]. Dei fekk ti born i lag. Fleire av etterkomarane finst som spelemenn og utøvarar i Telemark den dag i dag. Det er ikkje sagt at Torgeir var lett å bu i lag | Han gifta seg med Ingebjørg Eddandshaugen, husmannsdotter frå Eddand i [[Vinje]], i [[1830]]. Dei fekk ti born i lag. Fleire av etterkomarane finst som spelemenn og utøvarar i Telemark den dag i dag. Det er ikkje sagt at Torgeir var lett å bu i lag med. Han var svær til å skifte huglynde, og var ein uryddig kunstnarnatur og ein drøymar. Han var ikkje praktisk, og kunne i røynda berre spele fele. I andre høve kunne han vere skrekkeleg sein og fomlut. Han trong støtt hjelp med pengane sine. Slik var det han fekk økonomisk stød av bonden [[Rikard Aslaksson Berge]] på [[Rauland]], då han fekk eit bruk der. | ||
Med tida vart spelferdene hans lenger, og han fór over fjellet til [[Setesdal]] og over til [[Vestlandet]], henta spel og gav spel, og tevla med dei beste spelemennane der. Gjennom han vart det særskild mykje utveksling mellom bygdene i [[Hardanger]] og [[Voss]] på eine sida og dei i [[Vest-Telemark]] på hi. Attåt var han i [[Ryfylke]], i [[Suldal]] og i [[Røldal]]. Av alle dei spelemenn han kom i lag med, sette han mest pris på [[Håvard Gibøen]] frå [[Møsstrond]] og [[Knut Lurås]] frå [[Tinn kommune|Tinn]]. | Med tida vart spelferdene hans lenger, og han fór over fjellet til [[Setesdal]] og over til [[Vestlandet]], henta spel og gav spel, og tevla med dei beste spelemennane der. Gjennom han vart det særskild mykje utveksling mellom bygdene i [[Hardanger]] og [[Voss]] på eine sida og dei i [[Vest-Telemark]] på hi. Attåt var han i [[Ryfylke]], i [[Suldal]] og i [[Røldal]]. Av alle dei spelemenn han kom i lag med, sette han mest pris på [[Håvard Gibøen]] frå [[Møsstrond]] og [[Knut Lurås]] frå [[Tinn kommune|Tinn]]. | ||
| Linje 34: | Linje 42: | ||
==Konserten i Christiania 1849== | ==Konserten i Christiania 1849== | ||
{{thumb|Myllarguten.jpg|Skulptur utført av [[Dyre Vaa]]. Skulpturen står ved Myllarheimen i Arabygdi.|Anne Britt Flatin Borgen (2008)}} | {{thumb|Myllarguten.jpg|Skulptur utført av [[Dyre Vaa]]. Skulpturen står ved Myllarheimen i Arabygdi.|Anne Britt Flatin Borgen (2008)}} | ||
{{thumb|Tor Wilthill tidlig bilde av Myllarguten.jpeg|Kunstneren [[Tor Wilthill]] laget dette bildet av Myllarguten som han malte i 1947. Det var i følge ham selv det første bildet han noen sinne solgte - til en forretningsmann i Drammen. Bildet er malt med palettkniv på plate.}} | |||
Etter møtet i 1831 gjekk Myllaren og Bull i ulike leier. Bull reiste utanlands att, og dei møttest ikkje att før i [[1849]], då Bull tenkte å halde ein stor konsert med «nasjonal musikk» i logesalen i Christiania. Her vart Myllarguten beden om å spele, og han reiste inn til hovudstaden på ski vinteren 1849. Ole Bull ønskte å syne christianiaborgarane kva norsk folkekunst var verdt. Konserten vart halden måndag 15. januar 1849, og Torgeir skulle spele sju slåttar på to avdelingar. Ole Bull spela resten av tida. Det var 1500 menneske til stades på konserten. | Etter møtet i 1831 gjekk Myllaren og Bull i ulike leier. Bull reiste utanlands att, og dei møttest ikkje att før i [[1849]], då Bull tenkte å halde ein stor konsert med «nasjonal musikk» i logesalen i Christiania. Her vart Myllarguten beden om å spele, og han reiste inn til hovudstaden på ski vinteren 1849. Ole Bull ønskte å syne christianiaborgarane kva norsk folkekunst var verdt. Konserten vart halden måndag 15. januar 1849, og Torgeir skulle spele sju slåttar på to avdelingar. Ole Bull spela resten av tida. Det var 1500 menneske til stades på konserten. | ||
| Linje 52: | Linje 61: | ||
==Seinste levetida== | ==Seinste levetida== | ||
Dei siste åra budde Myllarguten på Kósi ovanfor [[Rauland]], no kjend som [[Myllarheimen]]. No var han vrang og ville helst ikkje spele meir. Han døydde den [[21. november]] [[1872]], 71 år gammal. Rikard Berge fortel at likfølgjet berre var ein [[pram]]. Ingen la blomar på kista. «Fatig livde han og fatigsleg døydde han; fatigt og faament var fylgje som førde Noregs beste spelemann til jordi» (Rikard Berge). Seinare vart det sett opp ein minnestein for han på Rauland kyrkjegard, der han vart gravlagd. Det er òg ei støtte over han i Sauherad, der han vart fødd. | {{thumb|Minnesmerke Myllarguten Rauland 02.JPG|Plaketten på minnesmerket over Myllarguten på Rauland kyrkjegard.|Chris Nyborg|2018}} | ||
Dei siste åra budde Myllarguten på Kósi ovanfor [[Rauland]], no kjend som [[Myllarheimen]]. No var han vrang og ville helst ikkje spele meir. Han døydde den [[21. november]] [[1872]], 71 år gammal – eller 73 om han vart fødd i 1799. Rikard Berge fortel at likfølgjet berre var ein [[pram]]. Ingen la blomar på kista. «Fatig livde han og fatigsleg døydde han; fatigt og faament var fylgje som førde Noregs beste spelemann til jordi» (Rikard Berge). Seinare vart det sett opp ein minnestein for han på Rauland kyrkjegard, der han vart gravlagd. Det er òg ei støtte over han i Sauherad, der han vart fødd. | |||
Myllarguten var det telemarkingane kallar eit «flògvet». Han var snøgg til å støype ihop gamle former til nye, snar til å byggje ut store slåttar av små. Han har ord på seg for å ha støypt om telemarksspelet til det det er i dag. Myllartradisjonen kom til å feste seg best i Vest-Telemark, der sønene hans vart buande. Den tradisjonslina er ei av to hovudliner i slåttetradisjonen i Telemark ned til i dag. Den andre lina kjem frå [[Håvard Gibøen]]. | Myllarguten var det telemarkingane kallar eit «flògvet». Han var snøgg til å støype ihop gamle former til nye, snar til å byggje ut store slåttar av små. Han har ord på seg for å ha støypt om telemarksspelet til det det er i dag. Myllartradisjonen kom til å feste seg best i Vest-Telemark, der sønene hans vart buande. Den tradisjonslina er ei av to hovudliner i slåttetradisjonen i Telemark ned til i dag. Den andre lina kjem frå [[Håvard Gibøen]]. | ||
| Linje 62: | Linje 72: | ||
==Litteratur og kjelder== | ==Litteratur og kjelder== | ||
* {{WP-lenke|Myllarguten|nn}} – fyrste versjon av denne artikkelen vart henta direkte derifrå. | |||
* [https://nbl.snl.no/Myllarguten Myllarguten] i ''Norsk biografisk leksikon''. | * [https://nbl.snl.no/Myllarguten Myllarguten] i ''Norsk biografisk leksikon''. | ||
* {{hbr1-1|pd00000009022572|Torgeir Augundsson}}. | |||
{{ | * [[Rikard Berge|Berge, Rikard]]: ''Myllarguten ; Haavard Gibøen''. [Skien]]. 1998. {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2012112808019}}. | ||
* Kirkeby, Birger: ''Bygdebok for Sauherad : gards- og ættesoge. 1 : Gardsnr. 1-17''. Utg. Sauherad kommune. 1980. {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2013112738015}}. | |||
* Kvaalen, Olav (red.): ''Soga om Myllarguten i poesi og prosa : [med] mange nye opplysningar av Jon Hvitsand og Olav Nordbø''. Edland. {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2007071900039}}. | |||
[[Kategori:Spelemenn]] | [[Kategori:Spelemenn]] | ||
[[Kategori:Dødsfall i 1872]] | [[Kategori:Dødsfall i 1872]] | ||
[[Kategori:Sauherad kommune]] | [[Kategori:Sauherad]] | ||
[[Kategori:Midt-Telemark kommune]] | |||
[[Kategori:Personer]] | [[Kategori:Personer]] | ||
[[Kategori:Vinje kommune]] | [[Kategori:Vinje kommune]] | ||
{{DEFAULTSORT:Augundsson, Torgeir}} | {{DEFAULTSORT:Augundsson, Torgeir}} | ||
{{nn}} | {{nn}} | ||