Tosten Pålsen Auale: Forskjell mellom sideversjoner

<onlyinclude>{{thumb høyre|Tosten Raudskjegg.jpg|Tosten Raudskjegg|Ukjent.}}

'''[[Tosten Pålsen Auale]]''' (fødd i [[Skjåk]] [[29. november]] [[1845]], død same stad [[1. juni]] [[1924]]), var gardsarbeidar  og småbrukar. Han er betre kjent under kallenamnet Raudskjegg-Tosten eller '''Tosten Raudskjegg''', som diktaren [[Olav Aukrust]] nytta som tittel på eit dikt om ein nifs og vondlynt, men karismatisk skapnad som var truandes til å stå i direkte samband med Fan sjøl.  

Eit anna oppnamn på Tosten Pålsen var '''Budei-Tosten''', som viste til det yrket som Tosten mykje attåt hadde ein monaleg del av livet sitt. Han var fjøsrøktar på ymse gardar i Skjåk før han sjølv vart småbrukar nedst i [[Bøverdalen]] i [[Lom]]. Han  blir stundom også omtala som Tosten Nørjordet etter namnet på bruket han overtok.</onlyinclude>

Frå sine oppvekstår kjende Olav Aukrust godt til Tosten Pålsen, som da hadde vorte småbrukar og budde rett over elva frå heimegarden til diktaren. Dessutan hadde Aukrust ei tid i byrjinga av 1920-talet halde til i den grenda i Skjåk der Tosten var fødd og hadde budd til han kom i 40-årsalderen. Der må diktaren ha høyrt mykje om Tostens liv før han flytta til Bøverdalen. Interessert i folkemusikk som han var, vart Aukrust heilt sikkert godt kjend med  meisterspelemannen og gardbrukaren [[Torkjell Auale]]. Torkjell var syskenbarnet til Tosten, <ref>Ættebok for Skjåk I, side 13.</ref> og oppvaksen medan Tosten budde og arbeidde hjå dei på Auale og på grannegarden [[Skjelkvåle]]. Aukrust budde sjølv på Skjelkvåle ei tid.

Det må understrekast at det ikkje er dokumentert ved gjennomgådde kjelder at røyndomens Tosten Auale nokon gong var tiltala for brotsverk. Folk meinte nok at han var trollkunning. Mellom anna hadde hadde han så utruleg god kontroll på buskapen sin (bakgrunnen for diktets «kryter-klumsar»?). Lærar og lokalhistorikar [[Olav T. Kvaale]] refererer forteljingar frå folk som kjende Tosten personleg. I dette materialet kjem ikkje noko av diktets uhygge fram, berre dette ekstra gode laget med dyr. Somme trudde altså det kom av overnaturlege krefter. Men Gunnhild Nørjordet, som hadde Tosten på føderåd så seint som ca. 1920, meinte at det berre var fordi han var så snill og flink med dyra.<ref>Kvaale, O.T. 1975:161.</ref>

Aukrusts dikt om Tosten Raudskjegg står i samlinga ''Hamar i Hellom'', som kom ut berre to år etter modellens død. Diktaren har nok urettvist sverta ettermælet til denne personen. Men ein gjennomgang av bakgrunnen og livsløpet hans Tosten Auale kan gje hint om bakgrunnen for at rykte kunne oppstå om han i samtida. Det var folkeprat som så Aukrust har spunne vidare på og behandla med full diktarisk fridom, utan synderleg personvernomsyn, for å få fram den bodskapen han ville ha fram.  

Vi kjenner heller ikkje til om Anne og Rasmus hadde med seg den da 7-8 år gamle gutungen hennar til Nørjordet, eller om han har vore att i Auale til vidare oppfostring hjå besteforeldra der. Noko som talar for det siste, var at stugu på Nørjordet fort vart fylt opp av Anne og Rasmus sine felles born. Tosten fekk åtte halvsysken i tidsrommet 1849-1870. Som åtteåring kunne Tosten sikkert gjere nytte for seg med gjeting og småarbeid på besteforeldra sin gard. Dette var i ei tid og med eit produksjonssystem der barnearbeid inngjekk som ein integrert del og framstod som ein sjølvsagd og nødvendig del av røyndomen.

{{folketelling person|pf01038057001641|Tosten Pålsen Auale|1865|Skjåk}}</ref> På det tidspunktet er det morbroren Ola Olsen som er gardbrukar der.

{{folketelling person|pf01052087001703|Tosten Pålsen Auale|1875|Skjåk}}</ref>

{{folketelling person|pf01037080001640|Tosten Pålsen Auale|1900|Lom}}</ref> Året etter døydde mora til Tosten. Kor lenge stefaren levde, har vi ikkje bringa på det reine. I folketeljinga 1910 ser det ut til at Tosten er vorten aleine på bruket. (Det er neppe tvil om at den registrerte «Torstein Auale» er identisk med Tosten Raudskjegg, enda om korkje dato eller år for fødselen stemmer.) Kona Mari levde enno, men er iallfall ikkje heime i Nørjordet på folketeljingstidspunktet.  

{{thumb høyre|1-Gamleheimsfest Kummen.jpg|Skjåk gamleheim i 1920-åra. Her enda Tosten Raudskjegg sine dagar som ein av dei aller fyrste pensjonærane etter at heimen vart teken i bruk i 1922.|[[Gregor Kummen]] (?) }}

Ein les kanskje også mellom linene at diktaren i ei sterkætta urkraft som Tosten Raudskjegg, øygnar utvegar til revitalisering av gamle, fallerande og sjølvoppgjevande bondeslekter i ei vanskeleg omstillingstid som det var for gardbrukarane i distriktet frå 1880-åra og frametter. Iallfall fortel den fiktive Tosten Raudskjegg dette om dei kraftige systrene sine:

Gards- og slektshistorier har vore mykje lesne av folk som har følt behov for å bli knytt til ætter «betre» enn seg sjølve. Diktaren Tor Jonsson er for så vidt eit døme på det. Han var ein plassgut som vaks opp i same grannelaget som både Aukrust og Tosten Pålsen, og delvis overlappande i tid. Han var rett nok berre smågut medan Tosten framleis var kårmann i Nørjordet, men han var 13 år då Aukrust døydde. Jonsson las ættebøkene for Skjåk mest for å underminere det stands- og slektshovmotet han følte seg undertrykt av. Men det er snart gjort for den undertrykte å godta undertrykkarens premissar - «stor arv det er for mannen av godtfolk vera fødd», anten i kamp mot eller aksept av den rådande kulturen.  

*Kolden, Jon (red. A. Kjelland): ''Bygdabok for Lom, bd. 3''. Lom kommune: Snøhetta forlag, Lesja, 2005.  

{{F1}}