Tosten Pålsen Auale: Forskjell mellom sideversjoner

'''[[Tosten Pålsen Auale]]''' (fødd i [[Skjåk]] [[29. november]] [[1845]], død same stad [[1. juni]] [[1924]]) var gardsarbeidar  og småbrukar. Han er betre kjent under kallenamnet Raudskjegg-Tosten eller '''Tosten Raudskjegg''', som diktaren [[Olav Aukrust]] nytta som tittel på eit dikt om ein nifs og vondlynt, men karismatisk skapnad som var truandes til å stå i direkte samband med Fan sjøl. Han hadde eit par oppnamn som refererte til dei trolldomskreftene mange meinte å ha erfart at han hadde: Ronkall-Tosten og Troll-Tosten.

Frå sine oppvekstår kjende Olav Aukrust godt til Tosten Pålsen, som da hadde vorte småbrukar og budde rett over elva frå heimegarden til diktaren. Aukrust omtalar ein stad «min ven Troll-Tosten i Lom»,<ref>Groht, H. 1948:241.</ref> og det er nærliggjande å tru at dette er han Tosten i Nørjordet. Dessutan hadde Aukrust ei tid i byrjinga av 1920-talet halde til i den grenda i Skjåk der Tosten var fødd og hadde budd til han kom i 40-årsalderen. Der må diktaren ha høyrt mykje om Tostens liv før han flytta til Bøverdalen. Interessert i folkemusikk som han var, vart Aukrust heilt sikkert godt kjend med  meisterspelemannen og gardbrukaren [[Torkjell Auale]]. Torkjell var syskenbarnet til Tosten, <ref>Ættebok for Skjåk I, side 13.</ref> og oppvaksen medan Tosten budde og arbeidde hjå dei på Auale og på grannegarden [[Skjelkvåle]]. Aukrust budde sjølv på Skjelkvåle ei tid.

Det må understrekast at det ikkje er dokumentert ved gjennomgådde kjelder at røyndomens Tosten Auale nokon gong var tiltala for brotsverk. Folk meinte nok at han var trollkunning. Mellom anna hadde hadde han så utruleg god kontroll på buskapen sin (bakgrunnen for diktets «kryter-klumsar»?). Ho Anne Flatmo (1867-1922) var fødd på plassen Storåi under Staurust i Lom. Ho hugsa frå barndomen at Tosten var budeie på Staurust. Både før og etter at Tosten hadde vore der, hadde dei på Staurust vanskear med å få til smør når dei kinna, og buskapen var umogleg å få heim att frå beite sommarstid. Men Tosten hadde sine rådgjerder, og den tida han var der, var alt i orden med dette. Etter det kalla dei han berre Ronkall-Tosten (Rune-kall = trollmann).<ref>Nyøygard, O. 1974:147-148. Vita for Anne Flatmo frå Kolden, J. 2002:162 og 323.</ref>  

:[...]run-kong av rette slaget

Diktaren kunne ha kome på dette ut frå historier som gjekk på folkemunne, slik som denne som Ole O. Nyøygard gjev att:

:

Lærar og lokalhistorikar [[Olav T. Kvaale]] refererer forteljingar frå folk som kjende Tosten personleg. I dette materialet kjem ikkje noko av diktets uhygge fram, berre dette ekstra gode laget med dyr. Somme trudde altså det kom av overnaturlege krefter. Men Gunnhild Nørjordet, som hadde Tosten på føderåd så seint som ca. 1920, meinte at det berre var fordi han var så snill og flink med dyra.<ref>Kvaale, O.T. 1975:161.</ref>

Vi kjenner heller ikkje til om Anne og Rasmus hadde med seg den da 7-8 år gamle gutungen hennar til Nørjordet, eller om han har vore att i Auale til vidare oppfostring hjå besteforeldra der. Noko som talar for det siste, var at stugu på Nørjordet fort vart fylt opp av Anne og Rasmus sine felles born. Tosten fekk åtte halvsysken i tidsrommet 1849-1870. Som åtteåring kunne Tosten sikkert gjere nytte for seg med gjeting og småarbeid på besteforeldra sin gard. Dette var i ei tid og med eit produksjonssystem der barnearbeid inngjekk som ein integrert del og framstod som ein sjølvsagd og nødvendig del av røyndomen.

{{folketelling person|pf01038057001641|Tosten Pålsen Auale|1865|Skjåk}}</ref> På det tidspunktet er det morbroren Ola Olsen som er gardbrukar der.

{{folketelling person|pf01052087001703|Tosten Pålsen Auale|1875|Skjåk}}</ref>

{{folketelling person|pf01037080001640|Tosten Pålsen Auale|1900|Lom}}</ref> Året etter døydde mora til Tosten. Kor lenge stefaren levde, har vi ikkje bringa på det reine. I folketeljinga 1910 ser det ut til at Tosten er vorten aleine på bruket. (Det er neppe tvil om at den registrerte «Torstein Auale» er identisk med Tosten Raudskjegg, enda om korkje dato eller år for fødselen stemmer.) Kona Mari levde enno, men er iallfall ikkje heime i Nørjordet på folketeljingstidspunktet.  

*Kolden, Jon (red. A. Kjelland): ''Bygdabok for Lom, bd. 3''. Lom kommune: Snøhetta forlag, Lesja, 2005.